24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Tamaziɣt d yayt bab-nnes

Mimun Amsebrid

Yura-t: Mimun Amsebrid

Tamaziɣt teqqen ict n tɣuni tẓeyyer aṭṭas ɣar tudert n Imaziɣen n yiḍennaṭ, s tefras-nnes ittwassen: tudert n tfellaḥt (tikarza, timeyra, tarewsa…), n tniḍi (anuḍi, amudi, amsal…), n tyemra, n tsebbabt… S cra n wawalen nneḍni : tudart n zic, dat ad yment tneddam, ad tadef tatiknulujit, a tarni tɣuri jar marra tisatalin n imezdaɣ (tiɣuri-ya ur ittwaggen s yiles n yayt bab n tmurt)…

Aked umsebḍi i ggin Imaziɣen aked tebridt n tudart n zic ilin ttemsebḍan aked yiles niɣ d tutlayt-nsen (d tussna i teksi).

Tudert n yiḍnnaṭ targeb – s wawalen-nnes d tɣawsiwin-nnes. Tudert n yiḍ-a tiwi-d akid-s tiɣawsin-nnes d wawalen-nnes (ismawen-nsent). Mana-ya ikka u ittekk xef marra ilsawen. Tudert — > tamettant –> tudert … : d ta d tadyaliktikt i zi tteddaren yilsawen. Maca Tamaziɣt nettat ur teddar ca tadyaliktikt-a s marra nnes. Minzi iḍ-a d tɣawsiwin-nnes iwḍen-d ɣar Imaziɣen deg ilsawen nneḍni – ilsawen n uselmed di tinmel n tmura Timaziɣin awarni umi iffeɣ uḥewwas. U mana-ya ijja Imaziɣen n yiḍ-a ur rezzun ca ad ssarun zi tutlayt-nnsen awalen imaynuten i zi ɣa semman tiɣawsin n yiḍ-a. Aywa uca dewlen ssawalen ict n tutlayt tettwagg s tutlayin niɣ d ilsawen i di ten-sslmaden di tinmel niɣ i tteslan zi tnezwayt (radiodiffusion) d ttilifiziun.

Dat ad igma ufrak (conscience) s tmagit jar Imaziɣen, tuɣa timeggit niɣ d timeskert-a tasnilst (comportement linguistique) ur xaf-s bu wawal, am xmi d wenni d netta waha, u ur izemmer ad yili mamec nniḍen : Tamaziɣt ur tzemmer ad tejj awalen i ɣa yinin tiɣawsiwin d twingimin n yiḍ-a ! Tamaziɣt tenna mayn tuɣa illan, maca ur tnejjem a tini mayn illan d mayen ɣa yilin ! S uyenni qqimen wawalen-nnes i isemman mayen iqqnen ɣar tudert n zik ttmettan ijj awarni wenniḍni mbla ma ad d-asen cra n wawalen d imaynuten ad ṭṭfen adɣar-nnsen, ḥama ad inin u ad semman tudert n yiwdan n yiḍa…

Zdat i usurs-a msebḍan Imaziɣen xef sin n ibriden : 1) inni « inḍlen asgmi aked waman n usird », amen nnan irumiyen deg wawal-nnsen. Xseɣ ad iniɣ : inni ittɣilen aqa Tamaziɣt teqqen ɣar tudert n zik, tudert n imzwura, n tiddufra… U amen neffeɣ, niɣ nexs a neffɣ, zi tudert-nni ixess a neffeɣ zi tutlayt niɣ d iles i tt-innan, i xaf-s issiwlen ; ur illi mayemmi ɣa nessiḥel ixf-nneɣ ḥama ad nessufeɣ awalen d imaynuten zi Tmaziɣt bac a zzag-sen nini tudert n yiḍ-a : tudert a ɣer-s ilsawen-nns, ɣer-s awalen i zi tessawal xef ixef-nns…

Ina xsen ad wcen afus deg yils-nsen, ad mweḍḍaren akd yayt bab n ilsawen umi ttwawcent tzemmar  – ilsawen n Lmexzen, n tiɣri, n ttiknulujit, n urezzu amassan… Tamaziɣt, ɣar yina, tegga am iqariḍen ur iqqimen « gguren » : nettejja zzay-sen cwayt i tnustaljit waha.

Inni i ɣar illa uwali ya niɣ d tannayt-a xef yils ttwalant am cra n uqcuc niɣ d imis : nesrusa-t di ca n teɣmart niɣ nneṭṭar-it melmi ma iffeɣ d cra n uqcuc ‘yif’ xaf-s !

Alendad n yina, din inni i ɣar tella ict n tannayt nneḍnit : inni ittwalan belli s yiles i zi nella d wi nella, ur nelli d inniḍen. U, amen inna, Siuran (Cioran) : «aqa nzeddeɣ deg yiles urid di tmurt ». D ta d tidet n yiles. Tudert n uydud zi tudart n yiles-nns. Aydud ur ixisen ad immet (ad iwḍḍer akd cra n waydud nneḍni) itteṭṭef di tutlayt-nnes : issyam-itt, irennu-d ɣer-s; zeg iẓuran-nnes isseɣmay d tiguriwin d wasmawen d imaynuten i zi ɣa yini, zi ɣa isemma tiɣawsiwin d twingimin n tudert n yiḍ-a. Amenni i ggin imezwura umi, zeg uẓwar ‘mjr/mgr’ ssufɣen-d isem ‘amjer/amger’ ; zi ‘srs’, ‘tasarst’ ; zi ‘cc/tc’, ‘macca/matca’ ; zi ‘mḍl/nḍl’, ‘amḍl/anḍl’ ; zi ‘abrid’, ‘amsbrid’…

Inni i ɣar tella tannayt-a ttwalan iles niɣ d tutlayt am tamurt : tssutur takrza.

Iwa kkrm/t a nkrez ḥama ur ttmetti tutlayt-nneɣ, a kid-s nemmet ula d neknin.

 Kṭubr 2002

Timaynutin

Fser-itt