28.1 C
Nador
Ssebt 15 Yunyu 2024

Tajmilt i Jamal Lmeḥdali

Maci d necc i ɣa yarin x Jamal. Din iwdan udsen-t ktar, ɛacren-t ktar, ssnen-t ktar. D netnin i ɣa yinin awal-nsen x yijj n bnadem ur zeg-s bu tnayen am Jamal el Mahdali, Jamal nneɣ. Maca ggʷdeɣ ur ittiri ḥedd ci, wi ittarin ur ifessar ci. Iggur-dd usekti n arbɛin yum n umutti-ines ar taddart uɣil-in.

S uyenn iksi-ay ci ad iniɣ iqttusen-a n wawaln, waxxa ɛad ur umineɣ ila s nnit yugur, waxxa ittawi-ay-dd Rebbi ci n wass ad afeɣ ifser-dd ci deg ufaysbuk. Tettreɣ awadem mala xḍiɣ-t gi ci n uneɣmis, amuk tettreɣ awadem mizi min ma nniɣ ur izemmar ad dd-issiweḍ min iɛna d min iswa Jamal.

Jamal d lɛicart n ijj n uzgen zi tudert-inu d azegrar cway, issenta zi tɣuri tasnawant ar tesdawit. Amussen-nneɣ yusa-dd deg ijj n wakud n westartur gi kulci. Aydud ittɣewwaɣen x tesɣart-ines ad yidir ijjt n tudert tekna, tagrawla n 1984, anhezzi adelsan d usertan deg ummas n tesdawiyyin, isinagen, timesmunin (ktar ci tamesmunt n Tanukra Tadelsant d Nnadi asiniman n Biyya), Taɣawsa tafilistineyt, tambiryaleyt s umata, atg.Kulci ila isnebjiw ar uẓwaḍ n imeẓẓuɣen d tikkest n tecbabt.

Tagrawla n 1984 i daneɣ-icuqen tudert amuk cuqen lqisem-nneɣ inelmaden, i ɣer-neɣ dd-yusin zi Lbadisi ar Sidi Ɛabid, ssufɣen-anɣ-dd zeg-s ḥuma a nraḥ akid-sen nmun gi tmeskanin. Necnin ɛad ur nuki mliḥ s min ittuqiɛen nufa ixef-nneɣ nemẓuɣar gi tiwsi, nttemsazzal tiggʷdi deg iḍaren-nneɣ, necceḥ x lmunkar. Neẓra min neẓra, nru min nru, nekreh min nekreh, nessitem min nessitem. Zi ssin nuca lɛahed ur nɣeddar taɣawsa-nneɣ, taɣawsa n ubeḥri, taɣawsa n uxeddam n jurni, taɣawsa n ufellaḥ, taɣawsa n waydud.

Nuka s yixef-nneɣ d azgen zi min ittemsaren gi tneddam n lmeɣrib, inhezziyen, tinukriwin n uxerreṣ, uḍuf asertan, iɣennijen igrawliyyen i nesmuttuy gi tesfifin, zeg ufus ar ufus s tanuffra, dalil lmunaḍil, idlisen n iɣewwaɣen d tegrawlin n umaḍal, d imhawaḍen ur ittksen. Kulci gi tanuffra, ajiyyf x uxerres d tmesmumin d tannayt, iwweḍ iɣes. Ayenni n tmesmunt n tanukra tadelsant ila teɛlam Biyya, iqqen-itt lmexzen gi 1984. Zzɛef d ukerfes gi tudert n yewdan amnneɣni. Wami dd-isugg Umarikan x Libya gi 1986 necnin ila newjed a neffeɣ i twala nneɣni, a netter tilelli i wayduden. Ass-nni nemsazzal g-s mseqqem, necca g-s xelli d qabu. 

Dg ummas n kulci manaya mani ssneɣ Jamal, d imeddukal nneɣni i daneɣ-yujren gi lesnin, am lefnar ila x-neɣ issruɣan tifawin s tussna-ines, tiɣisin-ines, axezzar-ines i ittfeṣṣalen timuɣliwin. Deg imhawaḍen ila nttegg jer n lqisem d lqisem, niɣ deg uparki n Tcita, niɣ deg ufuɣen inelmaden, i nefren min ɣa nssidef ar walli d min ur nessidif. Zeg isental ila daneɣ-icqan ktar: nnahḍa lɛarabiyya d min daneɣ-dd-tewwi i necnin, tamaggit nneɣ, tamarkseyt, tamɣart, liḥkam d tedyulujeyt-ines tawtalitareyt, ddin, atg. Manaya deg ijj n wakud n wemsal n uxezzar d webrid gi tudert n iḥudriyyen d tḥudriyyen, d aɣati islemd-aneɣ tɣuzi gi min nettesla d min neqqar gi sekwila, s yedlisen i kidneɣ weṭṭan imeddukal am Jamal, may nesfaw leɛqel, nesdized tawengimt zi min xes idlan. 

Zi Sidi Ɛabid, Jamal izgur-ay ar usarag n Mulay Ɛli Ccrif may ɣa raḥeɣ ula d nec d waṭṭas n tmeddukal-inu a nkemmel tiɣuri-nneɣ. Sigin imsaggaren-nneɣ berra i usarag am lebda. Maca netnin iḥenjiren xelqen araq n umasagar-nsen gi leqhawi may ila ɛad ur nettidef tiḥenjirnin n Biyya, ḥuma ad ttemsawaḍen s uxerres afelsaf deg yijj n wakuḍ n usterter n lfihem awarenatrar.

Imsagaren-nni aṭṭaṣ i dd-urwen d lfihem, aṭṭaṣ i ssnhezzen d ixerriṣen. Necnin ila ittaweḍ aneɣ-dd zeg-sen min d aneɣ-ttɛawaden imeddukal am Jamal min ɣer tella tlelli ad adfen imukan ur ten-nttidef necnin timɣarin. Manaya yuru deg-neɣ aseqsi x tesɣarin i daneɣ-iraḥen, jer n tmeddukal i yeksin amnus d ijjen. Maca necnin tiḥenjirin nuffu-dd ur nehwin, negga agraw-nneɣ. Nerra tudrin-nneɣ d araq n imsaggaren ixersanen. Nɣeṭṭel-dd g-sen lfihem, nebni tileggʷit n umsawaḍ jer n min qqaren gi leqhawi d min neqqar gi tudrin. Berra n manaya, iqqim nnadi asinim irẓem-aneɣ tawwurt i umsawaḍ x waṭṭaṣ n tɣawsiwin. Jamal d ijjen zeg inni iswizan gi ttejriba ya ag imeddukal nneɣni. Zemmarɣ ad iniɣ ila tamɣart tarifit n Biyya gi nnadi ya wanitin i tebda teqqar awal-ines i jjmaɛt deg iger n tdelsa. 

Dixel i usarag-nneɣ n Mulay Ɛli Ccrif, bdant ttbanent-idd tefraz n yijj n umussu anelmad ur das-ggin leḥsab. Nessawal x yijj n usarag d amaynu, maci am Lbadisi niɣ d Imzuren ila ibdan abrid n unhezzi bezzaf zggʷami. Nufa din ixef-nneɣ nudrus, ɣir necnin d lidara. Maca waxxa ammen, ur din min nekka ila nessers ddsas amezgaru i umussu anelmad. Nlaɣa ar tamunt tanelmadt ḥuma a nɣer gi “ccuruṭ” d tiṣebḥanin, ar ijjt n tdelsa d tamaynut, axerres d amaynu.

Nxes a nsserɣ tifawin jer-aneɣ, a neqḍa x tussemɣa deg uxerreṣ. Min ittemsaren berra ittzennad-aneɣ. Negga fus deg ufus nurew-dd “llejna tadelsant Tadbirt Tacemlalt”. Agraw anelmad n usarag ifren-aneɣ gi 15 zi marra inelmaden d tnelmadin. Jamal d ijjen zeg-sen. Nessenta abrid n usewjed n tnukra-nneɣ tadelsant s tesɣunt tagadirt (lmajella lḥaityya) i nerra tettebsissiq s tira-nneɣ, tira n yewdan nneɣni, tisunuɣin, tiwlafin. Ḍefrent-idd tɣimiyyin tidelsanin x waṭṭaṣ n tɣawsiyyin. Ag uɣezgis n unhezzi-a adelsan, nessenta anhezzi n tuttra n weɛdal n umeddur-nneɣ: aselmed n usarag d min ɣer-s dd-iqqnen. Maca tirjit-nneɣ taṣebḥant tennuri zik. Taḥaryaḍt n wuḍuf n imeɣnasen berra n usarag amaknaw tarbiɛt n Nnadi asiniman, tesmunen-aneɣ ula d necnin. Ammen ula d inelmaden n usarag n Imzuren may ttwanɣen Saɛid d Farid.

X ijj n lefjer uffun-dd x-neɣ gi tudrin, ẓẓuɣren-aneɣ zi tassut, qqaɛ inni d tinni ittwaḥesben d izellifen n llejna. Jamal d necc zzeg-sen. Necca qabu mseqqem, rxun-aneɣ-dd. Nɣil qa d ayenni. Ssaɛa luxennit i tennurẓem tewwurt n jahennama deg udmawen-nneɣ. Delwen rzun-dd x-neɣ. Jamal inwa ad irwel berra. Inni mix ḥarten xellsen sebɛa d rebɛa jer n Lḥusima d Nanḍur d Taza. Jamal ila iɣil ad injem ssaɛa ḥerten x-s gi ddiwana. Ikka x-s min ikkin x imeddukal-ines. Alami ten-smunen deg ubniq n Taza. Ijjen zeg ibniqen ittwassnen s taqsuḥi-ines tameqqrant. Din i dd-yiwwi Jamal tlata n isggʷusa n umeḥḥen

Nzemmar a nini abrid n tɣuri d lebni n yixef d uxerres ur zzeg-sen iwwi walu ukraf. Maca tawaɣit-ines gi tnefseyt n iḥudriyyen ɛad d imeẓyanen, ur wwiḍen 20 n issgʷusa, ila d tameqqrant s waṭṭaṣ, tejja tiggaz ur meḥhint, deg ijj n wakud ur ɣer-s bu wuma-s gi taqsuḥi n lmexzen x waydud. 

Waxxa ammen, Jamal iwweḍ ad iksi lbakalurya-ines. Zi dd-iffeɣ, ur ixḍir ɣir Tasdawit n Fas i tɣuri tasdawant. Maɣar? Mizi din i ssɣuran tafelsalt. Necnin tarwa n Arrif mala nxes a nɣer tafelsaft ixessa-neɣ a nraḥ ar Fas niɣ ar Rbat. Gi Fas i daneɣ-ɣa-tesmun texrazt wis tlata n tuɣensa d tudukla, ktar ci wami yixḍar Jamal ijjtn zi tmeddukal-inu ad tili d tacrikt n tudert-ines (tayemmat n tarwa-ines zi ssin d tsawent).

D tidett, azgen n wakud ila iɛedda-neɣ jer n lḥalaqiyyat d tmeskanin d tḍeḥḥakt. Maca waxxa ammen neɣra. Nemhaweḍ x tenbaduqleyt tidettit d tenbaduqleyt tamẓewwert ag mas Lwezzad ad issers Rebbi ixsan-ines gi jjenet, neɣli x Heidegger ag mas Azerqan g-s i neqqim ussa cḥal, neswiẓẓed ar ufekkek n tmitafisikt s marra ikluṣa-ines ag iselmaden nneɣni. 

Berra i tɣuri, deg wazzarg n tuɣensa tasdawant, nufa ixef-nneɣ ag ijj n uklasi n tetutalitareyt ur das-neggi leḥsab. S yisem n tlelli d tdimukratit, neẓra iwdan ttagin-aneɣ a nxerres muk nxes, ccaten deg aytma-tsen nneɣni ittxerraṣen muk nneɣni. Nufa ixef-nneɣ ixessa a nexḍar jer a nili d imeɣnasen s uqabu niɣ d ilelliyen. Nixḍar abrid ameggaru, Taɣensa nedwel nderreɛ-itt s wul maca ur tt-nejji ad aneɣ tssesmeɣ alli. Deg wakud-nni i ɣa nessen muk ttxezzaren imeɣnasen iɛurubiyyen ar tmaziɣt, i ɣa neɣli x imaziɣen n tmura nneɣni, i ɣa nerẓ agmir n Arrif, a nessen timmuzɣa. 

Jamal ag imeddukal-ines nneɣni ad senten lxedemt deg ubrid-a s nnit. Tira s tmaziɣt ila bdan-tent xirebbi zggʷami s tqessissin x tyemmat, x wekraf, x tmurt, x Filisṭin, x umezruy. Ci zi tqessissin n Jamal i yuri deg ubniq, a tent-ɣennjent tseḍmiwin amaknaw Twattun d Thidrin. Zi ssin d tsawent, ag wadaf n wantirnit, ad reẓmen iblugen d iruqa web am “Lmersat” d “Imezran” may sfazen tira d umsawaḍ x tmaziɣt s tamaziɣt amuk tenna, may jerrben tibridin n tira, d yinawen iseklanen nneɣni bla asefru: tullisin, izlan, inzan,… Lxedmet-a tanitin i ismunen imeddukal i cerken tayri n tmaziɣt terẓem tabrid i wemsawaḍ aseklan jer n yewdan i yezdeɣ umnus d tayri n tira s tamaziɣt. 

Manaya, iraḥ d tiyuga ag yijj n tebridt nneɣni zi tebridin i icuq ijj n ljil n imeddukal, zeg-sen Jamal. Tabridt a nettat d tarezzut d timesna n Arrif, maci s tɣuri waha. Uhu, timesna-ya ad tettwagg s tikli x idurar d iẓuɣar, d iṣaruten, d tlatin, d tisellya d tgellalin d igeddim d lejruf d yillan-ines. Maci i usari (ula d netta), maca i tmessna, i usennet i tudert yullɣen, i llɣa n tudert tarifit, i yemrabḍen-ines, i taliwin-ines, i izurag n tudrin tiqdimin, i llɣa d yezlan n zik, i temja, i tmijjwin imsebḍan,…

Manaya amuk ten-issec, issec ula d tayri-nsen i tmurt d tmaziɣt, issirew-asen tawengimt d wul d yiman. Min dd-ugmen d izlan, inzan, tiwafitin, tiwlafin n Arrif, wami ila ɛad ur itteg ḥedd tiwlafin i tqebbal d ledcur, sqasen zeg-s imeɣran d tmeɣratin n imezran. Mala tudfem ar ufaysbuk n Jamal-nneɣ, ad din tafem ci zi tewlafin n wufuɣen-a. Imezran, may i ijja Jamal tzaɣart d tameqqrant, tettwaḥsab d aẓru amezgaru gi ddsas n tira s tmaziɣt di Arrif alemmas. Amara ameqqran mas Monaim Azegza, ameddukel n yiman n Jamal, ɣer-s fus d ameqqran gi tebridt-a. 

Jamal Lmeḥdali aked umeddukel-ines Lmejjawi.

Ad ay-tesmun ag Jamal i twala nneɣni, tiɣuri takadimit gi tesdawit n Mohamed wis V gi Arbaṭ. Mani nraḥ a nkemmel x tɣuri-nneɣ, a negg dduktura gi tfelsaft. Deɣya nsala ag dduktura-nni. Neksi-dd akartun n tɣuri n trezzutin yullɣen, nugur-dd a nexdem a negg tiwaculin. Jamal ixdem d aselmad n tfeslsaft, mani iẓẓu tayri i lmadda-ya deg wulawn n imḥdaren. Mani iwweḍ a das-yegg ccan i ijjt n tebridt ttewagzem s useḥqar d tiggʷdi. Zi tmegga n Jamal-nneɣ deg iger-a, arẓam n lqisem n tfeslaft amuk iswiza xelli deg war n Nnadi n izerfan n ufgan deg usarag n Lbadisi mani i yexdem aṭṭaṣ n isggʷusa ar wami immuti asggʷas n 2022 ar Tmasint. Ad tesseɣred tafelsaft amuk i das igga Jamal, tuɣa-t d ijj n uklasi nneɣni n weɣnas.

Ag uɣesdis n lxedmet-a, u lebda ag imeddukal i t-yudsen bezzaf, ad dd-ssufɣen aɣmis n “Tifraz n Arif”. Aɣmis ilelli i ismunen tarezzut, asneflul, tɣuzi gi twengimt, amezruy d tdelsa n Arrif d waydud arifi a dixel d barra n tmurt, s teɛrabt d tmaziɣt. “Tifraz n Arrif” ffɣen-dd zeg-s 43 n wuṭṭunen (mala ɛeqleɣ mliḥ). Tifray-ines newwcent s imagraḍen n Jamal-nneɣ x Arrif, x tfeslsaft, x tmaziɣt … bla imagraḍen ila ittsuɣul zi tutlayin nneɣni. 

Tifraz ad tedwel d lefnar i yessruɣan tifawin x Arrif d tɣawisiwn-ines, ag uɣesdis n iɣmisen nneɣni amaknaw Bades, niɣ Numidya. Maca min tt-iferzen d tabridt-ines, d ccan i das-tuca i tdelsa d tutlayt tamaziɣt n Arrif. Tedwel d txabiyt ttagmen-dd zeg-s iwdan tussna d ineɣmisen x min iɛdan, amaknaw min imsaren gi zzilzal n Lḥusima n 2004. Bla ttexliset, Jamal ag imeddukal-ines nneɣni, sbedden bla ttexliset aɣmis, ur das-zmiren inni ittxalasen deg iɣmisen nneɣni. 

uṭṭunen n ujurnal n Tifraz i di yedru Jamal.

Ag uɣezdis n ununec d uswizi ag tmesmunin nneɣni, imsagaren d marra timegga mig iẓra ci n nnfeɛ i tmurt, uka gi tdelsa, tasekla niɣ d izerfan. Jamal ad isigi abrid n tira s tamaziɣt, asuɣel ar tmaziɣt d tira x tmaziɣt deg ufaysbuk-ines niɣ deg iɣmisen nneɣni. Ad dd-idareh s umedya asuɣel-ines i tannayin n ifilusufen d tfilusufin.

Ijjen zeg ijemmuɛen i di yeḥḍer Jamal d aswizi aked inhekraf isertanen

Zi marra manaya d ci nneɣni, zi wagla ur iqeṭṭin i dd-ijja Jamal-nneɣ, min ittwassnen qqaɛ ktar d aɣnas-ines gi lḥirak n Arrif, ktar ci wami ttwaṭṭfen imeɣnas-ines. Waxxa netta d ameɣnas zi lebda, issentض tuɣensa ila ɛad d aḥermuc. Abeddi-ines ag inekraf d twacunin-nsen ur ɣer-s bu uma-s. Cehden x-s min yuri d imeskanen (manifest), min yuri d imagraḍen x lḥirak d inekraf-ines, imsaggaren min deg icrek, d uswizi ag twacunin gi ttamara i xsent ikkin, d waṭṭaṣ zi min ur ssinen iwdan. Abeddi-ines ag twacunin d inekraf icca x-s bezzaf d qabu, mays ma. Din wi das-tt-iḥemden, din wi das-iqqaren iqqim fareq ccɣel, din wi das-dd-yernun iḥursa Maca netta wami yumen, yumen. Ar wami ixḍar anejli gi ddcar-ines zi zzga n tudert, iwwi deg ul-ines tifeqqeɛt n tlelli n inekraf ila issitim.

Maca Tayri n tmurt teqqim tneddu ges min ikka x wudem ines. 

Zi tannayin-ines:

Timaynutin

A.Aouattah
A.Aouattah
Asmaa Aouattah

Fser-itt