24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

🔊 Iles-nnec mala texsed-t sxedm-it, urid a x-as trud s yiles i t-ineqqen!

Teqqen tudert n yiles ɣer usexdem-nnes. Cḥal ma isiɣi yiles-a ssexdamen-t yewdan, cḥal ma i x-as neqqar: ɛad deg-s buḥbel.

Tamaziɣt n Arif, ttuɣa-tt wer x-as bu tiggʷdi, ass umi i ttuɣa tettedder aked ayt bab-nnes ij n tudert tqad. Ttuɣa wer din minzi ɣa tennehwel. Aterras arifi ttuɣa zi dd-ɣa yekker zeg yiḍes, al ɣa yedwel ad yeṭṭes, d netta aked tmaziɣt waha. Ittemsawal zeg-s, ittetter zeg-s lmeɛruf, ittberreḥ zeg-s di leswaq, yeqqar zeg-s izlan, yeqqar zeg-s tiḥuja, ittemzawar zeg-s… Da, nezmer a nessiwel x yij n tudert n tmaziɣt wer din min tt-ɣa yenɣen.

Maca melmi ɣa tebda tutlayt-a ad tennehwel? Ass i di ikumasa wamun (lmujtamaɛ) Arifi ittbeddal, ass i di ikumasa wudem n temdint d min yerbu d tifraz n ubeddel n tudert, ittett udem n ledcur d tqebbal. Tamdint i di llant sekwilat (schools) d isinagen (Institutes) d ipulisen d lfusinat, rni x manaya atilibizyun d arraḍyu d sini d umezgun d … Kulci manaya, isaqar-dd ij n wudem n tudert d tamaynut, terẓem-dd abeḥrur-nnes ḥuma ad tesɣumber i uterras arifi, i ttuɣa yennumen aked yij n tudert temsebḍa x ta i di yudef.

Yedwel uterras-a arifi, yeffuk x-as ad yettu iles-nnes, ad yessexdem iles n taɛrabt mala yexs ad iɣer, mala yexs ad iraḥ ɣer lfusina, mala yexs ad iraḥ ɣer ijerdamiyen, mala yexs ad yeɛdu x idiwaniyen… Ula d mala yexs ad isel i arraḍyu d utilibizyun, niɣ ad yeḍfer ca n umezgun niɣ… yeffuk x-as ad yettu iles-nnes Arifi, ad yeḥnunneḍ deg yiles aɛrab.

Manaya, itticc deg uxarres n uterras ij n lqimet i taɛrabt tuɛla x tenni i yellan ɣer tmaziɣt. Minzi tutlayt i ittaf di merra izurag n tdelsa (Culture) d tussna d ddin d lidarat, wer telli bu am tutlayt i wer t-ineffɛen illa di taddart d ddcer waha.

Tutlayt-a tneffeɛ tarwa-inu, ta lla, neqqeɣ ta sseddariɣ tin!

Tiyemmatin d ibabaten i wer yessinen illa tamaziɣt, dewlen udrusen, ttraḥen qeṭṭan. lexxu qqiment ɣir tyemmatin d ibabaten i yeɣrin, Ina zeg yij uɣezdis, kkin sekwila i yellan d ij n webrid zeg yebriden n wesɛarreb. Zeg uɣezdis nniḍen, ttxarrsen s lmenṭiq n rrbeḥ d txessart aked tutlayt. S lmenṭiq n “mindi ɣa tenfeɛ tutlayt-a tarwa-inu” d “min ɣa ggen tarwa-inu s tutlayt-a”… Minzi ittwala taɛrabt d tefransist, d nitenti d tutlayin i yeṭṭfen merra iraqen, tamaziɣt tenneqbes weḥd-s di tudrin, tedduqma deg iqemmumen i yeqqimen ɛad ṭṭfen deg-s cwayt. Axarres-a, yettwaẓẓu deg walliten n imaziɣen, dewlen qqazen zeg-s amḍel i tutlayt-nsen, sseddaran zeg-s tutlayt wer telli nsen, minzi ttwalan-tt, niɣ ittawey-asen-tt-dd rebbi ad tenfeɛ tarwa-nsen.

Aked uḍuqqez n tmijja n umussu amaziɣ, i ked dd-ḍḍuqqẓen ilaɣiten i ittettren ad ttettwerr taynit i tmaziɣt, dewlen cwayt imaziɣen ttfaqan, dewlen ssnen illa tasertit n wesɛerreb i di tugur ddewla n Lmeɣrib, ad tawi tamnawt i tmaziɣt. S uya, Amussu amaziɣ yemẓeryaḍ-dd s min yeɛlam di jjehd ɣer wazzerg adelsan, amen yegga tizemmar ɛawed ḥuma ad yemmutti ɣer wazzerg asertan. Maca waxxa amenni, umi imeɣnasen n umussu amaziɣ ɣrin di sekwila d taɛrabt, aqqa-ten di ddewla tḥesseb ixf-nnes d taɛrabt, manaya ittejja-ten waxxa ssawalen x tɣawsa-nsen, lebda ssawalen x-as s taɛrabt. Ula di win jer-asen d iles n taɛrabt i ssexdamen, deg yemsagaren d yegrawen d ilaɣiten d tinawin d…

Tedwel tmaziɣt tettmetta, ayt bab-nnes i zeg-s yumnen, neqqen-tt ula d nitni, ttrun x-as. Minzi amen nniɣ, iles mala texsed-t ad yedder, sxedm-it, urid a x-as trud s yiles i t-ineqqen.

Min ixessen bac ad qqimen idammen ttazzlen deg iẓewran n tmaziɣt?

Tutlayt d agla n wegdud, mala ittraja wegdud-a ad yetter tutlayt-nnes s tutlayt nniḍen, zeg yij n ddewla i wer x-as yeḥsiben, aqa tiwecca zik x-as. Nhar-a, ittxessa imaziɣen ad ṭṭfen deg yiles-nsen, ad ssnen illa mala wer t-ssexdimen ittmetta. Rni x manaya, merra minzi i ttuɣa tettmetta tmaziɣt ( Tilibizyun, arraḍyu, sini, ibidyuten, idlisen, tiracciwin n wemsawaḍ anamun, lidarat, timezgidawin…) merra timeslayin-a, ad ilint d timaziɣin. Arifi ad yeqqer lexber s trifit, ad ittfurruj deg ubidyu s trifit, deg ifilmen s trifit, ad yesḥessa i leɣnuj n trifit, ad ittemsawal di lidarat s trifit, ad yessexdam tamaziɣt di tracciwin n wemsawaḍ anamun… S manaya, ittɣima yiles lebda yedder, netticc-as jjehd i ttuɣa das-yettwakksen.

Mala yiweḍ a namen s tutlayt-nneɣ, lexdenni wer yelli minzi daneɣ-t-ɣa kksen zeg iqemmumen illa mala nɣin-aneɣ. Maca mala newca deg-s ifassen, lexdenna nettjeyyaf ixf-nneɣ nnit, qbel ma a daneɣ ineɣ ḥedd nniḍen. Minzi tutlayt temsar-as am buḥbel n wegdud, nnhar i di ɣa traḥ tutlayt, ittɣima wegdud bla buḥbel, lexdenni ideḥḥa am ca n tḥimart wi dd-ɣa yekken a tt-yeẓẓuɣɣer.

Timaynutin

Ɛebdelwaḥid
Ɛebdelwaḥid
Abdelouahid Hennu

Fser-itt