28.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Arrif ma ibeddel ma ittemsex?

Umi saliɣ tiɣri n tnayen-nni n wungalen i yura Carelton Coon (1904-1981) x Arrif (Aksum n ufunas n lexla (1932) Arifi (1933)), ufiɣ belli neccin wer nessin walu x Irifiyen-nni i yekkin x tmurt n Arrif. Wer nessin mamec i ttuɣa ttɛicen ? Mamec i ttfekkren ? D minzi ittamnen ?. Wah s tidet ila Irifiyen ttuɣa-ten d imselmen. Ad tilid d ameslem di Arrif di lweqt-nni, axmi d tacejjart isnuffren lɣabet n tidet.  

Ca n ijjen zzay-wem ad ayi-yini « Iwa qa Coon yura ungal, ungal netta ixayel-it waha, maci d tidet ». Wah manaya izemmer ad yili d tidet. Maca mli Coon wer t-ttuɣi bu d ijjen itteggen tirezzutin di Tenṭrupulujit, mli war yelli bu d ca n ijjen yus-d ad yiɛic aked Irifiyen deg iseggusa n ɛicrin di lqern i yeɛdun. Bnadem i ɣa yeɣren i tira-nnes, maci ad yaca axmi d ijj n ḥajet n tsekla. Lla, ad yaca axmi d tarezzut n tenṭrupulujit, axmi d amezruy yeggur x yiḍaren-nnes. A naf belli netta yura tnayen-nni n wungalen s nnwaḍer d inṭrupylujiyen, maca deg ij n lqaleb d aseklan, yiẓiḍ.

Ass-a mala nniɣ-as i ḥedd, qa Irifiyen ttuɣa tetten ilfan di min yeɛdan. Ippudar wer dag-i ittimen. Am mamec nettaf deg wungal n « aksum n ufunas n lexla » ttuɣa din wi ten-ittrebban qqaɛ. Din wi ten-ittetten xmi ten-yemmren deg ussan n tejrest, xminni wer ttifen min ɣa ccen s waṭṭas. Zeg yilem-nnes tteggen tisila i zi ttacan s rraḥet xminni x-asent gguren, ttekklen.

Min dayi-yeqqimen di twengimt, umi ttuɣa ssawalen ca n iḥudriyen d Irifiyen x ijjen am nitni ittẓalla. Ijjen zzag-sen iggernez x-as (Mayemmi i yettẓalla ma d awessar niɣ ?). Manaya ixes ad aneɣ-yini ila drus n Irifiyen i yettẓallan. Drus zzag-sen i yettraḥen ɣer temzyida. Azgen ameqqran-nnsen ttrajan ar ɣa wesren i ɣa wwḍen ad ssnen mamec tegga tamezyida ɣer daxel. Di Arrif, zzman, wenni i ttuɣa yettẓallan ttuɣa ttezzmen-t, ttemzawaren zzag-s (raḥ ay ameẓẓallu !). Deg wungal-a s ixef-nnes yettɛawad mamec ijjen zi jjmaɛet, iwseq ijjen lefqih ixes la d netta ad iwwec awal-nnes di ca n wemxumbel n ddcar-nni. Axmi yeqqar-a : «  cek ad tẓalled s iwdan, maci a x-asen tḥekmed ».

Tameslayt tameggarut d remḍan. Azgen ameqqran-nnsen ttuɣa ceḥḥeḍen-t. Qaɛ wer t-ttẓummin. Manaya tteɛqaleɣ x-as nec wami ila lliɣ d ameẓẓyan, d min ttuɣa dayi-yeqqar baba. Azgen ameqqran n Iḥudriyen ttuɣa wer ttẓummin. Bnadem ar ɣa yemɣer ɛad i ɣa ibda ittẓumma. Lux, a dd-nawi ca n ijjen zi ṭṭerf d Arifi, ad as-nini manaya, muḥal ma ad yamen. Kulci manaya iqqar-aneɣ anict leɛwayed d leɛqel n Urifi beddlen.

Irifiyen ttuɣa-ten d imeslmen, maca d imeslmen s tebridt-nnsen. Azgen ameqqran n lejdud-nneɣ xminni ttuɣa tẓallan, ttuɣa ttxellaṭen Tmaziɣt aked cwayt n wawalen n Teɛrabt i iḥefḍen. Maca waxxa amenni ila umnen, s tebridt-nnsen amec nenna. Ula mamec ttuɣa ttemseddaren aked wudayen, imken di lweqt-nni ad tafed ca n wuday isselmad Lquran i iḥenjiren imselmen di ca n ddcar.

Iydareɣ-dd timeslayin i yeqqnen ɣer ddin s neɛmada. Maca wungal-a maci d manaya i xef issawal waha. Din aṭṭas n leḥwayej min xef issreɣ tifawin, ameknaw xminni tteffɣen iwdan d iḍliben, tamenɣiwt, idammen, tamɣart d xirebbi n isental i yestahllen, kul ijjen zzag-sen a ɣer-s nbedd s wefsay.

Aṭṭas n tmeslayin i yebbdlen di Arrif zegga Irifiyen ruḥen ad zedɣen deg Uruppa. Zegga ɛawed bdan ttadfen ad raḥen ad ɣren. Zegga bdan ttɛicen deg ij n ddewla d jjdid umi neqqar ass-a « Lmuɣrib ». Irifiyen wer qqimen ttraḥen ad ẓuren yemrabḍen, wer qqimen ttɣennjen izlan aked imedyazen, wer qqimen tteggen twiza, wer tteggen tɛinsart, wer tteggen nnayar. Coon, nhar-a isscan-aneɣ-d anict ttmesxen Irifiyen, neccin wer neqqim d neccin.

Wer xseɣ bu ad iniɣ s manaya, wer ttẓallat, niɣ wer ttẓummat. Xseɣ ad iniɣ bnadem ad yili min ixes, maca ixess-aneɣ a neṭṭef di leɛwayed-nneɣ d tussna-nneɣ. Temsar-aneɣ am tsekkurt-nni i yexsen ad tegg am tecli n ṭṭawes, ɣer umeggaru wer tufi tenni-nnes ula tenni n ṭṭawes.  

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt