24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Tamɣart gi lḥirak (2/3) |

Azgen Amzwar:  Tamɣart gi lḥirak n Arrif (1)

Asmaa

Azgn zg umnni a ila uriɣ t ci n sin n isggʷasn zggʷami, ittwafsar gi tzwara n udlis “jr n tnifst d tmssi, asirm ur ixssi, awal ur ikssi), zdat ins ittwafsr gi tsɣunt Nisae. Azgn nnɣni uriɣ t iḍa.

Fuṭu: : Youssef Boudlal / Reuters

Zdat n lḥirak

Zdat n tmnɣiwt n Muhsin Fikri, iwdan n Arrif ila twwḍ gsn ar yiɣs. ẓẓlḍ, warlxdmt, tirrẓa n tirja n Arrif, gi tgumi, x iẓra n ixrriqn n wi ittḥkamn. G umkan n tuzzgzwt llajur, g umkan n lxdmt tifawin ittbsissiqn, g umkan n tdlsa isnsutn d isccutn. Bnadm arifi iqqim d wnni, layas isɛan iwdan ad nɣn ixf nsn niɣ ad ucn ixf i yilel ad as drrɛn as tisfay ḥuma ad awḍn ar ujmmaḍ in niɣ ur ttiwḍn. Xlli g ufaysbuk tifraz n ci istartur ila bdant ttbanent idd s tzmmimin, ifidyutn…

Manaya ittkkn x ufgan arifi ittaɣ g irgazn ittaɣ gi tmɣarin, kif kif. Nẓra timɣarin zmmnt gi llistat n ulqaḍ n lxrif gi Sbanya mani xsnt ittk sbɛa d rbɛa, timɣarin ḥrrgnt gi tɣrruba, timɣarin xmdnt lxdaym n ddll d usḥqr, … Wami ittwanɣ Muhsin Fikri, iwdan ila wjdn, aqa tn x lsbab, s urgaz s tmɣart. Muk ittwanɣ Muhsin Fikri ula d ntta, issnhzz alliɣ n takayt, s lḥugra, ila iqqimn tlbt ar irgazn d tmɣarin nnɣni.

Tinin d tina, d tinni ila iwjdn zi mlmi, d tina d timɣarin i yucin i lḥirak udm d amaynu g umzruy n inhzzitn n Arrif. Udm n umquddi d usmuni.

Tifraz n lḥirak

Lḥirak n Arrif, waxxa ilul dd muk dd ilul, zg umzgaru issrs ddsas  i ci n tfraz ur tnt nennim g inhzzitn nnɣni iɛdan. Manaya bddn ɣrs imrzutn d tmrzutin s usfsi, ɛad ad ɣrs bddn, nc ɣir ttidarɣ dd ci zgsnt, amuk nẓrr zi lagwwaj d muk tnt idd ssiwḍn imɣnas d tmɣnas n lḥirak, ḥuma ad iban uswizi n tmɣart:

– Lḥirak d acɛbi.

Lḥirak n Arrif ur illi n ijjt n tgrawt n iwdan waha amaknaw inhzziyn mix ssiwlɣ g uzgn amzgaru n umnni a. Zi wass amzgaru udfn gs iwdan zi ṭtrf. ɣrin niɣ ur ɣrin, qqarn niɣ xddmn, zi kul aklasi n lxdaym d iswirn n tɣuri, mẓyn niɣ mɣrn, ɣrsn tizmmar kmlnt niɣ d imɛḍar, zi tmdint niɣ zi lkambu.  Waxxa aswizi, gs, ila imsbḍa zi bandm ar wnnɣni, maca lḥirak yuca asn awal i ywdan ila ur ttiwḍn ar “umikrufun” i kssin imɣnas n wahli. Awal nsn d wnni d awal i ttfhamn iwdan ur iɣrin. Ur gs bu umawal iqsḥ niɣ yujr tizmmar n lfhamt nsn niɣ iggʷj x tudrt nsn. D manaya i issidsn lḥirak ar iwdan, ijj it ad izdɣ ulawn nsn.

– Lḥirak d ilelli x ikabarn d tmsmunin:

Mix dd yusa lḥirak d min ittettr d iwdan i t isbddn ur iqqin ar ula d ijj n unsfar asrtan/abulitik (projet politique) n ci n ukabar gi lmɣrib. Manaya ila qqarn t lbda imɣnas d tmɣnas n tgrawt ibddn x lḥirak. Tismin x timanit n lḥirak ila d timqqranin. Tamslayt a, tgga asn imxumbal bzzaf n twalatin, maca imcrak d tmcrak tɛjb asn mizi ila uẓan ɣrsn ikabarn i d asn ibbkn x wul zi mlmi, ur d asn ggin walu.

– Lḥirak issara Arrif ikml. Maci innuɣ ɣir gi tmdint n Biyya niɣ timdinin nnɣni. Yuca i ldcur, inni yudsn d inni iggʷjn. Yudf tudrin tirifiyyin ijjtn ijjtn. Isnhzz ulawn n tmɣarin d irgazn mani ma. Ismun tiwacunin x tirjit d ijjtn.

– Aswjd d uxmmem ila rid nnuffrn (lbda ɛla ḥsab min dd tssiwḍ tracca n wantirnit). Ila ttuqiɛn g imukan rẓmn, izmmr ad gsn icark wi ixsn. ɛawd ila smutuyn dd imsaggarn gi llayf amuk ɣa ssnen, marra imzdaɣ d tmzdaɣ n umaḍal azgza, min din. Manaya irnu issids lḥirak ar ulawn d lɛql n iwdan n Arrif, isshwn acrak n widan, timɣarin d irgazn, dags.

Axzzar ajindari gi lḥirak n Arrif

Axzzar ajindari gi marra min ittwaggn s uflla n tmurt ikssi amnus i tmslayin a:

Wi ittggn? Ma tcrk tmɣart ag wargaz gi min ittwaggn niɣ tḥṭṭar am tnbjiwt waha. Manaya ittawi anɣ ar ijjt n tmslayt nnɣni. Ma rzzun tamɣart i twlaft, ḥuma ad ittwanna qa min ittwaggn ibna x umquddi jr n tmɣart d wargaz, niɣ rzzun tamɣart i tmɣart? Tamɣart ma tggn as g umkan, nttat ur din tlli niɣ aqa tt din maca tettfurruj waha, ma tettgg ula d nttat i ixf ins d iwdan nnɣni.

Gi lḥirak waxxa ma imkn tamɣart ila ur ɣrs bu ufus gi tanukkra tamzgarut, maca zi ssin tsawnt, nufa timɣarin aqa tnt ag uɣzdis n irgazn ssawalnt, ttggnt ul g iwdan, sswjadnt macca, snbjiwnt imɣnas idd ittasn zg imukan iggʷjn, ttffɣnt idd gi llayf, ttswwarnt, smuttuynt idd inɣmisn, atg. Miyya gi miyya, kkint dd dg iẓra x ubrid a i wwint. Ulabud din iwdan imkn ur qbiln x ucrak nsnt, amuk ittmsar manima. Maca mala nwwi x min nẓra d min nsla, ila ɣrsnt amuk qqarn awal d tmijja (voix et vote). Timgahrin a rid udrusnt, nssawal x waṭṭas n tmɣnas zi kul amkan gi Arrif, udfnt gi min ittwasmman s tgrawt isswjdan. Acrak n tmɣart gi lḥirak ila xs amstfaq d amqqran (lijmaɛ) jr n iwdan. Marra nɛql x cciɛar i kssin lbda, ɛad lux kssin t: tahiyya nidaliya llimar2a rrifiya. Ila nttsla i wi iqqarn qa aydud arifi irra dd tnni taqdimt wami ila tamɣart tbdd ag wargaz g ussan n tnzbayt niɣ wami ila timaziɣin bddnt g udm n iḥwwasn.

Ag usqsi “wi ittggn lḥirak” yugl usqsi x wikd ila ssawaln imɣnas d tmɣnas n lḥirak xmi ssawaḍn tibratin nsn i waydud. Ma ssawaln/t xlli ag tmɣart niɣ ḥssbn/t ila argaz ismun kulci. Wa d ijj n uɣzdis ixssa as ɛawd tarzut d ussli i yinawn iɛdan. S tazzla, nzmmar ad nini ila kulci idnɣ nɛql ila inni d tinni issawaln lbda qqarn aytma/suytma. Drus mani tettun “suytma”.  Ad nidar tmijja n Nabil Ahamjik ntta itɣnnaj “jina u ḥtajjina” ulabud ila ad yini “fus g fusu a irgazn n tlelli, fus g fus a timɣarin n tlelli”. Maca ɛad ixssa ad scmxn amawal n umquddi gi marra tiguriwin d uxzzar ajindari s usmuti n isntal izdɣn alli d wul n tmɣart tarifit.

Muk t ttggn? Qqaɛ min yudfn g uswjd d usnbji d ulaɣi … i lḥirak, ma iksi gs amnus i tmɣart ḥuma ad xs isshwn acrak gs ma lla. Tifraz n lḥirak mix ssiwlɣ s nnj, arẓam ins i marra iwdan min ma ɛnan, muk ma illa uswir nsn n tɣuri, mani ma zdɣn…,  ila d aɛraḍ i tmɣarin ad ilint g ijj n unhzzi ttqiddan gs qqaɛ iwdan. Manaya ittijja timɣarin ad gsnt yili imzri ad ilint g ummas n tmskanin ur gsnt bu lfrz d usɣḍl zi ccan n ḥdd. Tawlaft n tmaɣart tamɣnast ur tqqim tnnuɣ ɣir g ijj n uklasi: tamɣart iɣran, issawaln taɛrabt tjhd s wawaln jhdn… Awal n wul zi walliɣ n ttamara d wnni d awal ila ittawḍn. Imkn ula d asttf n tmɣarin wḥḥdsnt x uzllif n inhzzitn isslɣeɣ ul n irgazn, ikks asn tiggʷdi zg umxllaṭ, amuk isɛan timɣarin ittsdḥan niɣ ttagint x umxllṭ ad crknt, waxxa maci kulci timɣarin ila ttmunent ar umzgaru n tmskanin. Nttzmmam x lḥirak d irgazn n lḥirak ila min kkin iwdan ttfɣn ɛmmars ur innɛdd ḥdd x ci n tmɣart, awqqar ila d amqqran i tmɣarin gi lḥirak.

Maci kulci rbunt ddql d ijjn gi lḥirak, maca nzmmar ad nini drus i iqqimn gi tudrin zi tmgahrin n Arrif. D tidt din imukan mani ɛmmars ur tffiɣ tmɣart. maca din ula d imukan ɛmmars ila ur gsn tffiɣ, gi lḥirak txdm itt. Ixssa ɛad tarzut (mala ur tt iggi ḥdd) gi ttafasil n uswjd a: ma akud d umkan n imsaggarn ila ittwalam timɣarin, ma amur n wawal n tmɣart ila ttwqqarn tn amuk ttwqqarn amur n irgazn, ma ttggn s wawal n tmɣarin amuk ttggn s wawal n irgazn, ma tssawal anct i ssawaln irgazn, atg. Muk ma igga lḥal, nẓra timɣarin ḥḍrnt g imsaggarn, amuk ḥḍrnt gi tmskanin, igrawn imqqranen, ifidyutn, lminessa, tracca n umsawaḍ imtti, atg.

Min ttggn/t?: Ma gs amnus n tmɣart iḥḍar ma lla: marra isnfarn (lmacariɛ) gi muk ma igga igr, mala ur gs amnus n tmɣart am ijjtn zg uydud, ataf d anqsi, ur issiwiḍ mani. Amnus n Arrif d tidt icrk, rid n wargaz wḥḥds. Maca din imunas qqnen ɣir ar tmɣart, ttijjan tikli ins ad tili tdql ktar zi tnni n wargaz. Amquddi g izrfan (arnddad n lqanun), amquddi gi ttxlist x lxdmt xmi tettili d ijjtn, asggd n ccuruṭ n lxdmt, ashwn n wadaf n tmɣart ar tɣuri d lxdmt d ucrak gi tudrt tasrtant, tadlsant,…, awqqr d usmɣr i min tuca tmɣart i waydud s lxdmt ins gi taddart, s usmutti ins i wawal d tdlsa a tarwa ins, tikkst n ukrfs x tmɣart d uɛaqb n wi xs ittkrfasn, taynit i tdusi (ssḥḥt) ins, mizi nttat tkssi s ddist, tettaru, ttaɣnt waṭṭanen ur ttiɣn argaz, d waṭṭas n tmslayin nnɣni.

Min ila ittettr lḥirak i lmxzn issfsay aṭṭas zi tmukrisin mizi tettcka tmɣart: arẓam n sbiṭarat d usidf n lmwakn d iwdan i gsn ɣa ixdmn, ar’zam n tsdawiyyin, aswjd n tnaca (trasport) i inlman d tnlmadin, tadlsa, awqqr n tnwgimt, atg. Marra manaya gs nnfɛ d amqqran i tmɣart. Tasdawit ad tgg lxir d amqqran gi tḥudriyyin i ixsn ad kmmlnt tiɣri nsnt ur zmmrnt s uẓẓiyyar n twacunt nsnt niɣ s ẓẓlḍ. Nssn ila tiwacunin waxxa ugurnt ar dat g izrfan n tmɣart maca mala ad ixḍarnt jr n uwtm d twtmt, ad sskknt awtm ad iɣar gi Fas niɣ d Ujda, ad jjn tawtmt. Ammn ula d min iqqnen ar ssḥḥt, arẓam d uswjd n sbiṭarat ad ifkk timɣarin zi ttamara i xsnt ittkkn xmi ttarunt niɣ xmi hllknt.

Imkn ila ixssa as cway n “ufran” ḥuma ad iḍhar mliḥ man tmslayin i tettḥdajja tmɣart gi sbitar (man lmwakn, man iḍbibn d tḍbibin, man kansir n tmɣarin i cmxn, min ittḥdajja), man tmslayin i tettḥdajja gi lxdmt, … ḥuma ad taf trarit x umddur ins. Manaya ataf yuqɛ xs wawal ag tmɣarin mizi d ntnint i issnen mliḥ min ttḥdajjant.

Din snat n tmslayt gi tkarḍa n tuttriwin, qqnent ɣir ar tmɣart:  1- arẓam n isnsun n tnlmadin (taddart n tnlmadt) ittraḥn zi lkambu ar tmdint ad ɣrnt. Ta d ijjt n tuttra tettsggad abrid i tḥudrit n lkmabu ḥuma tasɣart ins gi tɣuri ad tili d tidt. 2- arẓam n ummas n ulmad n ssnayɛ i tmɣarin gi marra Arrif, ḥuma timɣarin ur iɣrin niɣ ur ikmmln tiɣri ad afnt mig ɣa lhant, ad zmmrnt ad xdmnt. Nttidar dd ula d tuttra n warẓam n saladirut amuk ijjt n tuttra tuds tamɣart mizi  d ntnin ila gsn ixddmn wami ila llan. ɛad xssnt tmslayin nnɣni i tmɣarin ixddmn gi tudrin, timɣarin mix ttkrfi’sn irgazn, tamɣart tamɛḍurt… Maca ulabudd ad nksi gi lbal, tmẓi n ttjriba d laggawaj n uxzzar a (imkn) x iwdan i bddn x lḥirak.

Min ittwaggn ma iṭṭummuɛ ad ibddl waramquddi jr n tmɣart d wargaz ma lla: Imkn asnfar (projet) ad iksi amnus n tmɣart d min tettḥdajja (zi min nniɣ s uflla) g ummas ins, maca ur ittraḥ ci ar ddsas n waramquddi illan gi walliɣ n lɛalqa jr n tmgahrt d wargaz, mix tbna d muk dd tettban. Wi ittḥkamn gi twacunt, tamɣart ma tettriyya gi tudrt ins d ddat ins niɣ tettraja ad as inin raḥ niɣ as dd, ccɣl n taddart, ma trbu t wḥḥds niɣ iksi t akids wargaz (xmi dd ttrwwaḥn zi tmskant, s umdya, awtm ittkk ar mṭarba ittfurruj gi llayf, tawtmt tettkk ar kuzina, amya ma lla?), timgahrin ma qqimnt qqnent ar min xsnt turi tnamit niɣ ẓwant lswar n taddart ad ddrɛnt amaḍal, ad xdmnt lldaym nnɣni, ad ssnent tussna nnɣni bla tnni n macca d ufiyyr d ujffef. Xmi nssawal x tmɣarin, nssawal x tmgahrin qqaɛ, tinni irzzun ad xsnt tettwarẓm twwurt amuk tnna tzlawit Fadma el Ouaryachi. Din atṭas  n tsmlayin qqnent ar usqsi a, ixssa ad tnt nssrs ḥuma ad nfhm min ittsmaran gi tudrt nnɣ. Tamslayt a, ad ɣrs bddɣ cwit gi min dd iggurn, g umnni a.

Iswirn n ucrak n tmɣart gi lḥirak n Arrif.

Mala tɛddl, ad nb’da timɣarin iswizan gi lḥirak n Arrif x iklusa. Bṭṭu ya maci ḥuma ad nfrz jr n tmɣarin d tinni nnɣni. Uhu, ḥuma ad nfhm man iklusa n uswizi ila ɣrs illan ar tmɣart tarifit gi lḥirak :

– Timɣnas iswizan s tikli d uɛawn niɣ timɣnas warism: Ass x wumas rnnunt tmɣarin i ttfɣn gi lḥirak, whḥdsnt niɣ ag irgazn i d asnt ittɛnan, ar wami ndwl ur nzmmar ad tnt nḥsb. Inɣmisn ssiwḍn anɣ dd tiwlafin d ifidyutin  n tmɣarin s tcumɛatin d nnwac g ifassn, s lkfn x iɣiln, sliwliwnt, ttɛiyyaḍnt. Ucint udm i tmurt n Arrif isbrrad ul zdat n lgnus. Ijjt n tmslayt ɛmmars ur nenwi ad tt nẓr gi tmurt nnɣ. Din udmawn ttwassnen n tmɣnasin d tiqdimin, ixḍarnt, amuk nnant, ad ilint ag imsbridn d tmsbridin, mizi ttwalant ila lḥirak n ihudriyyn d tḥudriyyin n Arrif, amuk din udmawn, aṭṭas d udmawn ur ttwassnen mani, nssn itn ag lḥirak. Tamijja n wargaz i nennim gi tmskanin tsur akis tmijja n tmɣart d tliwliwt ins. Manaya ittraḥ issnhzza cway cway min irssan g walli n iwdan nnɣ zi txrrisin n ccrq x tmɣart d tlelli ins.

Manaya mala iɛjbn anɣ xmi nttwala gi tnddam amuk Imzurn, Ayt Buɛyyac, tiɣrmin amuk Ayt ḥdifa.. tettraḥ tettmɣur gnɣ lfraḥt xmi nttmutuy a Truggut, Tmasint, Tala Yusf, Aɛrwi, Ayt ·Ɛbdellah, … Qqaɛ imukan a tffɣ gsn tmɣart tarifit s tmijja (cciɛarat niɣ llwalu), s wawal niɣ s tikli.

Ijj n ucrak ila iqqn ɣir ar tmɣart, d aswizi s uswjd n macca d  uɣrum. Nẓra gi tuqqna n tḥuna wami ila ur ttifn iwdan aɣrum, timɣarin n Biyya ggʷant aɣrum, ssiwḍnt i tudrin. Manaya nẓra t ɛawd (amuk ila dd ssawaḍn g ufaysbuk) xmi ttraḥn iwdan zi barra ar ci n umkan ad swizan gi tmskanin. Miyya gi miyya, xlli d imsaggarn ittwaggn gi tudrin, tswiza gsn tmɣart s uswjd n macca d watay, amuk nzmmar ad nxayl. D ta d tnamit ɛad illan gi tmurt nnɣ. Ccɣl n taddart tettg it tmɣart. Manaya ur ixis ad yini asɣḍl zi tmɣart, ḥaca. Manaya zg ijjt n jjiht d asmɣr zg uswizi n tmɣart gi lḥirak s lxdmt a i tgga. Mri maci d nttat ataf bzzaf n inhzzitn ffɣn dd d inqsiyyn. Maca zg ijjt n jjiht nnɣni irẓẓm anɣ tiṭawin x min ɛad i d anɣ iqqimn zi lxdmt ḥuma ad nawḍ ar umquddi.

Ag wuḍuf n imɣnas n lḥirak d usuggi x tmskanin, timɣarin rid jjint zg uswizi nsnt, s uḍrrun, din i nẓra tzmrt nsn d “trgazt” nsnt x ibridn d isaragn n sidi Ɛabid gi Biyya, mani ila ttḥijjan/t ayt/suyt Biyya tikarmin n tẓallit n ttarawiḥ. Llilt d uxllṭ d lɛskar ur bddn ci g udm n ucrak n tmɣart. Gi ci n wakud, mri ila nxs ad tt narja ataf ur tt nurji. D tidt, g imukan amuk Imzurn, ufuɣ s llilt ila ɣir n irgazn, drus mani ɣa tffɣ ci n tmɣnast din. Maca manaya ur ittkks lfraḥt nnɣ s tinni iqqimn bddnt, ur jjint asarag ixwa, qqimnt ammn d asfḍ i tmssi ḥuma ur txssi. Iwwḍ dd wakud mig tnt nẓra s tkmamin ḥuma ur tnt ittɛqil lmxzn, zi icmx wuḍuf, maca ur dwilnt ar tudrin. Ur dwilnt waxxa ila kulha idwl.

– Timɣnas illan gi tgrawt n uswjd.

Marra idnɣ nssn min ɛnant. Tinaẓurin, tinlmadin n tsdawit, tislmadin, maca xlli d timɣarin n tudrin. Kul ijjtn manis, sɛanen tnt tusmin x tmurt nsnt d usḥqar i ddrnt d tirja nsnt i innurin ḥuma ad ffɣnt ufuɣ imsbḍa x min nennim. Ksint kamira, amikrufun, ugurnt x uzllif n tmskanin, ggin ul g iwdan. Ur qqimnt x tmwwa, ur qqimnt g ummas. ḥdd zzgnɣ izmmar ad ixayl lḥirak bla zzgsnt. M’sbḍant g uxmmem, msbḍan gi ṭṭbiɛt d tussna d ttjriba, amsbḍi infɛn lḥirak s waṭṭas. Ijjtn tssiɣ tmijja d kamira, Ijjtn tssiɣ axrrs, ijjtn tssiɣ fus ins mizi tbdd g udm n lɛskar, ijjtn aswjd d wul i tettgg gi suytmas, … Ula d ntnint, zi lḥmlt n wuḍuf aɣil ad ur jjint asarg ad ixwa ula d amikrufun ad iwḍa.

Silya, Warda, Nawal, Hadya, Nihad, Mazilya, Sara, xalti Zzuhra, Karima, Farah, Fatima, Bouchra… d tinni nnɣni, urint ism nsnt g umzruy n Arrif s ssmɣ n wurɣ. Qqasnt tasɣart nsnt zg wuḍuf d uḍfar n lmxzn amuk qqasnt zi wawal d uzawar n aytmatsnt wami issnt utrrc n tamunt. Ci zzgsnt xttsn ttaman imɣar n ufuɣ nsnt, s lḥbs, akrf’s, tazwart niɣ  d unjli a barra n tmurt. Manaya d lmtiḥan idtti la i tmɣarin d tmxsit nsnt (volonté) la i twacunin d irgazn n Arrif d liman nsn s umquddi jr n tmɣart d wargaz. Din tiwacunin ɛddbn bzzaf s manaya maca sgɛɛdnt idd azllif zi jjdid, rnant lḥmlt n taɣyuli, din wi issɣdn, ixs ad ittu kulci. Maca muk ma igga lḥal, awal n tmɣart n lḥirak ɛad ittsmmiɛ g ujnna.

– Timɣarin n twacunin n inkraf.

Tura-t: Asmaa Aouattah

Timaynutin

A.Aouattah
A.Aouattah
Asmaa Aouattah

Fser-itt