24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Ma nzemmer a negg ij n usistim d adimukraṭ bla «tiḥuna tipulitikiyin»?

Aṭṭas n midden ttagin ad raḥen ad nḍaren tiwriqin-nnsen deg istayen (lintixabat). Ij n useqsi d ameqqran ittemrusa-dd, ma nzemmer a nessers ij n usistim d adimukraṭ bra imulliten n pulitik ?

Deg useggas n 1796, amɣar n Mirikan di lweqt-nni George Washington ihwa-dd x imulliten ipulikiyen minzi reẓmen tawwurt i « izballaɣen maḥend ad ilin deg imukan n leḥkam ». Am wass-a am yiḍennaḍ, nettaf 147 n iberlamaniyen ijumhuriyen cekken deg istayen Imirikaniyen imeggura. Qbel zzag-s s iseggusa, aṭṭas n Imirikaniyen ttuɣa ɣer-sen tiggʷda-nni i ɣa ttuɣa ɣer George Washington.

Imulliten isertanen wer iqqim iḥemmel-iten ḥedd. Deg Umarikan, amulli Adimukraṭ d Ujumhuri hekkʷan-dd x-asen s waṭṭas. Maci s minzi wer xeddmen tizi n wegdud waha, maca xeddmen tizi n tufrint tapulitikt (élite politique) i ten-isegguren. Deg useggas n 2018, ca n imestayen wwḍen ar 38% iydaren-dd ila wer llin ula aked ijjen zi tnayen n imulliten-a. Imeggura-ya nitni kṭer zeg inni iqqaren aqqa-ten deg ijjen zi tnayen-a n imulliten.

Manaya uridd aqqa-t ɣir deg Umarikan waha, maca ula deg Uruppa. Iwruppawiyen hwan-dd x imulliten n iẓelmaḍen amelwasu, i iḍeffren aṭṭas n midden. Hwan-d x-asen minzi qqaren qa ttanfen imestayen-nnsen, wer dag-sen tt-ittewiyen. Ad yili d manaya i yejjin ar mani Tajeldit imunen (UK) teffeɣ zi Tmunit Tawruppit (UE).

Tala: Yasuyoshi Chiba/AFP/Getty Images

Imerzuten min qqaren ?

Ddegg-a n lekruhiyyet ittmernayen i imulliten ipulitiken tegga ij n tḥeryaḍt di lwesṭ n imerzuten di tussna tapulitikt (science Po). Din wi yettwalan ila aqqa tadimukraṭit ixess-as ad tbedd x imulliten qesḥen, jehden, ad dag-sen negg ttiqqet. Teqqar Nancy Rosenblum, tamerzut di tussna tapulitikt di tesdawit n Harvard : « aṭṭas n midden ttexsen ad ssurfen imulliten ipulitiken ad ssiwlen nican ɣer wegdud. Maca di tidet, bla imulliten ipulitiken, iggur ad tili arrwina ».

Zeg ij n uɣezdis nniḍen, ij n ukemmus n imerzuten iḥudriyen, ttwalan belli d ta d lweqt ḥuma ad resmen tifras n ij n usistim d adimukrat i yennurẓmen kṭer. Mani tilalt (rôle) n imulliten d irgazen n pulitik wer tettɣimi ca am zzat. teqqar Hélène Landemore, tamerzut di tesdawit n Yale ila ameknaw ddegg-a n ixarrisen ttuɣa ttejjan-aneɣ a neqqim nettebheḍ di min yeɛdan. Maca akrisis ademsan n useggas n 2008 d umi igeɛɛed Donald Trump deg useggas n 2016 ḥuma ad yili d amɣar n Umarikan. Merra manaya issemɣar zeg uharred-a.

Imulliten ipulitiken deg Umerruk.

Min tegga Uruppa ?

Deg waṭṭas n tmura Turuppawiyin ggint tizemmar maḥend ad afen ca n usistim nniḍen bla wenni ibedden x imulliten. Deg useggas n 2019, yettwagg di Fransa ij n wegraw munen dag-s midden x uklima. Ttren dag-s 150 n unamur, ixḍaren-ten ɛlallah, maḥend ad cerken deg ifessayen i ɣa isbedden igazen i yettbeddalen aklima di tmurt.

Deg useggas n 2016, yejmeɛ-dd uberlaman Ayrlani 99 n unamur ḥuma ad mcawaren x ca n tmeslayin i yemxumblen. Am ij n lqanun i yessawalen ad kksen aɣḍal n uɛeddis di ddustur. Azgen ameqqran-nnsen sewwten maḥend ad yili weɣḍal n uɛeddis. Awern-as ibeddel lqanun-a bla ma ad adfen imulliten di ddegg-a n isuraf.

Waxxa tizemmar-a d tuqlilin ar lux ɛad. Maca Landemore teqqar iwdan aqqa-ten jar yebriden. Di xemsa iseggusa imeggura ijjen zeg imeddukal-inu iggernez x « tdimukraṭit innurẓmen » i di ttadfen iwdan nican bla tufrint (élite). Terni tenna « maca awerni xemsa iseggusa-ya, ttwaliɣ ila axarres-a iggur ad yaf amkan-nnes jer n midden ».

Tala: BBC

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt