30.1 C
Nador
Jjemɛa 26 Yulyu 2024

Aɣennij di Arif

oubalek
Mohamed Oubalek

Zeggami i ufin nnuṭa n yijj uɣennij tenqec deg weẓru di Ugarit (jwayeh n Surya), aɣennij n tẓallit yura qbel i umezruy s waṭṭas n isaggʷusa. D manayenni i daneɣ ɣa yejjen a nessen belli aɣennij ttuɣa-t d iles n buḥbel i yeqqaren min wer izemmar yiles ad yini s wawal bla llɣa. Aɣannij d taẓuri wiss setta ɣer imessnawen d yemxarrsen n Yegriken. Awarn i waṭṭas n tẓuriwin nniḍen. Yessawal x wemcubbec d umenɣi am uɣennij n Lyada d Udisa. Niɣ yessawal x lweqt n tẓallit ɣer wudayen d imasiḥiyen d yemselmen. Kul ijjen mamek ittɣennej d mamek yeqqar.

Yessiwel Lfarabi x tmuzikt d uɣennij s yisem n Lmaqamat (sebɛa n lmaqamat). Yesmun deg-sen llɣa n ccerq d lɣerb. Yenna Maqam Sigah, maqa nahawand, maqam rasit, maqam kurd (Mineur di Uruppa) maqam ɛajam (Majeur di Uruppa). Yenna kul lmaqam ittili yessawal x min ittaka uterras x min ittɣennej. Al lexxu kulci yecna. Maca xmi i ɣa nessiwel x uɣennij di Arif, nettaf ixf-nneɣ nessawal x waṭṭas n tmeslayin ; x wawal d llɣa d minzi i nettegg tamuzikt (instruments).

Din wi yeqqaren belli aɣennij di Arif, iẓewran-nnes zeg uɣennij n imaziɣen n Libya. Minzi am Arif am Libya. Ccaten deg wallun, ttsuḍen di temja niɣ di ẓẓamar. Wer din ca ifilan. D ccḍiḥ s ubeddi s tɣerḍin. Uca nnan imussnawen di tmuzikt d leɣnuj, belli manaya yeqqar aqa imaziɣen di Arif tteggen aɣennij n imenɣan d taryazt.

Aɣennij di Arif s tebridt i zi das-nettesla lexxu, yebda zeg 1970 al lexxu. Bdant-idd tseḍmiwin n Irizam, In-Umaziɣ, Isefḍawen, Benneɛman… Awarn-as, usin-dd Yedbiren N Arif d Yetran. Leɣnuj ttuɣa-ten d iles n ixarrisen n ẓelmeḍ d tkumunist (ccuyuɛyya) d tseqqar n yewdan… Nessawal x uɣennij yizdigen (lmultazim), deg-s iwalen n yewdan ɣrin, fehhmen. Maca xmi ɣa nessiwel x llɣa, ma nzemmar a nessiwel x llɣa d amaziɣ yesweḍ (pure), deg-s llɣa n iẓewran n Arif ?

Tawarrit x useqsi n weẓɣur (l’asala) n uɣennij Arifi, ittejja-neɣ a nerẓem imejjan mliḥ, ḥuma a nsel i inaẓuren n Arif i yeccaten tagiṭart, niɣ inni i yeccaten lɛud. Da min nettaf ? Nettaf belli nettesla marra i llɣa n umaḍal, s wawwal n tmaziɣt n Arif waha. Inni i yeccaten tagiṭart ksin-dd llɣa zi Seppanya, Aglanzi, Irlanda d Umarikan. Inni i yeccaten lɛud, ksin-dd llɣa zi Misra, Lurdun, Surya d Lubnan. Takessit teɛdu liqtibas. Tiweḍ ɣer tukkarḍa. Minzi di tmuzikt, mala neksi kter zi 4 Messur, niɣ 4 n yeyyran. Netteffeɣ zi liqtibas nettraḥ ɣer tukkarḍa n llɣa.

Mamek ɣa negg a nerr aɣennij n Arif ɣer iẓewran-nnes irifiyen ? Ixess tɣuri n tmuzikt. Ixess timezgidawin n tmuzikt, ixess tarezzut di tmuzikt (Musicologie), amecnaw min yegga unaẓur Idir aked uɣennij aqbayli, i yessuren jer weẓɣur d wesmaynu. Yejbed-dd zi txabit n tmaziɣt n Leqbayel, iɣennej-it s tebridt d tamaynut, tatiknikt d tamaynut. Ixess-aneɣ anaẓur deg uɣennij arifi, ad yili yeɣra, ifehhem, yessen. Irezzu deg iẓewran, wer ittiker llɣa n umaḍal, uca yeqqar min ɣennjeɣ d necc i t-yeggin. Yemra a t-namen di zzman n internit d youtube i di tessen kulci di kulci.

Yura-t Mohamed Oubalek
Sla, ass n 12/09/2020

Ɣer ɛawed: Izalen deg uɣennij Arifi: « kkarent a tinyiba » n Benneɛman d ameknaw (2/2)

Timaynutin

Fser-itt