24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Amussu amaziɣ di Lmeɣrib, zi beddu n lebni, ɣer wemsebḍi n yebriden (2/2)

Umi i ttuɣa yeggur umussu amaziɣ ɣer isuraf d isertanen, zegga i mɣarent tutriwin-nnes, zegga i tiriw tisi n imeɣnas-nnes… Tus-dd lweqt mani i dd-ɣa yeswiẓẓeḍ lmexzen bac ad yeẓẓuɣɣer ajertil adu iḍaren n imeɣnasen i yeggin tamaziɣt d tɣawsa-nsen. Suya, leqser yelqeḍ-dd tifawin zeg ulaɣi i yura Muḥemmed Cafiq aseggas n 2000. I di yenna: “Aqa taɣawsa tamaziɣt teggur tettmuttuy zeg yijjen tɣawsa d tadelsant, ɣer yijjen tɣawsa d tasertant. Mala wer yettwagg min ɣa yettwaggen, di lweqt-nnes… Minzi imaziɣen wer zemmren ad wcen afus di tmaziɣt-nsen, wer hennin min ɣa kken ttwalan tamaziɣt-nsen wer tt-yeḥsib-ḥedd di tmurt-nsen. Lexden ad tafed ad nekren ula d nitni taɛrabt n tmurt-nsen mala isiɣi ammu lḥal”. Di 17 zi kṭuber 2001, ajellid Muḥemmed wiss 6 ad yestexṭeb di Ajdir. Zi min yenna; “Tamaziɣt n imeɣrabiyen merra”. Manaya d ijjen tebrat i imeɣnasen i yeksin tamaziɣt d taɣawsa. Teqqar belli tamaziɣt wer telli d taɣawsa n ḥedd, tamaziɣt n merra imeɣrabiyen ijjen ijjen.

Temsar-as i manaya, am xmi ittili ca n yijjen yeccat di tmaziɣt. Xmi i kid-s dd-ɣa tekkred, yeqqar-ac: iwa aqa ula d necc d amaziɣ, aqa ḥenna zi Figig, jeddi zi Tafrawt! Wer das-dd-ittbin ad yini ila netta d amaziɣ, al kid-s ɣa temseksid di lherd x tmaziɣt i di ttuɣa yeccet. Bac a dak-dd-yessiweḍ belli tamaziɣt aqa tecqa-t ula d netta, yetturs deg-s ula d netta… Wer telli nnec cekk waha i x-as yeddafaɛen!

Deg useggʷas-nni, ad yettwagg usinag ageldan n tdelsa tamaziɣt (IRCAM). I ɣer ɣa nkebben waṭṭas n imerzuten d imeɣnas n tɣawsa tamaziɣt. Asbeddi-ya n usinag ad yebḍa azzerg n tmesmunin timaziɣin jer wi yellan aked usinag d wi yellan kunṭra-nnes.

Asurif-a n wesbeddi n IRCAM, derrcen akid-s ca n isuraf nniḍen. Ahnacin-dd s merra min rbun d imxumbal, d merra min deg-sen yenkemsen d iseqsan. Da, nettbedda ɣer uyur n yennayen 2003, i di yettwacedd wawal x tfinaɣ ḥuma ad ilint d isekkil i zi ɣa tettwari tmaziɣt. Manaya yus-dd awarn i yijjen wemseksi bdan-t-idd imeɣnasen n tmaziɣt di win jer-asen. Minzi deg-sen inni i ttuɣa irezzun tamaziɣt ad tettwari s usekkil alatan. D yinniḍen i ttuɣa tt-irezzun ad tettwari s usekkil aɛrab. imeḍfar n usekkil n tfinaɣ ttuɣa udrusen. Manaya yessizzel ireyzazen n ayet n tedyulujit n tmeslemt ḥuma a dd-sugen ula d nitni maḥend ad meyylen tandut n usekkil aɛrab. Aya i yejjin iɣenjayen i ttuɣa ittxerwaḍen di tegdurt-a n usekkil ad sɣaten ɣer ujellid i dd-yesmunen imeqqranen n ikabaren. Zi ssenni, yettwakkes wawal ḥuma ad ilint tfinaɣ, d asekkil i zi ɣa tettwari tmaziɣt di Lmeɣrib.

Awarn i tikkest n wawal x usekkil… Dinni ɛawed asurif n uselmed, i yebdan deg useggʷas n 2003, s deɣya deɣya. Zegga i isinyi usinag ageldan n tussna tamaziɣt x yijjen wemsetfaq aked weɣlif (lwizara) n usegmi anamur. Kksen awal ḥuma ad tili tmaziɣt qqaren-tt di merra sekwilat n Lmeɣrib zeg weswir amezwaru al tabakalurit. Zi 2003 al 2009.

Manaya wer zeg-s yettwagg walu. Tifinaɣ qqiment ttnewwacen-tent x pplayek ɛlellah. Bla ma ad weqqren ilugan n tira, niɣ ca n twalatin bla ma a ɣer-sent yili ula d ijjen lmeɛna. Tamaziɣt deg uselmed aqqa-tt din axmi wer din telli. Tamaziɣt di arraḍyu, ula d nettat wer tessurf ca deg webrid i ɣa ixedmen tadelsa d tutlayt tamaziɣt. Deg utilibizyun ɛawed wer dd-tettbin al 2006 s tbadut n tamaziɣt…

Manaya, ad yejj sebɛa n iterrasen i ttuɣa deg wesɣim n usinag ageldan n tussna tamaziɣt, ad arin ijjen ulaɣi n wufuɣ, ad ssersen lemfateḥ. D ina d ismawen n yinni i dd-yeffɣen: Ɛebdelmalik Ḥwisi, Mimun iɣrar, Ɛali Bukrin, Muḥemmed Budhan, Ḥasan Benɛaqiya, Ɛali Xeddawi d Muḥemmed Ajeɛjaɛ.

Isiɣi Ircam ixeddem s tebridt i das-ssun. Maca ijjen uɣezdis d ameqqran zeg umussu amaziɣ yeqqim ɛad yeṭṭef di “ddin”-nnes. Yeqqim wezgen ameqqran n tracca n tmesmunin timaziɣin. Rni ɣer-sent imeɣnasen n MCA di tseddawitin… merra ugin ad ssadaren azellif arendad later n tmaziɣt i gewwden ɣer leqser.

Tsiɣi tɣuyyit n imaziɣen, maca tiweḍ ɣer mani i ttemsebḍan yebriden. Wi yeṭṭfen abrid n Ircam yeṭṭef-it. Dinni wi ttuɣa ittlaɣan x ukemmel n webrid n wesmuni n imaziɣen d usili di tɣuyyit i ɣa yettren ḥuma ad tili tmaziɣt di ddustur. Aked uɣezdis n ca n tutriwin nniḍen… Zegga ɛawed i yewca ujellid uṭunumi i sseḥra, iban-dd yijjen uɣezdis zeg umussu amaziɣ ittetter ula d netta uṭunumi i Arif. Tettwaksi yijjen llafita di 1 may 2007 di temdint n Nnaḍur, uran deg-s belli amussu amaziɣ ittetter uṭunumi di Arif. Awarn-as, a dd-iban ɛawed umussu n uṭunumi n sus ameqqran. Banen-dd ɛawed ca n ilaɣiten zeg umussu amaziɣ ttettren ijjen ssistim d afidiral. Aked uɣezdis n manaya, din wi yeqqimen ixeddem tamaziɣt di tmesmunin, yeqqen-itt aked tgumi d tseqqar n tmurt…

A dd-tban ɣer wazzerg n weɣnas x tɣawsa tamaziɣt, ijjen testratijit d tamaynut. Nettat d isuraf imuzwura i yettwaggen ḥuma ad ibedd yijjen ukabar d amaziɣ semman-t “Akabar adimuqraṭ Amaziɣ” (PDAM). Zeg imeɣnasen i ttuɣa ibedden x usurif-a, ttuḍa dinni Ḥmed Dɣerni. Wer ittwinṭir walu, uca a t-ijeyyef lmexzen s wedwal ɣer lqanun n ikabaren i wer isemḥen ca ḥuma ad yettwagg ca n ukabar yebna x ddin niɣ x arrasa… Din ɛawed lmujet i yeswiẓẓḍen ɣer lxedmet deg weswir amaḍlan. Da nessawal x ukungris amaḍlan amaziɣ, qbel i deg-s ɣa yewwet lbaz… Msebḍan x mani ɣa yettwagg ma di Meknas niɣ di Tizi Wezzu.

Wer nettettu ɛawed abrid n MCA di tseddawit, i yeṭṭfen ṭṭerf, iḥaz kulci aɣirin. MCA i yewtin ula d nettat di tsurifin i yettwaggen deg yiger n usidef n tmaziɣt ɣer wazzerg n tsertit d ikabaren. Minzi agraw-nnes yeffeɣ-dd s yijjen ulaɣi, yenna deg-s belli MCA wer texs ca, niɣ tugi x wesbeddi n ca n ukabar d amaziɣ.

Ttwaggent waṭṭas n tsurifin nneɣnit ḥuma ad ibedd ca n ukabar d amaziɣ, ad yegg ḥazḥaz deg wazzerg n tsertit di Lmeɣrib. Maca tisurifin-a ttuɣa lebda ttneqraḍent di lwesṭ n webrid, wer ttiwḍent ca al aneggar.

Zegga i yecḍar uɣawel ɣer wesbeddi n ukabar i ɣa yeksin amnus n tɣawsa tamaziɣt, dewlen ɛlayen merra ikabaren n Lmuɣrib reẓmen iɣallen-nsen i tmaziɣt. Alami yedwel ula d akabar n listiqlal ittetter bac ad yili ass n 13 yennayer d ijjen fijṭa n imaziɣen. S uya, zemreɣ ad iniɣ belli lmexzen yemmutti-dd zi tsetratijit n “tamaziɣt n merra imaziɣen” i dd-yusin deg yinaw n Wajdir, ḥuma ad tbelleɛ tawwurt deg wudm n yinni i yeggin tamaziɣt d tɣawsa-nsen, ddafaɛen x-as… Ɣer yijjen tstratijit nniḍen n “tamaziɣt n marra ikabaren”. Bac ad qqnen tawwurt x wesbeddi n ca n ukabar d amaziɣ, i dasen-ɣa yessidfen tayedyulujit d tamaynut, ad tdeḥḥes tayedyulujit n tuɛɛerba d tmeslemt.

Lexxu, amussu amaziɣ yiweḍ ɣer yijjen weswir mani yemra bac a nessiwel x wesmuni-nnes, niɣ x weḍfar n yijjen tebridt. Taɣawsa tamaziɣt temɣar, tembezzaɛ, alami yedwel umussu tettnerwal-as zeg ufus, wer yezmir a x-as iqedd. S uya, amen ttwaliɣ, taɣawsa tamaziɣt teḥdaj aṭṭas n isuraf. Zeg-sen asurif n tsertit i xef ifarreg lmexzen ḥuma wer din tteṭṭef tmaziɣt amkan-nnes. Amen neḥdaj isuraf deg wazzerg n tdelsa d tussna d tesnilest… Isuraf i daneɣ ɣa yesnejmen zeg iḥufar i di nettendraf.

Timaynutin

Ɛebdelwaḥid
Ɛebdelwaḥid
Abdelouahid Hennu

Fser-itt