24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

X ubunt ili yeṭṭef Fas ; Buḥmara d wemseksi-nnes aked lmexzen mamec i dd-yusa deg yij n ujurnal d afransis aseggas n 1909

Yettwaṭṭef urugi. Ass-a, yiweḍ-aneɣ-dd lexber-nnes. Manaya, d ij n temsart d tasebḥant i Mulay Ḥafiḍ. S manaya, ad yettwakkes zeg webrid yijjen zeg yinni i ttuɣa t-ittxewwajen. M Pichon, yessekk ɣer sselṭan bac ad imeyyek x uneḥbus-nnes. Madam Mulay Ḥafiḍ ixezzer-dd ɣer-neɣ, ad yeḥdaj i temɛawant-nneɣ di min yudsen, manaya yejja Fransa ad tsexxer jjehd-nnes di lxedmet n tewdanit.

Sebɛa n iseggusa d urugi ittsiɣi di lḥemlet-nnes deg yeɣzar n Iynawen. Deg uneggar n uebdu n 1902, ksin-as lmeɛruf i twalat tamezwarut di tmezgidawin n Taza. Qbel cwayt, Mulay Ɛebdelɛaziz ttuɣa yugur-dd zi Merrakec, yersa di Fas, bac ad yelha aked uɣewweɣ i das-yekkren di nnej n tembraṭurt. Maca tambirt n sselṭan amaynu, i zi ttuɣa ittejja cwayt zi leɛwayed, tejja timessi n tegrawla ad terni ad teḥdudeq. Azellif n tegrawla-ya, ttuɣa-t d Buḥmara (Buteɣyult) arugi.

Bu teɣyult

Buḥmara, ttuɣa-t d ij n ukampawi d amaziɣ, yettwaɛerreb. Yeqqers-dd zi Lmeɣrib, maca iɛic di Ddzayer, yeɣra dinni cwayt. Ttuɣa-t zeg imɣamren i di ɣa teqqimed testuɛjubed, d ij n « wergaz n tseɛɛet » am yinni i daneɣ-dd-tessufuɣ tmeslent kul twala. Ttuɣa yennay x yij n teɣyult, yebda yeggur aked yeɣzar n Iynawen, iselleḥ jer tqebbal, ittamer s uɣewweɣ d ubeddi deg wudem n lmexzen, i yezzenzen ixf-nnes i irumiyen. Awern i umi yiweḍ a ɣer-s dd-yerr Iɣeyyaten, yegga ixf-nnes d Mulay Muḥemmed, uma-s n sselṭan, i uɣin zi leḥkam, yebda ittetter ad yeqqim x lɛerc n ccurfa.

Tecca-s tmeɛmult-a i yegga – ca n twalatin ula aked iruppawiyen -, yegga ij n leqser n tidet di Taza, am wenni n sselṭan, wer din min yekka, uca munent-idd x-as merra tqebbal i yudsen iɣzar n Iynawen. Aked uneggaru n lexrif n 1902, yesmun lɛesker deg-s irifiyen, d imaziɣen, d cwayt n ijebliyen, uca iqess-itt ɣer Fas. Deg wass n 22 dujanbir, iṭeḥḥa lɛesker n sselṭan i das-dd-iqaṭɛen. Lɛasima safi ttuɣa ɛlaḥal truḥ. Maca, deg wemkan ma ad ikemmel abrid-nnes, netta yedwel x webrid-nnes ɣer Taza. Di Arif, munent-idd tqebbal x Buḥmara, ṭawgen ij n lemḥella, alami tt-ssidfen ɣer Mlilt. Awern i manayenni, bac ad yesteḥkem di jjihet-nni, ad yeṭṭef abrid n ttrabandu n lesnaḥ, yemmutti-dd zi Taza ɣer Selwan, din i yedwel ittkun. Zzat i lebḥer ameẓẓyan (Mar-Chica), ca n 25 kilumiṭ amenni x Mlilt.

Yekka dinni ca n xemsa n iseggusa, wer din min yekka, ad ttwasiɣen ifassen jer teqsebt n Selwan d ssaḥet n Seppanya. X manaya, tnayen n ccarikat n lmeɛden ṭṭfent ssuq bac a dd-ssufɣent uzzal d nnḥas n Ayt Buyefrur. Tuɣɣubja d lhamajeyya n urugi, zegga i yegga azellif aked iɣewwaɣen, tiweḍ ɣer uneggaru-nnes. Yiweḍ ad yesxeyyeq Iqelɛiyen d tqebbal-nneɣni i ten-dd-yudsen. Wer din walu x uxecci n Mulay Ḥafiḍ ɣer Fas, d weṭṭu n Mulay Ɛebldelɛaziz di Lqelɛet [El-Kelâa], kkrent-idd tqebbal-nni aked Buḥmara, ruḥen ɣer qantirat n lmeɛden, uɣin ssenni ixeddamen. Zi ssenni, sugen x Selwan, nnḍen-as-dd, ggin-tt di lwesṭ. Wer yufi illa ad yegg anewwar jer iḍaren, ad yeksi taḍweyt ɣer Meknas. Dinni, yufa tiqebbal i ttuɣa kid-s zeg umezwar ; iɣeyyaten d yetsulen d ibernas d Ayt Wrayen, ina, wcin-as afus ɛawed, bedden aki-s, ḥuma ad yemsiqḍa zi jjdid aked lmexzen. Anict n Ayt Mṭir, ttuɣa-ten ceɣlen deg yemseksiten.  Yebda yegga aḍar x Leḥyayna i iruḥen aked sselṭan, yeṭṭef ajemmaḍ afusi n yeɣzar n Sbu, zi ssenni, lɛesker-nnes ttuɣa ttsugan x ujemmaḍ aẓelmaḍ ; jer Wlad Lḥajj d Craga d Wlad Jemɛa, skemḍen merra iḍewwura, alami iwḍen ar tiwura n Fas.

Maca sselṭan yeṭṭef acbar, yiwi-dd urugi cway n txessura, yejja-t uyenni ad yedwel cwayt ɣer deffar, yeffeɣ tamurt n Ḥyayna, i iṭaɛen lmexzen. Timsarin n mlilt, ttuɣa-tent d ij n teyti awern i umeẓẓuɣ i urugi.

Iban-dd mliḥ weswizi n irifiyen n yeɣzar n Iynawen aked aytma-tsen n nnej. Sseknen s uḍaḍ ɣer urugi, nnan-as aqa tezzenzed Arif i useppanyu, wami i t-tejjid ad yegg min yexs di lmeɛden. Rni x manaya, nnan-as ; wer tbedded ca x uḍar-nnec bac ad temseksid aked urumi.  Aṭṭas i deg-s yewcin affus, zi ssenni, yeksi taḍweyt ɣer idurar n Ayt Ẓerwal, x yeffus n yeɣzar n Werɣa. iwḍen-t dinni lɛesker n ccurfa (lmexzen) ass n 12 zi ɣuct. Alef n yergazen i ttuɣa ki-s, ca ɣersen-as, ca menɛen-t d aneḥbus, ca yemfertak ssa d ssa. Netta zi mant-nnes, yenjem x ubunt ili iwyen-as tamnawt, yerwel ɣer zzaweyt n Bni Msara, ṭṭerf i Wezzan. Ssenni i x-as teḥret yedder ij n lemḥella n lqayed Bucta Lbeɣdadi.

Le Saint-Quentinois, 80è année, N°200, dimanche 29 ɣuct 1909.

Timaynutin

Ɛebdelwaḥid
Ɛebdelwaḥid
Abdelouahid Hennu

Fser-itt