26.1 C
Nador
Lexmis 25 Yulyu 2024

🔊 Urar ɣer Imaziɣen n Arrif

Ass amezwaru, ddfuɛ d ca nneɣni

Azgen ameqqran n wuraren di Arrif ttuɣa tteggen-ten yiwdan zegga tili kemmlen, salan zi tmeyra. Uraren-a wer ttkemmilen ar ɣa bdan ɛawed di tkerza. Ittsemma ttuɣa qqnen nican ɣer tudert n Urifi d netta mamec iqqen ɛawed ixef-nnes aked tmurt i zi ittedder. Tamɣra tettekk ar tnayen n simanat n lefraḥet d leɛwayed. Umi imsaren ibeddilen Isusyu-demsanen, yedwel urar ittekk telt yyam, ca n twalatin lexxu ittekk ijjen wass waha. Urar ibeṭṭa jar taddart n mulay d teslit, mamec ittili ula deg izuray n ddcar mani izeddeɣ mulay d teslit.

Qbel ma ad yili urar, argaz ittcedda awal x tḥenjirt uca yettili lɛedran. Ɛad i dd-ittas wurar, ca n twalatin taḥenjirt tcerreḍ tiggezt maḥend ad tini jjmaɛet belli safi aqqa-tt lux x yiri n wergaz. D abarru n leɛwayed i yettilin di tmeɣra, am ddfuɛ i dd-itteffɣen zi taddart n mulay ɣer teslit, ttawyen akid-sen min ɣa ɣersen d ijjen usenduq dag-s timeslayin i tetteḥwaja teslit. Aked tlewliwin n temɣarin d yezlan iccatent aked tiyyita n wallun i yeggur ddfuɛ-a. Awern-as ttasent-id ɛawed ɛadat nniḍen, ameknaw lḥenni, d sbeɛ yyam i di ttraḥen lwalidin n teslit maḥend ad ssijjen x yellitsen. Iwa xmi ɣa ffɣen yina, xenni ɣa tekker nettat ɣer wenwal ad tebda ad texdem, ad tedwel d icten zi lall n taddart.

Tinamitin n wurar : ddfuɛ d tmeslayin nniḍen  

Deg wussan imezwura n wurar, ttnejmaɛent temɣarin di taddart n teslit, mani ttneyrawent x imendi i yettwaggen di lwest-nnes ijjen uḥebbi iccur s waman d tnayen n tmellalin d ijjen uxelxal n tyemmat n teslit ittwaggen s nnuqret. Din imukan nniḍen deg wemkan ma ad ggen imendi tteggen aren. La d imendi la d aren ttawyen-d rrzeq d lxir, aman d tnayen n tmellalin ttawyent-id tarrawt. Axelxal la d netta ittawi-d lxir d wagla.

Timeɣarin ad bdant ad wtent lemɛani s yizlan i ttɣennjent, tayemmat n teslit ad tecḍeḥ s-nnej i imendi-nni. Nettaf da Taslit nettat teqqen ɣer yemma-s s waṭṭas, d tayemmat ig ittbeddan s ijjen weḍar maḥend ad tessuyur urar-nni, ɛawed ḥuma ad twessa mliḥ yelli-s ɣa yeggen la d nettat lɛucc-nnes.

Xmi ɣa salant zi ccḍiḥ, yerrwent imendi-nni. Tayemmat ad teḥḍa timellalin i ɣa yecc mulay d teslit zi ssa d usawen. Minzi aqqa timellalin x-asent i tettbedda tarrawt. Tussna Tamaziɣt tettic-as ijjen waddur i tmellalt. Tessaggʷaj tiṭṭawin n yiwdan, tettawi-d lfall. Mala weḍḍrent timellalin-nni iwa xenni aqqa tamɣart ataf wer tzemmer ad taru.

Di taddart n mulay ad sswejden ddfuɛ, mani ttawyen tirezzifin i taddart n teslit, aked taɣarest. Aḥuli-nni ɣa awyen ad x-as ggen s nnej nnes ijjen ukettan yegga ameknaw sejjada, ad as-ggen lḥenni i tcekrad-nnes. Lḥenni ɣer Imaziɣen netta yeqqen ɣer lefraḥet d tudert. S uyenni xmi ittmetta ḥedd ixess la d ijjen ma ad igg lḥenni. Mala yegga ḥedd lḥenni, ixes ad yini ila ussan uxeyyeq x umettin safi ɛdun. Aḥuli-nni ad t-wcen i yijjen uḥudri itteɛna-d i mulay maḥend ad t-igewwed ɣer taddart n teslit.

Aked uraji n teslit i ddfuɛ, tiwzirin ad ggent taslit di lwesṭ, uca ad d-tas ijjen tḥenjirt ɛad d taɛezrit ad teddez lḥenni deg ideydi. Ddegg-a tteggent maḥend ad beɛɛden tiṭṭawin n yiwdan d tmegga n ugezzen x teslit. Taɛezrit d nettat tetteddez lḥenni teqqar ijjen yezli :

A Rebbi smun-as i teslit da iqqimen

ḥarbent x-as lmalakat d ṭṭelba yeqqaren

Di tmeddit ad yebda lḥenni, xmi ɣa ittwagg ijjen uḥebbi n lḥenni zzat i teslit. Aḥebbi-nni tteggen-as ticumɛɛatin, ɛawed teẓẓun dag-s ijjen tmellalt di lwesṭ-nnes. Qbel ma ad ggen lḥenni-nni ttceddant fus n teslit s ijjen tnayen n iɣidwan, ad t-qqnen di lmeɛsem n ufus-nnes. Tenni ɣa yeqqnen ffus-nnes afusi ixess ad tili temlek, tenni ɣa yeqqnen fus aẓelmaḍ ixess-as ad tili ɛad d taɛezrit. Manaya ixes ad yini ila taḥenjirt tettmuttuy zi tuɛezzareyt ɣer lemlak. Xmi ɣa salant timɣarin zi merra manaya, ad bḍant lḥenni-nni x tinni yeḥḍarent minzi ttɣilen ila lḥenni-nni ittawi-dd sseɛd maḥend ad ɣer-sent yili la nitenti ijjen wergaz.

Di taddart n Mulay ass-a qqaren-as lḥenni ameẓẓyan, mani tiḥenjirin ssujadent macca, ferrḍent taddart, tseyyaqent, ttgeffaḍent ixxamen. Aked manaya, qqarent izlan, ceṭṭḥent, xmi itteɛqaben zi ddfuɛ-nni zi taddart n teslit, mulay ittegg ijjen umensi, ttasen-dd inni t‑yudsen waha.

Ass wis tnayen : Leɣramet d Rraziq

Talwiḥt n Ɛbdelqader Sekkaki

Di tuffut-a tanita umi ttlaɣan lḥenni ameqqran, ɣerrsen ca n uḥuli s ufus n ca n ijjen zeg yemɣaren n ddcar. Taddart ittili dag-s ddriz, lharaj, timɣarin ssewjadent amekli d umensi d nitenti ttɣennjent izlan. Ku icten zzag-sent ixess-as ad temmel anict i tessen n yezlan. Kul icten ɛawed teccat-d lemɛani x mulay niɣ x tselit.

Di llilet-nni s ixef-nnes, tticen amensi i inewjiwen, zegga i d-usin ɣer lḥenni ameẓẓyan. Ttadfen yirgazen zeg ijjen tewwurt iṭṭurfiyen, uca ismuna-ten wawal, aharred d umharwaḍ x min ten-yecqan. Ula kṭer x tfellaḥt d ssabet, tili ttasen-dd lefquyat qqaren lquran zi twalat ɣer tenniḍen.

Timɣarin ɛawed nitenti ttnejmaɛent di ca n uxxam. Zegga ɣa ccent macca uca ad tebda lfurjet aked iɣennijen n imedyazen. Ittsuren aked tlewliwin d wallun ittzebziben d temja i di ttsuḍen. Ijjen zeg imedyazen-nni ttraḥ yirrew-dd leɣramet. Kul ijjen mala iwca ca n ttmenyat, ittas-dd uberraḥ iqqar isem-nnes ḥuma ad iɛaren inniḍen ad wcen la d niteni lḥeqq-nnsen zi leɣramet.

Zegga yemsar aṭṭas n ibeddilen deg wagdud Arifi, wer qqimen lwacunat ttawyent-idd tiseḍmiwin n leɣnuj, Tayemmat d nettat i dasen-yeṭṭfen amkan, tedwel tjemmeɛ leɣramet s ufus-nnes, niɣ ca n ijjen i das-itteɛnan i mulay. « Abarreḥ » ila dag-s aṭṭas n lfurjet, luxa wer zzag-s iqqim walu qaɛ, ula kṭer xminni itteydar ubarraḥ yisem n buleɣramet-nni i tt-yewcin.

Mulay ad yireḍ ijj n ujellab d acemlal aked ijj n uselham ad as-tessers weltma-s lḥenni x ufus-nnes ad yeqqim ad as-d-unuḍent tnayen n tḥenjirin kul icten zzag-sen tkessi ijj n tcummɛet, zi tmeslayin i das-ixess ad igg ad iwwet lḥid s ufus-nnes i yeccuren s lḥenni, ta d ijjen ɛada d taqdimt s waṭṭas.

lḥenni x lḥid

Rraziq, ɛada d Tmaziɣt yemsar-as useslem

Zegga ɣer rewḥen inewjiwen ɣer tudrin-nnsen, ad dd-asen ca n imeddukal n mulay ad as-ssyireḍen ijj n ujellab d ijj n lbelɣa d tacemlalt, ad x-as ggen lqebb ḥuma ataf wudem-nnes wer d-ittbin, xenni iwziren i kid-s illan ad t-id-awyen ɣer lwesṭ. Tnayen n tseḍmiwin n iḥudriyen i ɣa yilin, icten ad tbedd ṭṭerf i mulay d icten nniḍen a x-as taggʷej cwayt, dinni ɛawed ijjen tnayen n tḥenjirin ad ksint ibunda d icemlalen d ca n tqedwah dag-sen mazher ttruccant x inni iḥḍaren.

Tnayen-nni n tseḍmiwin ad bdant ad ad raḥent ad d-asent zi tewwurt n wexxam n mulay d nitni qqaren subḥayni lxaliq. Taseḍma tis snat ttɛawed i min tenna tis tnayen ar ɣa awḍen ɣer wazzareg/lemraḥ mani llan merra inewjiwen. Ad ssɣimen iwziren mulay sselṭan x ijj n tnebdant aked tlewliwin n temɣarin. Da yina d izlan illan di Subḥayni Lxaliq :

Subḥayna lxaliq subḥayna rraziq

Subḥayna lbaqi baɛda lxala’iq

Rḥemna ya allah wa rḥem waldina

Huma rebbawna w rḍaw ɛalina

Rḥemna ya allah w rḥem jdudi

Jududi yufna taḥta lluḥudi

Rḥemna ya allah w rḥem cababi

Cababi yeḥya fawqa tturabi

Kalamu allah ḥaqqan naqulu

Wa ma Muḥemmad ila rasulu

Kalamu allah ḥaqqan ɛalayna

Wa ma Muḥemmad illa nabina

Kalam allah ḥaqqan muḥeqqaq

Wa ma Muḥemmad illa Museddaq

Manaya ittili sebɛa n twalatin, nessen belli nnumru n sebɛa lebda ittemɛawad di tussna n Tmaziɣt d tussniwin nniḍen, zi senni ttasen-d imeddukal d inewjiwen ijjen ijjen ad sellmen x mulay  uca ad t-jerren iwziren ɣer wexxam-nnes.

Di taddart n teslit, ad tili lfurjet n yizlan, mani tamɣart tyirreḍ arruḍ asebḥan i ɣer-s, lizar acemlal d uḥezzam, telsa nnuqret, uca ijjen temɣart zi tenni i yeḥḍaren tjemmeɛ leɣramet, ttkemmalent ayenni s umensi.

Ass wis tlata : Lqubbet d arewwaḥ

Taslit aked Tewzirin-nnes (Hart: 1959)

Deg wass-a wanita, tiweltmatin d teɛzriyin i yudsen i teslit. Tterrant-as taynit di min iqqnen ɣer warruḍ-nnes, aẓẓli-nnes, syirrḍent-as ijj lizar d acemlal, tyirreḍ akid-s nnuqret (ixelxalen, timrisin, tiseɣnas…). Aked manaya, qqarent tiḥramin d temɣarin izlan n lalla buya, ccatent-idd lemɛani x beṭṭu n teslit x yemma-s, x wergaz..

Imedyazen di Larbeɛ n Tewrirt (Hart: 1956)

Xenni, teffeɣ teslit xminni ɣa tegg ijjen lqubbet ad ad idel udem-nnes. Zi tnamitin i yellan: Ad tt-ijerr baba-s ɣer berra i taddart mani tt-ittraja mulay.Ad tt-iɛawen baba-s ad tniy x uyis. Din ca n tnamitin: Xminni ɣa teffeɣ teslit zi taddart, ixess la d ijj n lḥajet ma terreẓ, ixess kulci ad iqqim deg wemkan-nnes amek yella. Ɛawed, ixess ad teqqim tettjerra ijj n tsilit-nnes.

Xminni i tt ɣa iɛawen baba-s ad tniy x uyis. Ad temmutti ɣer taddart n mulay, akid-s lwacun-nnes d nitni ccaten deg wallun qqaren izlan. Ca zi tqebbal n Arrif, ixess xminni i dd‑ɣa‑dewlen inni n teslit wer ttekken ca abrid i di raḥen. Manaya maḥend zeɛma ad ssigʷjen tiṭṭawin n yiwdan d lfall aɛeffan. (Lux wer qqimen yeysan, dewlent ṭṭumubinat deg wemkan-nsen).

taslit s uqebbu

Xmi ɣa taweḍ ad dinni taf taslit tamɣart-nnes. Ixess ad tessuref s uḍar-nnes afusi xminni ɣa tadef zi tewwurt, tticen-as ijjen uḥebbi dag-s aɣẓaẓ d tmiẓiḍin, tneṭṭer-it nettat x yenni iḥḍaren (manaya ca zzag-sen tteggen-t deg wass wis sebɛa). Qqaren qa wenni iḥerḍen x waṭṭas zeg weɣẓaẓ-nni ad as-nnurẓment tiwwura n lemlaj d rrzeq deɣya. Xenni, ad traḥ ɣer wexxam n wergaz-nnes, deg ijjen wemkan ila ssewjden-as-t qbel, ad ɣer-s iraḥ din wergaz-nnes ad as-issudem azellif, merra manaya yettili deg ijjen uklima n lefraḥet d yezlan d tlewliwin.

Di wis sbeɛ yyam, ttasen-d baba-s d yemma-s n teslit, tticen-as ca n iwarditen, merra manaya ittili deg ijjen lḥal n lefraḥet d tcuni.  

xmi tteqfil nayen n simanat, trezzef ɣer taddart n lwalidin‑nnes, i twalat tamezwarut, d tanewjiwt.

Assa nessiw x ca n leɛwayed i yeqqnen ɣer Urar di Arrif. D tidet leɛwayed ttbeddalent zi teqbilt ɣer nneɣni , ca n twalatin zi ddcar ɣer wenneɣni. Izemmer tili nettu ca n tmeslayin, wer tent-id-nenni, maca negga tizemmar maḥend ad nessreɣ tifawin x tmeslayin timeqqranin waha. Zemmren imerzzuten ad fesslen s tira, kṭer ukṭer di leɛwayed-a n tmeɣra di Arrif. Ula d leɛwayed nneɣni yegguren ad weḍḍren mala wer nekker ad tent-nzemmem.

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt