24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Tayduda n Arrif : Min iɛna Mulay Muḥend ? (1/4)

Umi ɛdan 102 iseggusa zeg wami sbedden Irifiyen tayduda-nnsen. Tifray ad tedwel s isuraf ɣer deffer. Ad dd-newwec i imeɣareyn-nneɣ, ijjen rebɛa n iseddann nessawal dag-sen x mamec tebna tayduda d mayen yemsaren ar mani tuḍa.
Mani ilul d mani yeɣra?

Ilul Mulay Muḥend di teqbilt n Ayt Weryiɣel assggʷas n 1882, yeɣra di Tiṭṭawin. Awarni umi ɣa iraḥ ɣar Fas ḥuma ad infarar aked tɣuri-ines di tesdawit n Lqarawyyin. Xenni tuɣa ɣer-s di buḥbel-nnes 20 issgusa, zeg uɣezdis nneɣni uma-s Mḥemmed ura d netta isqad-it baba-s ɣar Madrid ḥima ad isala tɣuri-ines di tinmel n Lmeɛden.

Mulay Muḥend umi i t-ttuɣa di Fas ila iḍeffar min ittemsaren di lweqt-nni. Ula ktar umi ṭṭfen Bu Teɣyult di leqfez. Rni xaf-s umi ɣeḍlen agellid Ɛabdel Ɛaziz ggin g wemkan-nnes Ɛabdel Ḥafid.

Jar 1907 d 1913, ad yili Mulay Muḥend di Mlilet ɣar umezwar ad yili d aselmad n Tmaziɣt d Teɛrabt i Irifiyen d Ispunya. Mamec i ɣa ylii ɛawed d aturjman. Xenni ad ibda ittari deg uɣemmis n El Telegrama del Rif. Mani ila ameqqran n tira-ines ijjen qqaren-as Lubbin i das-yewcin ict tafart deg uɣemmis s teɛrabt.

Mulay Muḥend ixes ad d-idwel ɣer Wejdir.
Mulay Muhend

Xminni i neqqar i Mulay Muḥend deg wakud-nni nettḥada day-s tatrart (modernité) d tameddanit (laicité). D ufaqqi-nnes ameqqran s taympiryilit tameḍlant. Aked lxedmet-nnes deg uselmed, taɣemsa d usturjem. Yereni-d ɣer-s ijjen lxedmet-nneɣni netta umi ira yella d lqaḍi di Mlilet. Tanita d lxedmet illa ixeddem baba-s. S manaya Akulunil Muralis illa isrura dag-s ict tiqqet d tameqqrant. X manaya ad yaweḍ ad imlussen aked ujiniral Jurdana d Brinegyyir.

Maca tanbaḍt Taspanyut, di twalat d ict, ira tessen mliḥ belli Mulay Muḥend aq-t rebda kunṭra i tsertitin i teḍeffar spanya aked imɣaren n tqebbal Irifiyen. Deg useggʷas n 1915 issek Gbabila ijjen tiligram zi Nkur ɣar Mlilet iqqar day-s :   

“… ɣar-neɣ ca ineɣmisen kunfirman-aneɣ belli lefqi Ɛebdelkrim ittraja twasit n memmi-s ssi Muḥend zi Mlilet ḥuma ad xedmen marra kuntra i Spnaya. Adwarlines ɣar Mlilet yettɣima di lmuḥal, rennin ineɣmisen-nneɣni qqaren belli twasit-a nnes ɣar Ayt Weryaɣel d amizi d ameqqran (grand danger) xef Spanya »

Uḍuf n Mulay Muḥend d imunas-nnes.

Di 06 Cutenbar ad yeṭṭef Akulunil Rikwilmi Mulay Muḥend xelli dinni jar-asen ict tiddukla d tameqqrant. Ad itwaḥḥbes di leḥbes n “Kabbaliziras” di Mlilet. Di 23 Dujambir illa ixes ad yerwel maca ɣar umeggar yerreẓ zeg uḍar. Ad iraja ar ussggʷas n 1918 i das ɣa rxun. Uca ad ireḥḥeg ɣar wejdir mani baba-s illa ittraja-t dinni.

Iggur ad idwel d amɣar n Ayt Weryiɣel awarni i umettin n baba-s Ɛebdelkrim di Tfarsit di 07 ɣuct 1920. Danita bac ad yaweḍ Mulay Muḥend ɣar min ɣar-s deg walli-nnes. Ila dinni zzat-s tlata n imunas d imeqqranen. Ixess ad ten-yegg ḥuma abrid-nnes ɣar tayduda Tarifiyt ad yili yudes:

Mulay Muhend

Amnus amezwar: ḥuma ad yaf ca tebridt zi ɣa ismun jar tarfiqin n Ayt Weryaɣel. Zi senni ad yeɛda ɣar tqebbal-nniḍen marra. Manaya war yehwin ca mara nekker ad nessen mammec illa itteddar Arrif deg wakud-nnes.

Jar ktar amenɣi-nni ameqqran i dinni jar tarfiqin n Teqbilt n Ayt Weryaɣel maca surif amezwar i yegga Mulay Muḥend netta d agraw-nni ismunen jar tarfiqin n Teqbict n Ayt Weryaɣel deg Imzuren g wass n 20 simbtamber 1920.

Danita ittic-aneɣ d Muḥemmed Lhadi deg udlis-ines “izem n arrif” ijj wass-nneɣni i di yemsar wegraw-a netta d 21 Ferbayer 1921. Maca xelli ameni yettɣima agraw d ameqqran s waṭṭas. Minzi day-s i iwcin lɛahed Ayt Weryaɣel i Mulay muḥend ḥima ad bedden deg wudem uḥewwes Aspanyu.  

Amnus wis tnayen:  Maḥend ad yaf mamec ɣa yegg ad isbedd tamenɣiwt n Irifiyen jar-asen. Wanita min yejjin Aspanyu ḥuma ad yadef ɣar Arrif. S manaya rrin Lmeḥkama n Lemzemmett itteḥkamen s izerfan n Arrif. Nettat i ɣa iwcen tasɣart i mkur ijjen bla ma ad ineɣ uma-s.

Amnus wis tlata: D asmuni n tmunt n tqebbal i yudsen ɣar Ayt Weryaɣel am Ayt Tuzin d Temsaman. Bac ad swizant deg usbeddi n ticli n Ispunya zeg usemmar-ines d uɣelluy awarni umi tuḍa Accawen d Tfarsit d Ḍḍhar ubarran deg ufus n Spanya. Mani i ɣa isqad Mulay Muḥend ɣar Ujiniral Silbistri ict tebrat itthudda x-as mala yeɛda yeɣzar ameqqran.

ɣer ɛawed : Am nhar-a: 25 issgusa zeg wami immut ugrawli n Arrif Muḥemmed Ameẓẓyan

Timaynutin

Fser-itt