24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Sullit, tizemmar n umazigh

Σbdelmuṭṭalib Zzizawi

Ilul d Musa mustafa, i twasnen s isem n Sullit, di ajdir asuggʷas n 1970. iddar ict n tudart teqseḥ aṭṭas, iɣra 2 n iseggusa waha deg uɣerbaz, minzi temsara s ict n “lakcida” wa t tejji ad isala tiɣuri. Temẓi n sullit ira d ayes aṭṭas n imxumbar, minzi “spitarat” di lḥusima walu, aqqayen di arbat waha. D manaya i t ijjin war itsili tiɣuri nnes, minzi war izemmar ad yuyar x iḍaren nnes.
Amsagar n sullit ak “lmusiqa” issenta zi temẓi nnes, minzi ira walu min ɣa yegg. Amezwaru irmed di lgambri n uqedduḥ n zzit n ttumubinat, amecnaw lunes matub, d waṭṭas n inazuren deg akud nni, minzi ira ɛad walu “guitara”. Manaya zi 1981 ar 1984. Cway, cway, sullit yufa ixef nnes deg iyyar a, minzi “lmusiqa” tkessiya s rehmum n tudart nnes. Ra d imuddukar nnes tawzen t maḥend ad yuyar di ubrid a, wa itbeddi.
Di asuggʷas n 1985, iḥada sullit di twara tamezwarut “guitara”, n umedduker nnes muḥamed acehbar, ira iwyas t id baba s zi hullanda.
Zi ssenni yebda sullit iteg llɣa n taseḍma n twatun, irizam. Ruḥen ussan usin d, isra sullit i idir, lwalid mimun, uca yuss d kides llɣa nsen, zi ssenni issenta itxarras, yarezzu ad yegg am nitni.
Ar ijjen was yuyas d ijjen n umedduker nnes, ijjen n udellis n uremmud n “guitara”. Cway, cway, igga sullit iɣennijen nnes imezwura aked taseḍma n tidɣin, taseḍma ya teddar zi 1990 ar 1993.
Reghnuj nnes imezwura: yemma a yemma, yedjis n idurar… Awaren yura ten ɛali ɛbdessalami. Sullit d imeddukar nnes n tidɣin, ggin tizemmar d ttisebḥanin, ssufɣen d ict n tesfift jar asen waha, war dji di “studio”. Amsagar nsen amezwaru aked iwdan, di 1992 di “colegio” n tutlayt taseppanyut di lḥusima, ira yedja d ijjen umsagar imɣar, minzi imezdaɣ ffuden aɣennij amaziɣ. Maca imxumbar n tudart war tejjan ḥed imun, temsebḍa tidɣin di 1993. Zi ssenni iqqim sullit weḥdes, itawi itarra aked ixef nnes, ma ad ibedd, niɣ uhu?. mammec ɣa yeg maḥend war itbeddi ca?.
Ar wami d ijjen was, issemsagar malek lwesɣiri sullit aked azrawi ameqran ḥasan badic ira itarin teqessisin, i wnaẓur iɣa iqqimen iddar i rebda di urawen imaziɣen: ɛabd ssalam acehbar. Ḥasan badic issarɣa s tifawin i sullit maḥend war itbeddi ca. Ruḥen ussan usin d, yufa sullit ixef nnes war izemmar ca ad iqqim itɣennaj weḥdes waha, itxessa ca n ijjen ad t yawz. Arami d 1997 imsagar aked saɛid lɣuc, uca qqimen tɣennajen marra, ggin tawiza jar asen, carcen di aṭṭas n imsagaren n tmaziɣt: aked timesmunin, di lḥusima, ṭanja, arbat, figuig, nadur…
Ur ntettu ca amussu adelsan amaziɣ di tasedwit n ujda, “tabrat tameqrant, ufiɣ din ijjen uɣnas imɣar, uca yudfa yi umnus maḥend war semḥeɣ ca”, mammec yenna sullit. Mbra ma nettu acrac di tasedwit n ṭanja, meknas…
Tudart n sullit aked uɣennij amaziɣ, dayes aṭṭas n izemulen (les cicatrices), minzi tizemmar d tiquḍaḍin aṭṭas, tiṭṭawin ẓẓarrent, ifassen war tiwḍen: “guitarat” walu, niɣ waxxa djant ntaf itent war dji ar din. Maca sullit war iteqniḍ ca, mammec iqqar rebda: tizemmar, tizemmar.
Tiqessisin itɣennaj ssawarent x tamagit tamaziɣt, x tafgant, x imxumbar n tudart umaziɣ…
Umat neɣ sullit, waxxa ɣars aṭṭas n iɣennijen, maca ɛad war yessufeɣ tasfift, minzi ɛad nessawar x imxumbar i yteddar anaẓur, i yarezzun ad ssiwḍen tabrat tameqrant n uɣennij amaziɣ amezdag. Ntaf inni i twasemman s “lmuntijin”, war ticcen afus i ynaẓuren, arezzun tinɛacin waha, arezzun “ttesjil” n deɣya deɣya. War tqisen llɣa amaziɣ yeqquren, i itegg sullit, d waṭṭas n inaẓuren nneḍni.
Sullit d imeddukar nnes sseɛdun ca n ussan dimarzagen aṭṭas minzi aṭṭas n twaratin ira itazzer xafsen “rmexzen”, i wi izemmaren ad iẓar imezdaɣ n lḥusima munen di barra, teggen llɣa amaziɣ jar asen.
Di 2001, sullit d saɛid carcen di “festival” n lḥusima, issiwer saɛid x ayetmat neɣ imaziɣen immuuten di tafsut tabarkant di leqbayel, “rmexzen” yugi manayenni. Tiwecca, ak tufut, usin d ca n iwdan, isin sullit ɣar “la préfecture”, nnan as: “ma war kenniw qqidden imaziɣen n lmaɣrib truḥem ar dzayer”?!. Waxxa tuɣa din iwdan nneḍni ssiwren x falasṭin, qa war d asen yenni ḥed mayemmi??!!. Zi senni nnan as “ruḥ xa d ac yaweḍ rexbar”. Rexbar netta: 2 n iseggusa war ycarc sullit d saɛid di “festival” n lḥussima. ura d tasɣart n sullit ira i das tticen s minzi war izemmar ad yuyar, bbyen tt xas rexxu.
Waxxa amenni sullit iqqar awem: “Nec ddem inu ad iqqim d Amazigh”.
Taqessist x unaẓur Ɛabessram Acehbar

 A yemma sqar wir tru ci
Ɛabessram yeddar
Axmi war yemmut ci
Ag igeddim nni yeqqim
Imsafaḍ qaɛ war yemserqi
Tudrin n tenddint nneɣ
Sɣuyyunt xafes s uraqi
Gg ijjen n djiret iqdeɛ rayas
Tuzeɣ tudart xas s inefqas
Imun ak tasmudi n ayt mas
Min xsen yiri qa temsar as
A yemma sqar wir tru ci
Ɛabesssram yeddar
Axmi war yemmut ci
Guitara nnes reɣnuj ines
Teɛnan i ymaziɣen ci
Ira d ameẓyan yurid d aḥudri
Itɣennaj x umezwaru nni
Itɣennaj x tirawt nneɣ
Itɣennaj x tarzugi
Tarzugi nni n uriri
A yemma sqar wir tru ci
Ɛabessram yeddar
Axmi war yemmut ci
Taɣarrabut iwyen t iɣeẓran
Min d ayes ccint iserman
Ɛabdessram yeddar axmi war yemmut ci
reɣnuj ines teɛnan i ymazighen ci
a yemma sqar wir tru ci
nteqnunnuy da war nedji gi ci.

Ɛawdem ayi mux temsar

 Ɛawdem ayi mux temsar
X yemmas n umaziɣ
Ira tedja ttarit d wur
War xas tesriɣ
Ad ariɣ x tmaziɣt
Am baba ameqran
X yirem a wesrix
X idurar i yuɛran
Zzages iɣa ɣenjeɣ
Zzages iɣa yariɣ
A yemma s n umaziɣ
Isem nnem ad t iniɣ
Isem nnem ad as ɛawdeɣ
A ya masinisa yemma k
Mecḥar i tfaḥ
X wegraw a ida negga
Di rwest n remraḥ
Masin netta yenna
Tamazɣa n imaziɣen. 

Timaynutin

Fser-itt