24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Sliman Belɣerbi issufeɣ-d tinfas n “iẓewran n tiggʷdi”

Wa d adlis amenzu n Sliman Belɣerbi i yegga deg yiger n tsekla Tamaziɣt, s wezwel n “Iẓewran n tiggʷdi”. Adlis-a tbedd x-as tmesmunt n Ayt Sɛid i yidles d Tyumi i yebdan asufeɣ n idlisen s Tmaziɣt aṭṭas zi mani, mani wwḍent tefsarin-nnes ɣer ca n 14 n yidlisen s Tmaziɣt.

Adlis-a day-s 16 n tenfas, msebḍan isental-nsent jer imunas d tiggʷdi d tayri d uzwag” d aya i d-yura umari Saɛid Belɣerbi d netta issenkad-d adlis-a i ɣa iwwcen ijjen tmerniwt i tira Tarifiyt, ula kṭer wami aklasi n tenfas udrusen imariten Irifiyen i dag-s iggin fus-nnsen, maca qa din izumal n unhezzi wami amenɛad issufeɣ-d Ɛumar Lmeddam tinfas n “Tiɣmawin n Iɣerynen”.

Tawlaft n uɣamus yegg-itt unaẓur Ḥmed Ɛebdelxalqi, asettef-nnes ibedd x-as uselmad n Tmaziɣt Muḥemmed Racidi d useggem n tira yegg-it Saɛid Belɣerbi d Ɛebdelmuṭṭalib Zizawi.

Lerifain, iwca awal i Sliman Belɣerbi maḥend ad issiwel x udlis-a kṭer s ijjen tayen n iseqsiten isserɣen tifawin x “iẓewran n tiggʷdi” d tmeddurt i yewwiya Sliman Belɣerbi deg umaḍal n tira.

Aqqa-t amsawal:

1. Ta d twalat tamezwarut i di ɣa tefsared tinfas, mac d-yusa uxarres?

Mamec tessned, nec zeg waṭṭas n tawmat zi temẓi ttuɣa nettegg tizemmar maḥend a nari s Trifiyt, maca wer zemmreɣ a x-ak sxarrqeɣ Tarifiyt niɣ d Tmaziɣt ttuɣa wer telli ca di temzyida n tɣuri, ttuɣa teysi-aneɣ ijjen lmewjet n tira i ttuɣa yellan di 94 d 95 mani nebda nettfaqqa cwayt aked tussna, nettessen umi qqaren Tmaziɣt d umussu Amaziɣ, umi qqaren tira d yizlan d umi qqaren tmuzikt, s minzi neccin ttuɣa-aneɣ deg Ayt Sɛid, ula kṭer di Lkebdani ila nella aked waṭṭas n tawmat, xmi nettɣima nessawal x waṭṭas n imukrisen d imxumbal, zzag-sen tira d usefru, ittsemma ttuɣa dinni ijjen tqularect mani ttuɣa nettunuḍ marra, uca ttuɣa nessawal x manaya i yeqqnen ɣer tira d tsekla.

Dinni ijjen tmeslayt-nniḍen, di min iqqnen ɣer yirim-inu (mon expérience) nec, tessned belli Lkebdani ila wer dag-s bu llisi, ixess-aneɣ a nraḥ ɣer Jeɛḍar (Tma n Uzɣenɣan), ttuɣa nzeddeɣ di ddaxili, ila netteggʷej x lwacun-nneɣ, ad yili taweḥdaniyt-nni tettawi-id i bnadem cwayt n usenflul, d amezwaru, bdiɣ ad ariɣ amezgun, wer ssineɣ ma s Teɛrabt ma s Tmaziɣt i zi t-uriɣ, wer ɛqileɣ, maca zemmreɣ ad ac-iniɣ ila s ddarija zi senni bdiɣ ttariɣ s Tmaziɣt, ittsemma di llisi n Ṭaha Ḥsin, wa d irim amezwaru aked umezgun.

Min zemmreɣ ad iniɣ nniḍen, ila afrak (conscience) s tira, ittlul-d aked bnadem, maca ula d tudert tettirar ijjen tilalt (role) d tameqqrant di manawya. Tessned belli xmi nettraḥ ɣer Nnaḍur ittban-aneɣ a negg ssiyasa, a nadef di tmesmunin, a nseɣ jjurnalat, nettegg aṭṭas n tmeslayin i zi netteffeɣ zeg uklima-nni n lkampu nettadef deg ijjen uklima-nniḍen maca wer nzemmer a x-as nini ila d aklima n “temdint”, maca yemsebḍa aked ljeww mani ttuɣa netteddara qbel. S uya tennurẓem-aneɣ tqecqact ɣer tira, ɣer usenflul, aya yus-d zegga nemmutti zeg wemkan ɣer wenneḍnitt.

Deg iseggusa n tesɛin ttuɣa wer din bu allas (narration) , ila ɣelben izlan. Deg iseggusa-nni ila din aṭṭas n tawmat i yettarin isefra, zeg iwdan i yekkin tamezgida n tɣuri, ittsemma ɣrin cwayt, akid-sen iwdan ɛemmers ma ɣrin. Imeggura-ya ila ɣer-sen izlan-nni mamec ten-d-ugmen zi tsekla n Arrif, wer d-ksin ca zi Teɛrabt, ttuɣa wer ttarin ca, wer fessren ca di jjurnalat i ttuɣa yellan di lɛahed-nni am “agraw Amaziɣ, Tawiza” zi senni tus-d “Tamaziɣt”, d ca n jjurnalat i ttuɣa ifessren s Teɛrabt maca fessrent-id tiqessisin ttwarint s Tmaziɣt. S uya tizemmar-nneɣ timezwura, ttuɣa nḍeffer tabridt n izlawiyen imezwura, a negg am nitni, mamec ttuɣa nesḥissa i arradyu n Tmaziɣt, zzag-s aɣawas-nni umi qqaren “iwalen di lmizan” n Lmusṭfa Lbuziyyani.

Arradyu yirar ijjen tilalt d tameqqrant idnni, arradyu n Tiṭṭawin ila ɣer-s iɣawasen ɣer-sen lhimmet-nnsen d tameqqrant aked Ttaɛmanti. Ddegg-a merra issujd-aneɣ-dd maḥend a negg tizemmar ḥuma a nari, waxxa amec nessen ila ttuɣa din iwdan qbel nneɣ ttarin, s uya nufa zzat-neɣ tnayen n imunas, amnus n tira d usenflul d wemnus mamec ɣa negg a nejj iles-nneɣ idder. D aya i daneɣ-ijjin maḥend a nessufeɣ adlis-a min xef nessawal danita.

Mamec din afrak d aseklan ttuɣa din akid-s ijjen wefrak-nniḍen d asertan, ila nettegg tasekla d tsertit, maca ɣer uneggaru wer neṭṭif walu, zzag-s wwḍeɣ ɣer ijjen lqnaɛa belli ɣer-neɣ ijjen uɛḍal d ameqqran di tsertit d umezruy deg yimal minzi ɣer-neɣ ijjen weɛḍal di tira ɣer Imaziɣen d Irifiyen ula kṭer ɛad, s manaya i daneɣ-ijjin nɛeṭṭar ar llexxu. S minzi tira kessint ixarrisen, ijjen wegdud mala wer ittari ɛemmers ad qqimen ixarrisen-nnes ddren, agdud malla wer ittari, netta wer yelli. Mala yenna Descarttes “nec ttxarrseɣ, nec lliɣ”, nec ittban-ayi-d belli agdud i wer ittarin wer yelli, ɛemmers ad yili, minzi tira i yettejjant agdud ad yedder.

2. Drus n irifiyen i d-issufɣen deg yiger n tenfas Tiquḍaḍin, mamec temsar Irifiyen ttrekkʷalen wer ttarin deg yeyyar-a?

Di arrif ɣer-neɣ iwdan udrusen iwdan i yettarin d iwdan i yeqqaren mamec udrusen iwdan iḍeffren tira-ya s ukritik, s uya xminni nessawal x yirim n tenfas tiquḍaḍin di Arrif, nzemmer a nessiwel x mamec tettwagg tanfust tamaynut aked Lwalid Mimun d Musṭafa Ayneḍ aked ugellin Caca, d yina i yettwaliɣ d imezwura mala wer ttuɣ ḥedd nniḍen.

Ttwaliɣ belli d Caca d netta issersen llsas i unhezzi-ya n wallas di Arrif, waxxa tili izzar-as ḥedd nniḍen  maca netta ttuɣa ɣer-s ijjen ufrak d ameqqran, minzi ttuɣa netta lebda ttuɣa ittari s Teɛrabt, tira-nnes timezwura ttuɣa llant s Teɛrabt, maca netta ifaqq zik s tira n Trifiyt waxxa ila ittxellaṭ aṭṭas n Teɛrabt, maca ttuɣa yeɛlem afrak, mamec ttuɣa igga tasemɣurt n imariten, mamc ttuɣa igga tasentut n Iẓuran, ittsemma ttuɣa ɣer-s afrak belli tira ttirarent ijjen ddawer d ameqqran maḥend ad jjent afrak.

Amek nẓerr belli aṭṭas n imariten wer qqimen ttarin awerni i udlis amezwaru, ca zzag-sen sbedden niɣ ca zzag-sen ila fessren di ca n jjurnalat wer smunen bu tira-nnsen. Maca banen-d tnayen n imariten, manaya maci minzi nec zeg Ayt Sɛid, nzemmer a x-asen nini ila ɣer-sen ijjen usenfar d aseklan, nzemmer a kid-sen nemstfaq niɣ lla. Nessawal da x Saɛid Belɣerbi d Muḥemmed Buzeggu, tnayen-a n imariten jjin-d ijjen usegdudi (accumulation) umi kul twalat ssufuɣen-d ca n udlis la di tenfas ula di min illan d allas.

Amussu-ya n tira ɣer Buzeggu, i yettwassnen s ijjen tebridt n tira ihewnen, Saɛid s ijjen tebridt n tira dag-s tummedyzet, immerni-d ɣer-sen Musṭafa Lqaḍawi i d-yusin zeg izlan, aṭṭas n imariten usin-d zeg yizlan ɣer wallas, ina banen, iwdan i d-yusin zeg usefru, mamec ttuɣa din iwdan i yettarin amezgun dewlen la nitni ɣer triwant (prose) am tenfust d wungal.

Mamec wer nzemmer a nettu min iwca Ɛumar Bumeẓẓuɣ i Trifiyt, netta deg iwdan i zi d-neksi aṭṭas. Mamec din ijjen wemxumbel-nniḍen tteddariɣ dag-s nec, iqqen ɣer lexyal (imaginaire), nettedder deg ijjen wemkan n iwdan n zik wer yeqqim yiḍ-a.

Ittsemma Imariten mala wer ggin bu tizemmar maḥend ad ssufɣen Tarifiyt ɣer ssuq n yilsawen i yellan lux, ad afen iseqsan x tudert n yiḍa, a naf awlen i ɣa nesselseq, mala aqqa-ten ɣer-neɣ di Trifiyt niɣ a ten-d-neksi zi ca n Tmaziɣt-nniḍen, niɣ zeg ilsawen-nniḍen, bla ammu, ma ad rewlen imariten ɣer tutlayin-nniḍen, niɣ ad terwel tutlayt-nneɣ zi tudert. Din amnus n mamec ɣa negg a nessidef iles-nneɣ ɣer ddegg-a n ibermilen n tatikunulujit tamaynut, mamec i das ɣa negg mala wer nettari, wer d-nessufuɣ tira? Amek ttwaliɣ, aseqsi ameqqran d tira, maci ma qqaren iwdan ma lla.  

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt