24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Min yenna “Le Monde” x uɣewweɣ n 19 yennayer 1984?

Paul Balta, Lḥedd 22-letnayen 23 yennayer 1984.

Ijjen umseksi yeqqseḥ yemsar deg wass n lexmis 19 yennayer di Nnaḍur, i yellan x tma tamiditiranit n Lmuɣrib, ddegg-a n umseksi aked lemxazniya yejj-d imettinen – jar tnayen ar xemsa weɛcrin alaḥsab taliwin-nneɣ – d waṭṭas n inegzam. Lḥal-a, ttuɣa yettban-d i lmexzen, yeqqseḥ aṭṭas min ten-jjin ad sneqsen zeg waraḥ as-d ɣer temdint taspanyut n Mlilet i yeggʷjen s ca n 14 ikilumiṭren, wcin ttesriḥ mɣer i inni ɣer yella passapurti, sqesḥen zeg uḥeṭṭu.

Yekker uɣewweɣ-a zegga yemsar umḥejjar, amek d-ittban di xemsa yennayer, deg waṭṭas n tneddam timeɣrabiyin. Yeqqseḥ luxa a nessen mayen yemsaren nican, ḥaca taɣemsa tameɣrabit tewta xemsa x uqemmum; maca waxxa lmexzen yenker min ittuqiɛen, maca aṭṭas n taliwin tidiplumasyin wekkdent-aneɣ lexbar-a. Aɣewweɣ-a yekker di Merrakec, Asfi d Ugadir deg yeffus. Meknas d Arbaṭ deg wammas ma deg yeẓẓelmeḍ din Nnaḍur, Wejda, Berkan, Lḥusima d Tiṭṭawin.

Anhezzi n tmeskant yekker zeg ijjen tikkest x uselmed d taquḍaḍt, deg wass n 05 yennayer, aya ggin-t di ca n 17 n llisyat x 36 i yellan di tmurt amen tekmel, wami i dasen-d-yewweḍ lexbar ila yeggur ad ssiɣlan azemmem di bakaluriya. Tawzirt n uselmed tenker manaya, maca ɣir maḥend ad heddnen yewdan waha, qqimen imeḥḍaren sɣuyyen kuntra i liɣla i yellan deg uzemmem n tɣuri d ttaman n ca n lektub i yetteḥwajan aṭṭas.

Di Nnaḍur, alaḥsab mayen inna lqunsu Aspanyu d isaḥafiyen i yellan di Mlilet, udfen-d lemxazniya kuntra i imeḥḍaren i d-yehwan s iɣuyyan, kessin cciɛarat. Uzzlen x-asen zi llisiyat, ina-a njemɛen deg izubaq, uca leḥḥgen-d ɣer-sen iwdan nniḍen ɣer tmeskanin i ttuɣa yesɣuyyun kuntra i liɣla n tudert. Ttwaggen imeqsaren, ukren tiḥuna d nnḍarrent ṭṭumubinat.

Alaḥsab tamesmunt n imeɣrabiyen di Fransa, i yessnen mliḥ min yemsaren di Ddarlbiḍa deg useggʷas n 1981, tenna tmesmunt-a ila di “Lḥusima d tiṭṭawin; ttwaggent aṭṭas n tmeskanin deg wussan n 19 d 20 zi yennayer”. Tenna belli din rebɛa n imettinen i yemmuten di Lḥusima d waṭṭas n inezgam di Tiṭṭawin “bedden merra inhezziten n tsebbabt di temdint”. Zeg uɣezdis-nnes, tenna tmurgant n Ilal Amam (ɣer zzat) deg ijjen usiweḍ-nnes ittwafsren di Paris, ila din 13 n imettinen di Lḥusima d waṭṭas n midden ittwaṭṭfen zeg imeskanen i ttuɣa yesɣuyyun: “kfa, agdud irezzu tudert.”

Ḥaca di Kaza, ila din ijjen useɣdi, mani sekken din aṭṭas n ipulisen d lemxazniya maḥend ad siɣuran laman i Ḥasan II di tqiccet tameslemt. Weyyen-d din ipulisen d ijadarmiyen i yesɛeddan staj maḥend a nessen anict manaya yiweḍ iɣes. Bla ccek, awzir n tewzirt n daxel Dris Basri  ɣer-s tizemmar maḥend ad ikunṭrula timeslayin xmi i ɣa uguren inewjiwen n tqiccit zi Kaza.

Ittban-d ila ddegg-a n tmeskanin ixess ad sfaqqent imasayen amek yemsar di Tunes di min ittwassnen s “Tegrawla n weɣrum”. Imezdaɣ n Lmuɣrib ittakkʷaḍen 25 melyun, ittiɛic uzgen ameqqran-nnsen di ẓẓleḍ. Wer nzemmer a nekkes zi lbal-nneɣ aɣewweɣ di Tunes i yejjin lḥukuma wer trenni ca di ttaman n waren, d aya i yewcin axarres i imeɣrabiyen ad ggen amenni.

Zi tɣuct n 1983, immerni ttaman n waṭṭas n tmeslayin (ssekkʷar s 18%, zziyt s 30%, ddhen s 67%, aren s 35%). Ijjen ugeɛɛed-nniḍen ad yebda zi yennayer, wenniḍen iggur ad inin melmi i ɣa yuqeɛ. Lmuɣrib yettɛic deg ijjen krisis d tademsant. Krisis-a ɣir min ttmernay zegga i tuqeɛ girra di sseḥra n uɣelluy di lexrif n 1975, i yeccin aṭṭas zi lmizaniya. Ɛawed, tzawa tegga min x-as di 1979 d 1981. Bla ma a nettu ila ttaman n ufusfat yehwa aṭṭas deg useggʷas n 1983, d wenni i yellan zeg isufaɣ n Lmuɣrib min ɣer yella lhimmet.

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt