24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

lqecla n talamɣayt, ar melmi?

Yura-t: Ridouan Pakhrou

Lqecla n talamɣact, tus-d deg ucal n tegrawt n Tsaft, tasga n Ddriwec i yettwaggen deg useggʷas n 2009, awern-i ma yebḍa Nnaḍur xef tnayn n tesgiwin di Arrif amerwasu.

Lqecla-ya d ijjen lfusina ittadfen deg iger n lebni akulunyali i yejja uḥewwas Aspanyu di Arrif deg wakud n tnezbayt n Irifiyen s ubeddi n umɣar mmi-s n Ssi Ɛebdekrim Lxeṭṭabi, iseggusa n 20 zi lqern i yeεdun.

Tfawt xef umzruy n lqecla n talamɣayt

Lqecla n Talamɣayt tettwabna s yifassen uspanyu deg uneggaru n 1925, xef webrid ittawyen zi Mlilet (Mritc) ɣer Biya (lḥusima), deg ijn temkant yellan d agmir niɣ d fruntira jar tmurt i yeṭṭef uḥewwas Aspanyu d uḥewwas Afransis. Amkan-a yebḍan jar teqbilt n Ayt ttuzin d Igzennayen. Lqecla-ya tettwag ḥuma ad tili d ijjen wammas n pulisiya (الشرطةالأهلية), senni ad tili d tazeddiɣt n lmeḥallet wiss 2 n pulisiya, deg useggʷas n 1942 ad tedwel d tazeddiɣt n lmḥallet wiss 5, d ubatayin wiss 25 zg ayt ccarcurat.

Mammec yirar umkana ijjen twiza d tameqqrant deg umenɣi jer Ispunya (amenɣi 1936-1939), ispunya sxdmen lqecla-ya maḥend ad tili d lpustu mani ɣer tzemmamen ad smunen Irifiyen yewyyen ad ppulsen niɣ ad swizan di girra n Franku. Awaren-i ma ad yeffeɣ uḥewwas aspanyu zi tmurt n Arrif  lqecla n talamɣayt ad tdwel d lpustu n iqecliwen d Imxazniyen n Lmeɣrib, di min yemsaren di 58/59 niɣ aseggʷas n iqebbaren, mayemmi aṭṭas n igrawliyyen xef kkarfsen, wtin-ten, cerfen-ten,  weddben-ten… manaya εad ittwarcem di twengimt n imezdaɣ n Tsaft d min ɣer-s yudsen.

Mamc tegga lqecla n Talamɣayt?

Tufuɣt tegga tmesmunt n taziri ɣer lqecla n talamɣayt aswggas n 2016

Lqecla teysi amkan d ameqqran azyen zzay-s d azzareg niɣ d asays ttuɣa lemden day-s tnaya xef iksan d ikidriwen, ttazelen day-s, ttiraren day-s ipulisen xef weεrur n yeysan niɣ lemmden day-s aneyyec s uqerṭas. Azzareg-a ttiraren day-s iḥudriyen tcamma n uḍar.

Lfusina niɣ lqecla-ya n Talamɣact, tewwi amkan yemɣar yunuḍ-as-d ijjen lḥiḍ d ameqqran yebna s weẓru, ɣer-s ijn tewwurt d tameqqrant day-s leqwes sennej yebna s lyajur maca yeqqim yennurẓem day-s tiburjatin d timeẓẓyanin am tdama, bnan-t d aɣezdis, zi twwuret ɣer berra nettaf ɣer-s tnayen i icbaren, yejjen x ufusi yejjen yẓẓelmeḍ, acbar-a d taεεessast yettɣima day-s uεessas war yettwibni, ɣer-s ijn tiṭṭ d tameẓẓyant manis yettsajja d manis yessufuɣ tazwijt-nnes waha.

Aɣezdis-nneɣni day-s ixxamen d iziyraren, d rexzin mani smunan resnaḥ, d tazeddiɣt n lεeskar, day-s afitar n yeksan d ikidriwen, day-s ijjen 2 n yexxamen xef tzeqqa, day-s ijjen jjub n waman, days tisjjura n ssefsaf.

 Mammec tedwel lqecla n talamɣact?

Am wattas n imukan d lebni azayku, lqecla n talamɣayt, iruḥ-as aṭṭas d aẓẓli zeg wudem-nnes, wḍan-t zzg-s tiɣemriwin, wḍan zzg-s aṭṭas d izegnan n leḥyuḍ, twaksent-as merra min ttuɣa ɣer-s d tiwwura d tburjatin, ippader merra min ttuɣa day-s d llusa (mosaiques), yewḍa. Wzgen zi ddruj ttuɣa issalayen ɣer yexxamen n tzeqqa yetsajjan xef tala n buslama (tala day-s aman)

Aṭṭas d lesbab yejjin lqecla n Talamɣact ad taweḍ ɣer lḥala di tella lexxu, zay-s min yeqqnen ɣer wakud, ɣer wenẓar d tfuct, zzay-s min yeqqnen ɣer bnadem, mayemmi imezdaɣ n Talamɣayt wala n tsaft wala d Arrif amen ykmel, wer ɣer-sen telli ijjen tussna ḥuma ad ḥḍan agla-nnsen d twengimt-nnsen, xezzaren ɣer lebni akulunyal, am ca n ḥajjet yeεdu xaf-s wakud niɣ safi temmut. S uya imezdaɣ ttuɣa ɣar-sen fus ura d netnin di min yemsaren i lqecla n talamɣayt, (ksen tiwwura, rẓin tiburjatin, qlεen llusa, rẓin lqwes n tewwurt tamqqrant…) waxxa nettaf deg iseggusa ineggura usin-d cwayt n iḥudriyen d tmesmunin tettaren ḥeṭṭu n wagla d umezruy, d twengint…mammec tettaren zeg imezdaɣ ad rren taynit, d mammec tettren zi ddewla ad terr s taynit ad tεdel amkan-a, maḥend ad issiɣ fus deg iger n tyumi n imezdaɣ, mammec yettwag deg waṭṭas n imucan, d temdinin tiqdimin, xef tbedda tamawast n tussna d umsawaḍ.

Ar melmi ɣer teqqim lqecla n talamɣact tmetta ass awern-i wenneɣni?

Xeminni nettxezzar ɣer lbeni akulunyal di Lmeɣrib wala di Arrif nettaf ddewla tugur ɣer zzat aṭṭas deg iger n uḥeṭṭu n wagla-ya, s uzemmem-nnes deg iyar n wayda anamur (تراث وطني), niɣ deg iyyar n leεdil d uεawen n lebni, maḥend ad yedwel buḥbel ɣer imucan-a ad qqimen ddren di twengimt d umezruy, maca di Arrif εad aqqa-aneɣ nεeṭṭar di manaya, mala nejja tasga n Lḥusima weḥḥd-s i yeggin surif d ameqqarn, tasga n Ddriwc wala d Nnaḍur wer ggint walu, εad agla-nsent yettpadar, waxxa nettaf timesmunin uḥlent di tɣuyyit maḥend ad yettwaḥḍa wagla akulunyal di tesgiwin-a, zzay-sent tamesmunt n Taziri yettaren aṭṭas n twalatin ad temmewc tesɣart n lqecla-ya, ḥuma ad tili d ijen twwurt ɣer tyumi n tɣiwant n Tsaft, deg iyar-a tegga tinawin, d ufuɣen, ɣer wemkan-a, tesɣuy ɣer rradiyu walli ɣer ict twalat, amenni tizemmar d tɣuyyawin-nnes wer ufint εad ameẓẓuɣ i dasent-ɣa-ytteslan.

Timaynutin

Fser-itt