24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Lalla Buya, manis i dd-tekka ?

Yettwassen ɣer waṭṭas imussnawen, xmi ittexsen ad bḍan jer yilsawen imaziɣen (les isoglosses) ; kessin-dd iles n merra ddcurat manis ittekken imedyazen d iles yemsebḍa x yilsawen mani wer zemren ad awḍen. S uya nettaf  Hart Montgomery David (1976), yeqqar :  minzi i nzemmar a nebḍa wi yellan d arifi zi wi wer t-yellin s wi yettɣenjen lalla Buya d wi wer tt-ittɣenjen.

Ralla buya, ttɣennajen zeg-s, ttɣannajen x-as, ttawyen-dd zeg-s izlan, ttawyen-ten-dd x-as… Maca manis i dd-tekka Buya-ya ? min teɛna ? ma nican d tajellidt ? ma nican d isem n temɣart ?

’’Aya lall aya lall aya lall a buya’’ ttsemman-as irifiyen lmizan atenɛaci n yizlan, d ijj n lqaleb bennan x-as izlan, tteɛmmren zeg-s lxawi i ten-ɣa-yejjen ad xerrsen deg izlan d jjdid (l’improvisation), d tenni umi i ttsemman  la méthode formulaire ɣer wayduden wer ittirin ilsawen-nsen, d lebɛeḍ n wawalen ttemɛawaden aṭṭas imuren di lwesṭ usefru niɣ n yizlan. Ilsawen i yettwarin wer deg-sen nettif ca manaya. Xmi i daneɣ-sseqqaren qqaren-aneɣ ixessa awal wer ittɛiwid aṭṭas (la répétition). S manaya ula ɣer irifiyen, zeggami i bdan ad arin, dewlen sxeddamen drus waha ’’Aya lall aya lall aya lall a buya’’.

‘‘Ralla Buya d isem i tticcen irifiyen i tjellidt tamaziɣt Dihiya i umi qqaren waɛɛraben Kahina’’ Zi temsezwarut (Introduction) n dduktura n uselmad Hamid SOUIFI (9 :1998) (Aṭurjem n Kh. BOUYAALA zi tefransist). Maca wer dd-iwci ca manis i dd-issekk manaya.

Deg yezlan nettaf Buya d tamɣart, d tajellidt, d tmiɣist… ha ij n cwayt zeg izlan-nni :

‘‘A m-lizar x uɣil, a yelli-s umaziɣ

A m-tefras n buya, s tseɣnas i dam hdiɣ’’[1]

——————-

‘‘Buya d ij n yisem, lalla-s n temɣarin

Tɛizz x imaziɣen, xelli wer tt-ssinen

Ttɣenjen s yisem-nnes, xelli wer x-as tteɛqilen

Qqaren-as lalla Buya, mleɛqel yefsusen

Melmi i nebda lferḥ, a cem-negg di lemraḥ

A nlaɣa s yisem-nnem, xelli buḥbel iraḥ

Sliwlew a weltma, s wul i ɣer-m ifreḥ

I Buya mtiɣisin, zi leɛqel ɛemmers traḥ

A Buya a weltma, lalla-s n tebliɣin

Isem-nnem d ameqqran, ittekkes tiɣufawin

Trud-as i ujenna s umeṭṭa n tiṭṭawin

A teqqimed i lebda d ccan i temɣarin’’

Aɣennij n tseḍma n Tefrillas

Deg usegzawal (dictionnaire)  n Jean DELHEURE i yegga x twareglit yeqqar x buya d tameddukkelt[2].

Mani i daneɣ-yeqqim wemxumbel di manaya, wer nessin bu ca umezruy i di tella ca n Buya d tajellidt, wer nessin bu ca n temɣart tettwasemma s yisem n Buya ɣer merra imaziɣen. Manaya merra ittejja-yi a dd-sserseɣ aseqsi-a :

Maɣar wer tettili lalla Buya d ca nneɣni ? d ijj n weqlab i lmeɛna amezwaru n :

  • Aya : nettlaɣa zeg-s ( aya sidarebbi-inu), ca n twalatin ɣer lebɛeḍ imaziɣen ideḥḥa d ‘‘ayu’’
  • Lall : [radj] bab n … (lall n taddart)
  • : nettlaɣa zeg-s ( a baba)
  • bu : bab n …. (buɣrum)
  • aya : manaya (aya iɣari, anict uya, aya d uyin)

ha mamec i dd-tettas tekmel :

aya lall, aya lall, aya lall, a buya

Yezmer ad yili deg umezwar lla ttawyen-dd izlan-a x bab (niɣ lall) n wurar, n wi yeggin tawiza, n wi yesbedden atmun…

Tabiblyugrafit :

Delheure Jean, Dictionnaire ouargli-français, SELAF, Paris 1987

Hart Montgomery David, the Aith Wariaghar of the Moroccan Rif : An ethnography and History, university of Arizona press, Vicking Fund Publication In Anthropology, 1976.

            Souifi Hamid, les unités significatives de la phrase verbale simple d’un parler berbère de : Villa san Jurjo / Alhucemas ’’Ajdir’’ (Rif/ Maroc Nord), thèse de doctorat, université de Toulouse-le-Mirail, 1998.


[1] https://www.youtube.com/watch?v=2QAn9-0w1Bw

[2] Buya : amie, compagne, demoiselle d’honneur dans une noce. Maitresse, amante.

Timaynutin

Fser-itt