23.1 C
Nador
Letnayen 24 Yunyu 2024

Ifri n Unejjar di Tfuɣalt.. Amezruy aqdim n Umaziɣ amezwaru

Ifran-nneɣ negga-asen isem-nnit, beddlen-asen-ten !

Umi raḥeɣ twalat tamezwarut ɣer yifri n Leḥmam i yellan di Tfuɣalt. Hwiɣ ɛawed ad ẓreɣ ifri n Ljamal, bdiɣ ttemseqsiɣ aked ixef-inu x yismawen manis i dd-kkin. Nessen ila imezdaɣ n Tfuɣalt d Yat Yeznasen d Imaziɣen. Mamec ɣa ggen ad semman ismawen-a aɛraben ?

Cekkeɣ deg yismawen-a, ar ami mmelqiɣ aked ij n zeg imezdaɣ n Tfuɣalt d netta i dayi-immlin tidet n yismawen-a. Qqaren a ḥeqqa qa yefri n Leḥmam, semman-as amenni minzi din aṭṭas n yedbiren?. Hiwa Ifri n Ljamal aḥḥqa minzi ɣer-s tageɛrurt terwes di tenni n welɣem?. Aḥudri-nni umi yecqa umezruy n Tfuɣalt yenna-ayi belli imezdaɣ ttuɣa ttsemman-as i yifri n leḥmam s yifri n Unejjar. Ma ifri n Ljamal ttuɣa ttsemman-as Tasergut.

Ad fehmeɣ ila abeddel n yismawen i das-ggin, zegga i yebdan rezzun deg ifran-a yina. Ufin deg yifri n unejjar aṭṭas n tmeslayin min ɣer illa lhimmet d tameqqrant. Abeqqec deg ifran-a ibda zeg iseggusa n xemsin di lqern i yeɛdun. Ad yili usin-dd midden wer ssinen ismawen n ifran-a, uca ceyyren ɛla llah. Saqaren-dd ismawen wer dd-mmilen tidet n yefran-a.

Mayemmi ifran-a ttwassnen deg umaḍal ?

Deg useddi n yidurar n Yat Yenzasen, izemmer bnadem ad yaweḍ ɣer yifri n Unejjar (jjihet n Berkan). Ifri-ya ittɛawad-aneɣ aṭṭas n tḥuja x mamec ttuɣa ttɛicen Imaziɣen iqdimen i izedɣen tamurt-a. Imussnawen n warkyulujiya ufin tijinatin (gènes) tiqdimin deg Wafrika, mamec ufin ɛawed tiqcucin tiqdimin deg umaḍal. Deg umezwaru, imussnawen ila ttɣilen aqqa tiqcucin (tifulitin…) Ttuɣa ggin-tent Ifiniqiyen di twalat tamezwarut deg umezruy. Maca tiwafitin n Tfuɣalt mmlint-id ila Maziɣ yezwar ɣer-sent ad tent-igg.

Deg useggas n 2018. Ij n tseḍma n yimerzuten d imeɣrabiyen-Ilimaniyen kksen tduli x ca n tijinatin ittɛeqqaben ar 115 alef useggas. Ufin ila tijinatin-a d tinni ig illan d tiqdimin deg Wafrikiya qqaɛ.

Ifri n Unejjar idewlen qqaren-as « ifri n Leḥmam »  

Ifri isnuffer min wer nessin x bnadem aqdim

Taɣiwant n Tfuɣalt (mani yella yifri n Unejjar) urin x ij n plaka ɣer yimi n yifri manaya : « Homo Sapiens, yettwassemman ɛawed bnadem n weẓru, ttuɣa ittedder deg yifri n Unejjar. Ttuɣa-tt d aneymar (ileqqeḍ macca-nnes). Tiwafitin i yufin deg yifri qqarent-aneɣ ila bnadem idder da ca n 100 alef useggas zi mani, min dd-ittasen aked lɛahed n zzman aqdim ».

Ifri-ya ttuɣa xeddmen dag-s, snennan dag-s, tetten dag-s, meṭṭlen dag-s imettinen-nnsen. Ijjen ameknaw Ɛebdjjlil Buzugar, i ibedden x ulaburaṭwar n taliwin n umezruy n Lmuɣrib deg usinag anamur n tussniwin n later d wagla di Rrbaṭ (INSAP), yenna ila qa ufin ca n tjinatin i yellan d tiqdimin qqaɛ deg Wafrika.

Buzugar irni inna « Di min izwaren ttuɣa ufin dag-s tiqcucin tiqdimin deg umaḍal deg yifri s imant-nnes, ɛawed ufin dag-s ila bnadem igga dag-s aparasyu amezwaru i inejḥen deg umezruy, deg wemkan-a s yixef-nnes ».

Immel-dd ɛawed : « Zi min ufin imerzuten, ij n uqecqac innuqqeb, d aqecqac ittwassnen qaɛ deg umaḍal. Ɛawed nufa da ca n 200 n umettin i yettwamḍlen, s uya tteḥsaben ifri-ya d timḍelt taqdimt deg umaḍal qqaɛ ».

D ij n yifri.. Ttḥijjan ɣer-s imussnawen !

Aṭṭas zi mani dant trezzutin deg yifri-ya

Aṭṭas n imussnawen i dd-ittasen ɣer ifri-ya ḥuma ad dag-s beqqcen, ad kksen tduli x tmeslayin i ttuɣa wer nessin qbel. Di min iqqnen ɣer tẓuri, ufin dag-s aṭṭas n tmeslayin i ttuɣa yemsel bnadem x weẓru. Ca n iqecqac ɛawed ufin mmekksen-asent tiɣmas n zzat nnsen (tiɣmas-nni i yellan di beddu n uqemmum, ca n tmenya zzag-sent di mkul aɣesmir rebɛa). Bnadem n Tfuɣlat ila ittekkes tiɣmas n zzat nnes ameknaw merra iwdan i yufin di tɣerma Tamaziɣt taqdimt. Minzi manaya ila yettɣil zzag-s ca n ḥajet.

Amerzru-ya inna « ila tirezzutin deg yifri-ya wwḍent ar ca n 04 n imitrawen zi 2003. Maca aɣbay-nnes ittakkʷaḍ ar 10 n imitrawen, min ixsen ad yini qa din ca n tmeslayin nniḍen wer tent-nessin. Aqqa-tent meṭlent ».

Inna ɛawed aqqa tirezzutin-a ufint ila amezruy n bnadem ittɛeqqab ar 170 alef useggas. Izemmer ad yili kṭer mala newweḍ ɣer ca n tmeɣziwin nniḍen. Mala nekker a nessen ila aqqaz ittxess-as aṭṭas n lweqt maḥend ad ḥḍan x tmeslayin i yellan deg ifri-ya.

Idettet uterras-a ila qa cḥal mma neɣza, cḥal mmma nufa ij n tidet ittekksen tenn i das-izzaren. Ameknaw amezwaru bnadem ila yettɣil ittakkʷaḍ ar 82 alef useggas. Maca tirezzutin timayna ufint ila bnadem d aqdim kṭer zi manaya.

Aparasyu amezwaru deg umezruy !

D wa d aqecqac min xef ufin aparasyu amezwaru deg umaḍal i yenjḥen. Bnadem min xef ggin aparasyu d taḥenjirt, tedder awern-as. Tala: Map

Ɛebdejjlil Buzugar yenna ɛawed: « Wami ufin ijjen unuqqib deg uqecqac n uzellif deg yifri-ya. Iwwi-aneɣ a nessen ila qa da i yemsar aparasyu inejḥen amezwaru deg umaḍal. S uya qqareɣ aqqa argaz-a n Tfuɣalt zeg iḍbiben iqdimen deg umaḍal ».

Zeg ij n uɣezdis nniḍen, ttwagen ca n ɛicrin n wejjɣul, i ttuɣa isxeddam bnadem aqdim d tiqecucin d tiflutin. Ijɣulen-a ɣer-sen jar 84 alef useggas ar 85 alef useggas. S uya tteḥsaben-ten d nitni i yellan d iqdimen qqaɛ deg umaḍal.

Tijinatin Tiqdimin deg Wafrika

Di Mars n useggas n 2018, ij n tseḍma n imussnawen ufin ca n tjinatin ttɛeqqabent a 15 alef useggas. Zegga ggin ca n trezzutin x iɣusswan n bnadem i yufin deg yifri n Unejjar di Tfuɣalt.

Ij n usiweḍ n tewzirt n yidles Tameɣrabit, tenna dag-s : « Ijj n tseḍma d tamaḍlant zeg imussnawen n warkyulujiya d tussna n tjinatin. X yixef-nnes din Ɛebdejjlil Buzugar i yellan d aselmad di INSAP i yeḍffaren i tewzirt n yidles d wemsawaḍ. Ufin deg yifri n unejjar di Tfuɣalt, -ufin- tijinatin tiqdimin i Homo Sapiens i yettɛeqqaben ar 15 alef useggas.

Buzugar inna « Tiwafitin i ɣer niweḍ deg yifri-ya minzi ameggaru-ya aqqa-t deg ij n wemkan yuff izemmer ad yeḥḍa DNA n iɣusswan, ɛawed ula d amkan n wemkan-a i yellan d ij n usddi ismunan ẓelmeḍ d yeffus n tefrikt, asammer-nnes d uɣelluy-nnes ».  

Γer ɛawed : Iknariyen bdan ttemlussunen aked umezruy-nnsen Agwanci Amaziɣ

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt