24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Farisi: Imaziɣen rbun tazwart am tenn irbu Marx x uɛrur-nnes

Adlis n “Marx di Arrif”.

Amsawal-a aquḍaḍ aked umari Muḥemmed Farisi. Zegga i d-issufeɣ s tmeccarcut aked Ḥemza Zerrawi, ijjen tmezgunt d tamayunt ggin-as i yisem “Marx di Arrif”. S uya, i d-nejbed awal x udlis-a d min iqqnen Marx ɣer Arrif.

Mayemmi adlis n Marx di Arrif ?

D amezwaru, tqadiɣ Lerifain xef tarrit n taynit, d aqadi ula i tawmat ANDICH Chahid. D amezwaru tamezgunt i d-neksi zi kraḍt n tmezgunin i yura umari Amirikanu Houward ZINN. I illan d ijj n umari ittarra taynit i umezruy d tsertit. S tidet, axarres di tira n tmezgunt-a necc d tawmat Hamza ZARRAOUI. Issenta zeg yijj umsawal imsar jar-aneɣ, nenna maɣar tasekla Tamaziɣt war tesnewjiw ca n yijj ufilusuf ijja limart deg umaḍal, aked tawmat Hamza. Zzat tuɣa iɣra tamezgunt-a, ssa, nxarres ad tt-id-narr ɣar Tmaziɣt. Maca ixess ad nini, belli nejja Marx i d-yusin ɣar temdint n Souhou. Newwi d ijj n Marx-nneɣni ɣar Arrif. Ad issiwel s yiles d Arifi, ad iwenna xef twacitin-nnes, ad yalles xef tudart-nnes, d uxarres-nnes umi imsar ijj n wagar n wermas.

Deg yijj n uɣezdis-nneɣni, lebda nettaf deg yiyyar n tfilusuft tamarksit. War nzemmar ad tt-nɣer mala war tt-nerɣi s Teɛrabt niɣ s Tefransist niɣ s ca n tutlayt-nneɣni, s uya, war illi d amxumbel ad nari xef tmarksit d bab-nnes i tt id- issufɣen s Trifit niɣ s Tmaziɣt s umata.

Mammec i d-yusa uxarres ad tt-tettarim s tnayn id-wem?

Mammec nettwala belli iyyar n tsekla Tarifit, yenni day-s ittarin d yenni zi lebda,  adaf n ca yijj niɣ yict d tamaynut lebda ittaf belli iqseḥ xaf-s lḥal. Tawmat Hamza zeg yiwdan i ɣa illa aṭṭas n tzemmar ad tent-igg deg yiyyar n tsekla, s uya negga ad nadef irim-a s tnayn idneɣ, ujar zi manaya, netta d aselmad n tutlayt Taglinzit. S uya tasekla-nneɣ Tarifit tzemmar ad tessesew s uxarres-nnes i iɣra di Teglinzit, aked necc swuriɣ deg yiyyar n Tmaziɣt, war illi d amxumbel mala nesmun tizemmar-nneɣ ḥma ad nessufeɣ ijj n twuri am tanita.

Tameslayt-nneɣni, lebda qqareɣ-tt, belli, tawuri xmi tili d tamecruct tettaf abrid-nnes, ad tuyur ɣar zzat, manaya, imsar ggiɣ-t aked tawmat Mohammed AINAISSA.

Mala ZINN Houward, ttuɣa ixes ad issiwel x Marx zi lxezrat-nnes, mammec tessiwlem kenniw x Marx?

D amezwaru, Houward, yerr-d Marx zi laxert, ḥma ad idafeɛ xef yixef-nnes, minzi amen nessen, tamarksit, umi tudef iyyar n tsertit aked Lenin d Stalin. Ibeddel-as udem, manen-d aṭṭas n lxezrat mkul ict teqqar xef yixef-nnes d nettat i ɣa illa tidet. Di tmezgunt-a, i yura Houward, yerr-d Marx ḥma ad issermes i yiwdan min tuɣa irezzu ad yini s uxarres-nnes, ad t-issehwen, war illi ad t-isseqseḥ amen das-ggin yenni i d-yusin ɣar awarn-as. Wiss sin, yerr-d Marx ad issiwel xef tudert-nnes aked temɣart-nnes Jini d mammec tuɣa ddaren, d tarwa- nnsen, d ẓẓelḍ i xaf-sen ikkin, d imeddukal-nnes.

Marx d netta d afilusuf umi war irmis umaḍal, minzi netta lxezrat-nnes teqqen ɣar tlelli, axeddam war ittɣimi d ismeɣ ɣar ayt bab n wagla (irasmaliyen), maca min imsaren, mammec-nneɣni, axarres-nnes idwel tbadut ɣar leḥkam d useḥqar.

Amen nessen, Lmeɣrib niɣ Arrif, issen aṭṭas n yimeɣnas i tuɣa ikessin ixarrisen n Marx, iɣennes ḥma ad tili tilelli d tcuni. S uya tamurt n Lmeɣrib tessen aṭṭas n yisudsan d igrawliyen amecnaw: (23 mars, Ila l’amam, li naxdum ccaɛb), amenni di Arrif, nettaf ijj n usudes i tuɣa zi ittwassen s (ayyraden n Arrif niɣ ‘usud Rrif), marra Irifiyen i tuɣa iḍeffaren tɣuri-nnsen di tesdawit am Fas, tuɣa- ten d imarksiyen d igrawliyen, zzay-sen yenni immuten, ittwacerfen, inɛerqen…

Amenni ula d amussu Amaziɣ, imeɣnas nnes, tuɣa-ten d iẓelmaḍen. Zegga faqqen belli tamarksit tessugur-iten ad yarḍen ijj n weɛban war illi-nnsen, maca waxxa amenni tamarksit tuɣa-tt d ijj n uɣezdis tessugur axarres-nnsen.

Xef manaya, netttwala belli Marx, waxxa iggwej xaf-neɣ. Maca izdeɣ Arrif s yixarrisen-nnes, d turjit-nnes, n yijj n umaḍal war day-s aseḥqar ula d lḥugra.

Di tmezgunt, negga tizemmar ad nawi Marx ɣar Arrif d yizuray-nnes, d yizlan-nnes, d wawal-nnes, d yimɣraren-nnes. Bac wenni ɣa iɣren tamezgunt-a ad yaf belli Marx ikid-s d issawalen d ijj ufilusuf issen Arrif niɣ mala war neqqar d Arifi. Maḥend war das-ittemsir min imsaren i yimeɣnas-nneɣ imaynuten i iɣrin Marx s tiṭṭawin n yijj n waydud-nneɣni.

Mayemmi Marx s ixef-nnes wer illi ḥedd nniḍen? Niɣ s ict n tmuɣli nneɣni, ma texsem ad tessiwḍem belli iwdan ɛad ḥwajen ixarrisen nnes?

War illi umi nixḍar Marx, narezzu ad nini i yewdan belli ɛad neḥtaj-it, ḥma ad nessuref imxumbal i neddar di tmurt-a, anict nexḍar-it s usenned xef uɣezdis n tsekla-nneɣ. S yijj n unamek-nneɣni,  axarres-nneɣ iqqen ɣar tsekla d tarezzut mammec ɣar twenna xef marra ixarrisen ifilusufen! Minzi meɛlik ɣar-neɣ tizemmar, aydud-nneɣ issars tiṭṭawin xef tsekla-nnes ad tt-issuyur, ad tili nesnewj d marra ifilusufen n umaḍal, maca waxxa amya ad naweḍ.

Zeg yijj n uɣezdis, amen nessen, aṭṭas n tezwart i narbu (Imaziɣen) xef weɛrur-nneɣ am tezwart i das-imsaren i Marx. Tuɣa lebda nettesla qqaren-aneɣ: Min tewcim i tmarksit? Ma Marx issen Tamaziɣt niɣ Imaziɣen? Ma kenniw Imaziɣen turam ca xef tmarksit s yiles nnwem i war yiwwiḍen…? Marra tazwart-a, i tuɣa daneɣ-d-qqaren iẓelmaḍen-nneɣ Iɛurubiyen. Ass-a nettwala belli d akud ad xaf-sen narr, ad asen-nini: Tamaziɣt-nneɣ, tzemmar ad tili d axarres, mani ɛad ad tari xef ca n tfelsafit.

Cekk zeg yimessuɣlen yudrusen I yella di Arrif, s ijj n wawal d aquḍad, min tzemmared ad aneɣ-tinid x unhezzi usṭurjem ig iẓerr Arrif zegga ttyarita?

D amezwaru, tqadiɣ cekk tawmat ANDICH Chahid xef useqsi-a, war ntettu ca belli ula d ccek zeg yimessuɣlen i ɣarneɣ di Arrif. Aṭṭas n twuriwin i nertraja zzay-c, s uya qqareɣ belli war lliɣ bu zeg yimessuɣlen yudrusen minzi ttwaliɣ nella deg waṭṭas, s uya aṭṭas i ɣa negg ḥma anhezzi-ya ad yaweḍ ad yili d tagrawla di Arrif zzay-neɣ marra s uswizi-nneɣ d usḥessi-nneɣ ɣar wayawya. Minzi, d tidet, di Arrif mala nruḥ amya, ttwaliɣ nzemmar ad nessuyur aɣarrabu- nneɣ war neḥtij ḥedd.

S uya qqareɣ i marra wenni ɣar illa axarres ad yadef iyyar n usuɣel niɣ n tira taseklant s umata. Ad yadef, war itteggwed, minzi amen qqareɣ, neccin i itteggen tizemmar ass-a. War illi nus-d amenni waha, maca nufa tassut i daneɣ-ssun imezwura, neccin s yixef-nneɣ d tassut i yenni irezzun ad yadfen.

Nettqada Lerifain, tqadiɣ-cekk mass Chahid xef marra min teggem ḥma ad tili tutlayt nneɣ tarifit deg uraqq-nnes i tessitim.

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt