28.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

🔊 Arif d useqsi n leḥkam, cek d Aɛiyyac/Ajumhuri? (+audio)

Di qaɛ legnus n umaḍal, nettaf dag-sen inni wer ireṭṭin s leḥkam di llan, ttexsen a zzag‑s nnufsren niɣ ad ḍfren ca n d tebridt nniḍen. Nettaf Akaṭalan wer ireṭṭi s Seppania, Skuṭland tettaɣ x Abriṭanya, Kusubu di lhem akd Albaniya … “Arif”?

Di tɣuriwin ggiɣ deg umezruy n tqiccit n Tefriqt n zik d wenni n yiḍ-a. Ufiɣ aṭṭas n ibeddilen i yekkin x tmura n Imaziɣen. Aṭṭas iḥewwasen, d waṭṭas n isistimen n leḥkam. Arumi, Afiniqi, Aɛrab, Aseppanyu, Afransis…

Manaya ijebbed zzag‑neɣ ɣa tmurt mani neẓra tfawt twalat tamzgarut. Arif, deg umezruy n zik Arif netta am tmura Imaziɣen qqaɛ, niɣ cwayt yujar di min x-as yekkin, d min x-as ittekken. Minzi amcan mani d tusa tmurt‑a, istratiji aṭṭas, suya ittewqiɛ x-as ecc‑ayi ad cek-cceɣ, la d min dag‑s di tmurt‑a n lxirat itejja amaḍal marra iḍemmeɛ dag‑s.

Maca man Arif ?

Melmi nessawal x Arif, ittased useqsi n man Arif? biyya waha yellan d Arif? Biya d Naḍur? Arif n Ralla Buya? Arif n Mulya Muḥend? uca ittbedda wawal!

‑ Yella Arif arifi, yessawalen s yiles n Arif, dag‑s tiqebbal yettwasnen am Igeznayen, Iqelɛiyyen, Ayt Iznasen…. Arif yeqqimen yeṭṭef di tutlayt-nnes, ittemsawal zzag‑s di leswaq d tḥuna d leqhawi d tudrin. Arif‑a wa, d amẓẓyan aṭṭas, ittraḥ ɣir min ittemẓi, minzi tettadef‑dd x-as Taɛrabt, tsellex i yiwdan tanettit‑nsen!

‑ Arif yellan d ameqran, d wenni ixf yesteɛmar useppanyu, tettadef dag‑s Taza, accawen, Leɛrayc … ! Arif‑a wa azgen ameqran‑nnes d aɛrabufuni, yessawal ddarija, twedder‑as tmaziɣt.

Melmi tettemsawaled akd imeɣnas Irifyen, tettafed qayen ɛad msebḍan x mani ibedda d mani ittkemmal Arif.

Man tabridt i Arif?

Amzruy n Arif n zik d wenni n yiḍ-a, melmi ɣer‑s nttedwal, nettaf aṭṭas n tebridin ttuɣa di yella Arif. zzag‑sent ad iydareɣ min xef ɛeqlen lejdud (ɛawden‑asent lejdud), d min yuran deg idlisen.

Asistim n tqebbal, mkul taqblit s wemɣar-nnes, iseggusa n qbel i 1920, din wi yettɛawaden zi min d yugem x lejdud‑nnes, belli irifyyen tuɣa tetten ayawya, ddcar akd ddcar, taqbilt akd teqbilt. Manaya ma d tidet ma lla, yettɣima d tarezzut n ayt umezruy, maca Asistim n tqebbal nttaf yura xaf‑s David M.Hart. Taqbilt n Ayt waryaɣel ixf yura, tettic‑aneɣ ijjen lxezrat ad nessen lejdud‑nneɣ mamek ttuɣa segguran tamurt‑nsen. Awarn‑as tus-d tagduda n Mulay Muḥend, niɣ Arripublik n Muḥend n Ɛebdkrim Lxeṭṭabi. Iwdan irezzun deg umezruy msebḍan jer aṭṭas n tebridin zzag‑sent tnayn‑a:

Mulay muḥend
Wikipedia

1) Mulay Muḥend d ajumhuri, yumen s uxarres n tagduda.
2) Mulay Muḥend d ameɣrabi, tagduda tiwyit‑id lweqt waha.

Mkul ijjen zeg ina yeddafaɛen x ixarrisen‑a, nttaf ɣer-s minzi issleqqa. Amsawal‑a nettaf‑it ittali-d mkul twala deg ijurnalen, d tifray n internet, jer irifyyen simant‑nsen.

Axarres n tagduda nettaf aṭṭas n imeɣnas i zzag‑s yumnen, maca cḥal n Irifiyen i yixsen tagduda n Arif? aseqsi‑ya ɛemmers ma yurzu dag‑s ca n yijjen. Tarezzut dag‑s teqsaḥ, yeqsaḥ ad tsseqsid irifyyen marra, mala tesseqsid‑ten, yeqsaḥ ad zzag‑sen tesled tidet. Ɛawd, wi ten ɣa ysseqsan? wer yelli ca n wamun d ameqran ɣer‑s tizemmar i zi ɣa yssiwel x tegduda!

Tella ɛawd tebridt n Uṭunumi id ibanen deg 2007, twassnen iwdan-nnes, twasnen la d inni yumnen s uxarres-a n “Autonomie i Arif ameqran”. S tmaziɣt n Yemma, Uṭunumi qqarent i: “Leḥkam d Arifi bandira d tameɣrabit”. S imsagaren iggin, la di tmurt, la di Uruppa, ssarsen ddsas n min xsen ad awḍen. Uca kkin‑t senni, ma aqqa-ayen ɛad xedmen s tnufra? ma mkul ijjen yeṭṭef ca n tebridt nniḍen? wi yesnen!!

Llan ɛawd aṭṭas n irifyyen xsen ad yeqqim mamek yella rexxu, ad ibeddel cwayt lqanun waha, ad tettwag ijjen “Ljiha” dag‑s Arif ameqran ikmel, ina banen-d lami yegga Lmeɣrib ljihawiya n jdid. Kkren sɣuyyun x mayemmi ɣa bḍan Nnaḍur d Lḥusima x tnayn n jjihat.

Arif d ijjen, timuɣriwin lla!

Tibridin i di msebḍan Irifyyen, mkul ijj minzi ittamen, maca mamec ttwaliɣ, marra xsen ssarḥet i Arif, mkul ijjen zeg uraq‑nnes. Maca deg uzgen wiss tnayn n tmuɣri‑ya, i di yella min yeɛdun d aweqqeḥ n wallun waha, qbel ma ad bdiɣ ad iniɣ min dayi-yejjin am waṭṭas n Irifyyen wer ḍferɣ la d ijjen tebridt.

Imxumbal yellan jer tariywin‑a ittazzren x Arif, imxumbal n ecc‑ayi ad cek‑cceɣ, snen‑tent Irifiyen marra, ameẓẓyan ameqran, minzi imenɣan qnen tariywiyen‑a ar mani xsrent, ggint aregmam. Ccum-nsent yekka amaḍal amen yekmel!

Ṭenḍim, Ṭenḍim, Ṭenḍim… qaɛ tessawal x ṭṭenḍim, maca walli marra wi ɣa yeggen ca n tmesmunt s tlata n yewdan, ittsemma yegga ttenḍim, xelli ɛad malla tessawaled di ca n tmeslayt temɣer. tamslayt n tsertit, d Arif itejjan Irifiyen yeddren ɣir 84 qa-yn ɛad ttamen/ttagʷden zi “txancit i wzellif”, “d leḥyuḍ tteslan”, “d ibarmal n waman fwerti di leqsar”!!

Suya xseɣ ad sserseɣ cwayt n tneqqiḍin i zi ttwaliɣ ad zzag‑s uyuren Arif, niɣ mkul Arif weḥdes ‑Uṭunumi/ Agdudan/Ageldan)‑

Mani tennuɣ ṭṭejja?

Tarifit, Tarifit, Tarifit.

Tutlayt n Arif, azgen ameqran imeɣnas semḥen dag‑s. Lxedmet n tutlayt mkul ijj zeg uraq‑nnes, s tira, awal, medya, d qqaɛ min yeqqnen ɣar tudert n weydud. Melmi tessawaled x tɣawsa (lqaḍiyaa) n Arif akd irifyyen s tutlayin n midden, ɛemmer‑s ad ak‑dd-ssiɣen fus, niɣ ad kid‑k bedden. Irifyyen umaḍal, mkul ijjen d min yessawal, maca merra ssawalen Tarifit.

Tarifit i yellan d ijjen udyalikt n tmaziɣt, yiweḍ-d wakud ḥima ad tili d tutlayt la d nettat am Taqbaylit. Manaya yeḥwaj ad munen iwdan i yeɣrin Languistics, ad ffɣen ɣa ijjen tebridt n tira i ɣa yesmunen Irifyyen s tqebbal‑nsen marra, ad taf ttemsawaḍen s ijjen usekkil, d ijjen tebridt n tira. Minzi malla wer daneɣ-smunent tira, d wawal, wer niwiḍ ad iɣar Urifi n ccarq min yura wenni n lɣerb, d wenni n dyaspura, qa wer ittif Ubeqquy d Ucebdan min ɣa carken!

Lxedmet n wesmun n weydud, tneṭṭard zi lxedmet n tussna n tsekla‑nnes. D usiɣ n ufus i marra wi yella deg igaren n tutlayt.

Twiza.

Twiza n Irifiyyen akd ayawya zi lebda tella, qat di daxer d berra n Arif, maca twiza n berra am tenni n daxel, wer teqqin ɣer lxedmet n tpulitikt, anict n min tella d twiza n tewdanit waha.

Min xseɣ ad iniɣ s twiza tapulitikt? Deg Urupa mkul asegwas ttadfen‑dd luluf n Irifyyen d imenneɛraq bla lekwaɣeḍ, (di tɣarruba, niɣ s tebridin nniḍn.) Wi ttafen itbedda akid‑sen? Wi dasen-yessiɣan fus? la d melmi ttraḥen ɣer lmexzen ad ttren ad ten-ɛawnen, tbeddant kid‑sen tmesmunin d ttirumiyyin! Ɛad wer nesli x ca n “Tenḍim d Arifi” yegga ibuɣawen i ymenneɛraq, niɣ iɛawen‑iten s ca!

Iraqqen n twiza wer ttenḥeddin, wer qeṭṭin, ixḍareɣ-d imenneɛraq waha, minzi d nitnin ttwaliɣ udsen s tjuɣrafit imeɣnas n Uṭunumi d yenni n Tagduda. ma yenni n Ugellid qa-yen aṭṭas zzag‑sen di Arif, la d nitnin wer tbeddin akd imeẓlad Irifyyen, wer ttɛiwinen din timɣarin itwaseɛqarn. D yewdan yeqqimen bla tzeddaɣ!

Pulitik, Tasertit, Ssiyasa!

Melmi ɣa nexzer cḥal Irifiyen i yellan deg igrawen n tmura n Uruppa, nettaf urid d ijjen niɣ d tnayn. Maca nettaf ccaten dag‑sen inni wer kid‑sen icarken lxezrat ɣa Arif. Ipulitiken‑a nettaf dag‑sen tnayn n iklusay waha, ‑ Inni wer yerrin taynit, ‑Inni ixedmen tizi n lmexzen n lmeɣrib.

Ayt Uṭunumi, d ayt Tagduda, Wer zzag‑sen nessin la d ijjen di Tpultikit n tmura i di ddren di Diaspora (awal x yenni n berra). Inni n daxel ad ilin di Tpulitikt n daxel, mamek nettaf ipulitiken n Kusubu deg ubarlaman n albanya, niɣ ikurdiyyen di wenni n tturk.

Zzag‑s Ufuɣ zzag‑s adaf!

Ixarrisen ḥima a zzag‑sen amnen yewdan, ixssa ad ten‑tepratikad (ṭṭebqed), ad ilin di tidet, ad adfen ssekwilat x ifassen n iselmaden. Timezgidawin x ifassen n lefquyat. Tasebbabt, Taẓuri, Tasekla ….! Timeslayin dayi‑dd‑ibanen urant sennej gdarnt, yallah d ijjen tɛacurt zi mani txess qaɛ lxedmet.

Manaya marra ḥima ad ibedd, tasuhyunit tebda‑as s 200 n yewdan, mkul ijjen d min yessen, mkul ijjen manis netta. Teẓẓu deg uydud uday ad yamen s uxarres d turjit n ijjen tmurt tuɣa‑tt wer telli. Xenni i yekker yenna: ddewla!

Da ad dewleɣ ɣer mani tennuɣ ṭejja nican. Ḥima a naweḍ ad nebna ijjen tmurt d ttadimuqratit (Adu tgeldunt, Uṭunumi, Tagduda), ixessa ad nili beɛda neccin d idimuqraṭiyen. Ad neqbel wi kid‑neɣ yemsebḍan deg uxarres. Ad nili d ilelliyen, zdat ma ad netter tirelli.

cek d irelli, melmi zemmerɣ ad ak-iniɣ min wer dak-tteɛjiben!

Timaynutin

Aqelɛi
Aqelɛi
Abdelmajid Akalai

Fser-itt