24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Amsawal: Ɛebdelḥamid LYENDUZI: Walli d necc i yeẓẓun izlan

Amsawal-a yettwaksi-dd zi Tadelsa n Arrif

Azul a ssi Ɛebdelḥamid Lyenduzi, nettreḥḥab zeg-k ɣer “Tadelsa n Arif”.

Deg umezwaru, ttqadiɣ-cekk a tawmat Ɛebdelwaḥed x userzef-a i dayi-teggid ḥma ad tafed a kid-wem ssiwleɣ cwayt x yisefra d yisuraf-inu deg yiger-a, ijj n uqadi d ameqran i “Tadelsa n Arif”, d merra inni i yeksin amnus-a, xarrsen deg-s, bac a dd-teffeɣ ɣer tudert.

Cekk zeg yezlawiyen imeqqranen i yejjin later deg wazzerg n usefru Arifi, nexs zeg-k ad tessidsed imeḍfar-nnek d yinni ittexsen asefru-nnek, ɣer yisuraf-nnek imezwura deg yiger n tira n usefru.

Di min yeqqnen ɣer yisuraf-inu imezwura; amen tessned, necc luleɣ deg yijj n ddcar qqaren-as Ttarbiɛet, yusa-dd deg Ayt Wriccec, x wegmir i tt-ibeṭṭan aked Ayt Temsaman. Lexxu necc ɣer-i tnayen n tussnawin; d Utemsaman s ladas d leɛwayed d mamek i nettɛic, d Uwriccec s lekwaɣeḍ d nnekwet. Di ddcer n Ttarbiɛet, izlan nettedder akid-sen, nlul-dd akid-sen. Wer tezmired a dd-terzmed tiṭṭawin-nnek ɣer tuffut amen wer tetteslid i yezlan. Izlan n ddin tetteslid-asen zi yemma-k, niɣ tettafed weltma-k tfarreḍ lemraḥ, teqqar izlan, niɣ mala walu, izlan ttasen-dd nnit al ɣer-k, sqerquben-dd x-ak zeg yidurar, zi tmeḥtac d temsebbnin d tḥenjirin ɣer berra… izlan di Arif, illa wenni wer yexsen ad yari izlan. Netta arifi, mala yexs ad iru, yettru s yezlan, mala yefreḥ, yeqqar izlan, ula mala yexs ad izawer, yeqqar izlan… necc ɛad tteɛqaleɣ, dinni izlan yenna-ten baba, ɣer-i izlan tenna-ten ḥenna, ɛwati, yessis n ddcar, suyetma… izlan neṭṭeḍ-iten.
Necc ɛawed, qbel ma ad ariɣ asefru, ttuɣa ttiggeɣ tilwiḥin, ttuɣa ressmeɣ, ɛad tteɛqaleɣ, zi tzemmar-inu timezwura deg wazzerg-a; ggiɣ ijj n upurtri n jeddi Mmuḥ Ayenduz i ttuɣa yellan d lqayed n mmya aked Mulay Muḥend, di terfiqt n Sidi Mesɛud, ggiɣ ɛawed ijj n upurtri n Ɛebdelḥamid mmi-s n Badis, ttuɣa baba a t-yerḥem rebbi, yessers-it ɣer uzellif-nnes, ggiɣ ijj n telwiḥt nniḍen resmeɣ deg-s ca n nnwar ttuɣa nettekkes-it-idd zeg yijj n teɛrist qqaren-as Ḥfurt, nnwar-a d ɣeddu-mrar, ttuɣa itteɛjib-as i jeddi aṭṭas, nnewwac-a yella deg waṭṭas n imukan, maca lefwaḥ i yellan deg wenni i xef dak-ssawaleɣ, wer yelli deg wenni i yellan mani nniḍen! Umi ugureɣ ɣer Taza amen ɣer-i tesɛa n iseggʷusa, ruḥeɣ bac ad kemmleɣ tiɣri-inu dinni, minzi aseggʷas-inu amezwaru ɣriɣ-t deg Wenwal, ttuɣa ttekkreɣ qbel i lefjer bac ad awḍeɣ di lweqt. Aseggʷas wiss tnayen, bnan ijj n tnayen n texxamin di Ttarbiɛet, semman-tent d sekwila, safi aseggʷas-nni awarn-as, uca nugur ɣer Taza, deg yineggura n ssebɛinat. Di taza, qqimen-ayi-dd yezlan-nni i ked ttuɣa tteddreɣ, wer yeqqim ca yesfaqa-yi-dd yezli. Wer qqimeɣ ca ttesliɣ waxxa i yemma d weltma… yeqqim-ayi-dd ddcar-inu d tarwa n ddcar-inu, dewleɣ ttakiɣ axmi ttwanfiɣ. bdiɣ ttariɣ isefra. Ttuɣa dinni ijjen ttuɣa nzeddeɣ merra, ttuɣa melmi ma yudef-ayi ɣer wexxam iɣerres-ayi merra min uriɣ. Isefra imezwura ruḥen-ayi. Maca mani ɣa bdiɣ ad ttariɣ asefru nican, di Arbaṭ, umi i mmuttyeɣ zi Taza ɣer Arbaṭ di 86, ḥuma  ad kemmleɣ tɣuri. Dinni i udfeɣ i twalat tamezwarut di tmesmunt n “AMREC”, ttuɣa amɣar-nnes d Brahim Axeyyaḍ a t-yerḥem rebbi, maca qbel, di Taza, ttuɣa ggiɣ ca n tzemmar ula deg umezgun, aked Leḥlafi d waṭṭas n yinniḍen i yellan lexxu d itran n umezgun di Taza d Lmeɣrib amen yekmel. Di Arbaṭ, ad msagareɣ dinni aked Xalid Izri, lexdenni ttuɣa ɣer-i aṭṭas n isefra uriɣ-ten. 

Amen nessen; dinni timesmunin di Arif rrint taynit i usefru Arifi, wcint afus n wiswizi i waṭṭas n yezlawiyen, ḥuma ad bedden, ḥuma a dd-sbanen asefru-nsen, a dd-zḍuqqzen taẓuri-nsen. Tzemred a daneɣ tesserɣed cwayt tfawt x yisuraf-a i ttuɣa tteggent tmesmunin, d min kid-sent teddred cekk la di Ayt Wriccec, la deg yimukan nniḍen.

Bdiɣ ɣer umezwaru-inu, di tmesmunt n AMREC, msagareɣ deg-s aked yizellifen d imeqqranen, imusnawen, izlawiyen, inni ittarin ungal… imaziɣen n Arif, n Sus, n Waṭlas, aked yimaziɣen n Leqbaye… umi i dd-dewleɣ ɣer Arif, tamesmunt tamezwarut i di xedmeɣ, nettat d Buya n Benṭeyyeb. Awaren-as xenni nennurẓm x tmesmunin nneɣni, ttuɣa nettmun, dinni Tanukra n Nnaḍur, Ilmas, Imeɣnas n benṭeyyeb, Ussan n Miḍar, Iɛewwaden n Teqseft n Ddhar, Tazaɣin, Ddriwec, dinni ɛawed Amussu Adelsan Amaziɣ di tseddawit, ula d netta ttuɣa yerẓem tiwura i usefru-nneɣ ḥuma a zeg-s nemsawaḍ aked yimeḥḍaren… Dinni ɛawed ayyaw n tmesmunt “Tamaynut” di Lexmisat, Awrir n Agadir, … aṭṭas n tmesmunin, reẓment-aneɣ tiwura bac a nini isefra, maca wer nettettu ca, dinni ɛawed ijj n uterras, yegga min wer yeggi ḥedd, wer nzemmar a nenker tizemmar-nnes timeqqranin. S useddi-nnes “awalen di lmizan”, yessiɣ-ayi-dd afus n weswiẓ, d netta i ttuɣa i daneɣ yessezɛamen ɣer tira. Aterras-a, yesmun-dd izlawiyen n Arif merra. Yegga tizemmar deg wussan n zzeyyar, maca lxedmet-nnes tewca lɣillet. Necc tteɛqaleɣ ruḥeɣ ɣer lmudir-nnes bac a dayi-yewc ijj n uselkin illa ɛduɣ akid-s deg useddi, yeqqim ittseqsa-yi: minxef tettarid? Ma x tayri waha? Lexdenni ɛeqleɣ nniɣ-as: maɣar ayenni i daneɣ-ineqsen waha? Lbuzeyyani yegga tizemmar kter zeg waṭṭas n tmesmunin. Zi ssa, qqareɣ-as saḥḥit. Awaren-as dinni Ɛali Azeḥḥaf, ula d netta yexdem, aqqa-t ɛad ixeddem, yessiɣ-aneɣ-dd afus ula d netta. Yessiweḍ tabrat-nneɣ. Ttuɣa dinni ɛawed Ttaɛmanti Ḥmed di Tiṭṭawen,  waxxa buḥbel n lidaɛa n-nni ttuɣa-t d aquḍaḍ, deɣya yugur, maca yegga tizemmar. Aked uɣezdis n yina, dinni Lmusṭfawi, d yinniḍen…

Amen nessen, tessufɣed-dd ijj n wamud tesmuned deg-s ca zi tqessisin i turid, siwel-aneɣ cwayt x wamud-a, x tqessisin i deg-s tesmuned, d tɛenkrifin i tufid deg usufeɣ-nnes.

Fitu amen tessned; d ijj n tseṭṭa d taleqqaɣt, yallah tesfuffuy-dd zeg yijj n tseṭṭa temɣar, i yeqqnen ɣer tiyyart, ɣer yiẓuran, ɣer tseklut. Da, tabrat i xseɣ ad ssiwḍeɣ; Adlis-inu d ijj n tfitut zeg yijj n tseklut d tameqqrant. Walli d necc i yeẓẓun izlan, ula d necc i ten yessentaren. Necc umi i dd-xecceɣ, ufiɣ izlan ɣer-sen iẓuran, ɣer-sen tiyyart, ɣer-sen tiseḍwin zi mkul taseṭṭa anict n min tt-iqedden. Necc, meɛlik wer llin yiẓuran-nni d tiyyart-nni d tseḍwin-nni, ili necc di lmuḥal ma a dd-sfuffyeɣ!
Fitu-ya ɣer-s ɛecrin n tefray, deg-s ɛecrin n tqessisin, zeg-sent “Tarwan n dduneyt”, deg-s “amaziɣ”, iɣennej-itent Xalid Izri, deg-s “alaɣi”, d tqessisin nniḍen… Fiti, yesmun izlan uriɣ-ten di Ttabiɛet, uriɣ-ten di Lḥusima, di Wejda, di Arbaṭ, di Nnaḍur, di Ṭanja… Ssawaleɣ deg-sen x yisental qqnen ɣer tseqqar n bnadem, d lḥugra, d umezruy, d tayri…, ula x tmaziɣt. minzi wer tzemmer tmaziɣt ad teqqim wer tessiwil x yexf-nnes. Isental n tqessisin-inu qqnen ɣer merra min dd-yunnḍen i tudert n yewdan. Necc wer ɣeṭṭleɣ ḥedd zeg uxarres-inu, ttexseɣ lebda axarres-inu ad yili d amaḍlan. ɣer-i lḥeqq ad ssiwleɣ x yexf-inu, maca xmi ssawaleɣ x yexf-inu, ttafeɣ ixf-iu ssawaleɣ x wenniḍen, xmi ssawaleɣ x wenniḍen ttafeɣ ixf-inu ssawaleɣ ula x yexf-inu. igduden nitni, wa yeqqen ɣer wa, wa yiwi zeg wa, wa yeksi zeg wa…, necrek tamurt d ijt, ajenna d ijj, nettɣima neccin merra d iwdan. D wa d fitu. Deg-s isefra d iqdimen, s minzi necc ɛeḍleɣ wer ggiɣ amud. Deg yimezwura n ttesɛinat, umi i dayi-ttuɣa di tmesmunt n AMREC, merra ttuɣa ccaten-ayi deg wuru, ssezɛamen-ayi bac ad ariɣ, ad smuneɣ min uriɣ, zeg-sen Brahim Axeyyaḍ, Ḥmed Bukus, Ḥasan Id Belqasem…, ttuɣa ẓrin isefra-inu, ẓrin mamek ttuɣa ttariɣ, maca al ami d Ben Ṭeyyeb, umi i yemsar ijj n usemɣer zi tlata n yezlawiyen; necc d Maysa Racida d Muḥemmed Lɛufi. Wcin-aneɣ ijj n tiwsi, ssixḍaren-aneɣ. Nnan-aneɣ: ijjen zeg-wem a das-nessufeɣ amud n yezlan. Tazlawit Maysa Racida tenna: necc wer zmireɣ a das-izzareɣ i Ɛebdelḥamid, zi ssa sqadiɣ-as ijj n wazul yemɣar, yeccur s uweqqer, s minzi d tamɣart, d tazlawit n tidet. Muḥemmed Lɛufi amenneɣni, yenna belli Ɛebdelḥamid yizzar-ayi ɣer tira, wer das-ttizzareɣ ca ad ssufɣeɣ amud, ula ad ksiɣ tiwsi. S tnayen idsen jjina-ayi necc. Ammu i temsar al ami i dd-yeffeɣ wamud-a.

Cekk zeg yezlawiyen i umi ttwaɣennjent waṭṭas n tqessisin, ɣennjen-tent yinaẓuren d imeqqranen di Arif. Min daneɣ-ɣa tinid mala ttreɣ zeg-k a daneɣ tessiwled cwayt x tqessisin-nnec i yettwaɣennjen? D yisuraf i teggid aked yinaẓuren-a imeqqranen?

Anaẓur amezwaru i dayi-iɣennjen tiqessisin-inu, netta d Xalid Izri. Xmi qqareɣ Xalid Izri, qqareɣ: icen n yiman. Necc d netta xmi ttuɣa nettemsagar, ttuɣa wer nettemsebḍi. Xmi ttuɣa ittɣennaj isefra, yessen min ittɣennaj. Xmi ittexs ad yegg llɣa, urid a das-tewced taqessist, uca tiwecca a dac-yini aqa tewjed. Taqessist ttuɣa ittawi-dd akid-s tlata n iyuren niɣ rebɛa, niɣ kter, d netta yeqqar deg-s, iqelleb deg-s, iḍarren deg-s… mayemmi i das-teggid ammu? Mayemmi wer daas-teggid ammu? Al ɣa yaka s usefru belli d netta i t-yuran, walli bu d ḥedd nneɣni. Xalid Izri ttuɣa ixeddem s yijj n tiɣit, itticc-as i uɣennij-nnes min yestaḥeqq. Minzi necc ɛacreɣ-t mliḥ, amecnaw uma-s. Taddart-inu ttuɣa-tt d taddart-nnes, taddart-nnes ttuɣa-tt d taddart-inu. Ttuɣa wer dinni min yeffren jer-aneɣ. Netta d mmi-s n yijj n twacunt d tanaẓurt. Xmi ttuɣa ittɣennaj niɣ ittexs ad yegg llɣa, yeffuk ad yeksi zi rray n yayetma-s, d suyetma-s, d rray-inu, wer nettettu baba-s a t-yerḥem rebbi. Zeg yisefra i dayi-iɣennej Xalid Izri, dinni: “amaziɣ” d ijj n tqessist teqqen ɣer tnettit, tessawal x mamek i ttuɣa-neɣ d mani niweḍ, d beṭṭu d ucelleq i daneɣ-yemsaren. Dinni ɛawed taqessist n “tarwa n ddunit”, d tqessist n “Ulaɣi” tessawal x min yeɛdun. Dinni isefra nneɣnit amecnaw “Yiweḍ-dd lweqt-nwem”, dinni taqessist “tidet”, yegga-s llɣa ɛad wer dd-teffiɣ ca. Dinni tiqessisin nneɣnit amecnaw “manis yekka”…
Uriɣ ɛawed i unaẓur Karim Lmersi, iij uɣennij wer t-izemmem ca deg walbum-nnes, aɣennij-a qqaren-as “awal”. Amen uriɣ i tseḍma n tifyur d Lbujeddayni tnayen n yisefra, “In’as” d “Awen daneɣ-ittqessan iles”. Uriɣ ɛawed i yijj n tseḍma qqaren-as Maksis, maca tura x-as ad temmet qbel a dd-teffeɣ ɣer tudert. Uriɣ i unaẓur Muḥemmed Numidya ijj n tqessist ɛad wer tt-dd-yessufeɣ ca ɣer tudert. D yina d inaẓurn i umi uriɣ.

Lexxu teḍḍuqqeẓ-dd ijj n lmujet n tira n usefru, aṭṭas zeg yiḥudriyen tteggen tizemmar di tira n tqessisin, ssufuɣen-dd idlisen. Mamek i txezzared ɣer tira n usefru Arifi n wass-a?

Asefru n wass-a, d ijj n rrbeḥ d ameqqran. Aṭṭas n tezlawitin, aṭṭas n yezlawiyen ttarin asefru, deg-s min isebḥen aṭṭas, deg-s min isebḥen drus, kulci yecna, wer yeḥḥli illa xmi wer yelli ca. Deg yiḥudriyen, dinni lebɛaḍ ɣer-sen isefra ttifen inni n yimezwura. Ina n lexxu merra ɣrin, kkin sekwilat, inni imezwura ttuɣa-ten d izlawiyen amenni waha, bnan x min ittesla umeẓẓuɣ-nsen. Maca ttɣiman ca n yezlawiyen zeg yimezwura, wer yelli wi ten ɣa ihezzen. Wer nzemmer ca a nini: wer yell wi ten-ɣa yeɛdun, minzi mala nenna ammu, lexdenni ad tafed negga taẓeqqa i usefru. Maca neccin nessitim a dd-asen yinni i ɣa yarin ḥsen zeg-neɣ, ḥsen zeg yimezwura. Minzi lḥajet i wer yegguren ɣer zzat, tettmetta. Llan waṭṭas n yismawen, nnehla ma idareɣ-dd, bac wer ttettuɣ ḥedd, maca dinni aṭṭas n zeg-sen ɣer-sen min ɣa inin. Dinn asefru, dinni izlawiyen, manaya yessefraḥ.

Nettqad-ac a ssi Ɛebdelḥamid Lyenduzi, ɣer uneggaru, tticceɣ-ak tlata n yismawen, xseɣ a x-asen tinid awal-nnec: Chacha, Ḥmed Zzeyyani, d Faḍma Lweryaci?  

Min dak-ɣa iniɣ? Chacha, wanita d ijj n wedrar! D azlawi, ittari ungal, d amesneflul. Chacha, d ijj n lbumba tugur ssa zi Arif, tɛemmer, ttuɣa tettraja illa mani ɣa teḍḍuqqeẓ, teḍḍuqqeẓ di tmurt n berra. D ameɣnas, ttuɣa-t d aẓelmaḍ, yeksi ixarrisen n tmareksit. D tidet, umi yenna reẓ ṭṭabu, minzi mala wer yerriẓ, wer dd-tneqqer tfukt amen yenna deg wawal-nnes. Maca xseɣ a c-iniɣ belli mli yerẓa ṭṭabu-nni da di Arif ili yerreẓ-as weɛrur! Minzi neccin da, aṭṭas n yixemrawen seɛɛfen-dd ussan-nneɣ, ttɛicen-aneɣ deg yimeẓẓuɣen, semxumblen tawengimt-nneɣ d tussna-nneɣ… aṭṭas d nitni tterran-aneɣ tadelsa-nneɣ merra ḥram, merra bidɛa… Chacha, aṭṭas i yenna, aṭṭas i yura, maca drus i daneɣ-dd-yiwḍen. ssitimeɣ zeg yimeḥḍaren d yimerzuten ad rzun di min dd-yejja.
Ḥmed Zzeyyani, d adrar n yezlan. Manaya wer x-as bu taggut. Minzi xmi neqqar Zzeyyani, neqqar Ayt Sɛid. Necc ttbanen-ayi merra Ayt Sɛid d izlawiyen. Iwdan n teqbilet-a, ɣer-sen ijj n twengimt, teksi ca n yezlan wer ten-tettifed ula deg yijj n wemkan di Arif. Necc qqareɣ-tt: wenni i yellan d usɛid, uca wer dd-yeffiɣ d azlawi, sufɣem-t zi Ayt Sɛid. Niɣ kksem-as nnekwet. ɣer-i dinni imeddukkal, zeg-sen Ɛebdelmunɛim Ajwawi, ttuɣa yeqqar-ayi-dd ca n yezlan d iqdimen aṭṭas, wer ssineɣ manis dd-ittawi ddegg-nni n yezlan. Amen dak-nniɣ; Ḥmed Zzeyyani, yeswa zeg yijj n tala d taḥurrit, yesmun-dd min yellan yunneḍ-as-dd, yerni x-as aḥadi-nnes, uca isaqar-aneɣ-dd asefru yifif. Netta temsar-as amecnaw Wolfgang Amadeus Mozart, umi i dasen-yenna: “necc llɣa i tteggeɣ, jebbdeɣ-t-idd zi min dayi-dd-yunnḍen, walli d necc i t-yeggin”. Zi tala-nni i zi yeswa Zzeyyani, yiweḍ bac a daneɣ-dd-yesmun ca n yidlisen, amecnaw “tariwriwt i mulay”, “ad ariɣ deg weẓru”, “iɣembab xezzaren ɣer wudem-nsen deg wudem n aman”; d idlisen zi min yecnan deg usefru Amaziɣ.  Zzeyyani d tala n yezlan, imken muḥal a t-iɛawed zzman, illa mala ca n yijjen d mmi-s n Ayt Sɛid, d mmi-s n ddcar-nni!
Tazlawit-nneɣ tameqqrant Faḍma Lweryaci, d tɣuyyit! Tusa-dd deg yijj n wakud ttuɣa tamɣart wer tzemmar ad tessiwel ula aked uma-s, ula aked baba-s, tusa-dd nettat, teqqim di ssuq n yergazen, tenna izlan! Faḍma Lweryaci, amen teqqar nettat lebda: “wer zemmareɣ ad qqimeɣ wer ttiliɣ d tazlawit, necc d tameḥḍart n Marẓuq”. Xseɣ a dak-iniɣ illa wer dinni bu ca n wezlawi niɣ d tazlawit, ɣrin idlisen anict n min teɣra nettat. Tessijj x tdelsawin n yegduden merra. Lebda aqqa-tt teqqar. Faḍma, d lalla-s n tezlawitin! ɣer-s tiqessisin sebḥent s waṭṭas. Xmi ɣa tini awal, aqqa-cekk dinni tfessyed iceddan. Izlan-nnes iẓiḍen s waṭṭas. Faḍma, deg-s ijj n tɣennant aked yexf-nnes, aked tudert,… d ijj n tezlawit tbedd deg wudem n taqsuḥi, maca ɣer daxxel-nnes, d ijj n bnadem yerhef! Lebda tettru!… tazlawit Faḍma Lweryaci, necc ɣer-i, d weltma, d tameddukkelt, d tazlawit, d taselmadt. Ijj n saḥḥit d ameqqran i tezlawit-a.

Γer ɛawed: Muḥemmed Caca ; Izlan n yiḍ-a di Arif merra mserwasen.

Timaynutin

Fser-itt