27.1 C
Nador
Jjemɛa 26 Yulyu 2024

Macca n igladyaturen d igelliden.. Min nessen x macca di remḍan?

Ɣer-neɣ aṭṭas n maccat i yettwaggen di remḍan, jar mayen yellan d amellaḥ d miẓiḍ, irektyen d teḥririn, din zi maccat min ttuɣa yellan d aqdim ɣer Imaziɣen, gmint aked min ttuɣa i d-ittadfen zi berra, din zi maccat ɛawed i yeqqimen bla abeddel ar yiḍa.

Mamec i ttuɣa din maccat banent-id di leqsur d iɣerman aked wi yeḥkmen di tmurt, ula kṭer ɣer igelliden, mani ttuɣa iḥemmasen zemmren ad awḍen ɣer ca n leɛṭur i yella iwdan wer zemmren a ɣer-sen awḍen, uca iɣerman rrin taynit i macca.

Aḥemmas, ttuɣa ttlaɣan-as deg wakud n imweḥidiyen « mass n taddart » mani ila ɣer-s ijjen wemkan d ameqqran, da ad dd-neydar tḥajit n lemɛellma Bent Nju i d-isnejmen macca tameɣrabit zeg iɣerman « imarniyen » ar « iseɛdiyen », wer tt-nfin ca amec ggin aked ayt Fas, maca teqqim deg yeɣrem, tesslmed iseɛdiyen tẓuri n usenwi d usugur n iɣerman.

Danita i yeggur a nessen amezruy n ca zeg iḥebbiyen i yellan x ṭṭabla n remḍan di Lmuɣrib :

Tahrirt : macca n igladyaturen

Yeydar ccaf Lḥusin Lhewwari, amerzu deg umezruy n usenwi ameɣrabi, ila azemmem amezwaru n teḥrirt niɣ « asekkif, adernan, arkmin » amek i das-qqaren deg idurar n waṭlas, itteɛqab ɣer « Jovénal » niɣ « Swiṭiyun » ɣer ca n 2000 n useggʷas, deg wakud wami ttuɣa itteḥkam « Rutulus Rufus » di Muritaniya tarumant zegga isala umseksi apunik wis tlata, aya yemmal-d belli macca-ya tetteɛqab ɣer imezdaɣ n idurar n waṭlas qbel ma ad tili d macca n igladyaturen (inni ittmenɣan aked wayraden).

Amerzu-ya nit, yenna belli aṭṭas n tneddam tirumaniyin i yettwabnan di Lmuɣrib ameknaw Walili, Luksus, Bunasa… ila ttwassnent s usmutteg n imerna inemuɣzalen, ssujaden, sstrinaren s imiraren n umseksi i ineqqen d liraret n girra i iqesḥen am umseksi aked wayraden d ugʷerred n luḥuc d tnegmart deg idurar n waṭlas; ḥuma a ten-neksi ɣer ukulsyum di Ruma, s uya ttuɣa sessen taḥrirt niɣ askkif minzi dag-s leɛḍes d lḥimeẓ, tettic-asen jjehd ḥuma ataf zemmren ad mseksin.

Zeg uɣezdis-nnes, yeqqar Hicam L’aḥrac, amerzu deg umezruy n macca tameɣrabit belli taḥrirt teqqen ɣer remḍan, yenna ɛawed belli imeɣrabiyen ila ssnen aṭṭas n markat n teḥrirt niɣ aḥraw i yettwaggen s lmerq n uyaẓiḍ, aren, lluz, arruz d lxuḍret.

Ddegg-a n wemsebḍi ameqqran i yellan di teḥrirt, d aya i d-immalen tiɣist n imeɣrabiyen i d-isaqaren taḥrirt tazeggʷaɣt niɣ taḥrirt x wudem-nnes n yiḍa, minzi ṭṭumaṭic tudef-dd ɣer Lmuɣrib deg umeggaru n lqern 19, i ttuɣa ḥerrmen lefquyat, nnan x-as ila d « agemmu n cciṭan » maca imeɣrabiyen saqaren-d zzag-s ijjen taḥrirt, wer telli ḥa di Lmuɣrib.

Lebriwat : macca n igelliden

Yeqqar umerzu Hicam L’aḥrac ila lebriwat timiẓiḍin iɛemmren s lluz, ttwabbẓent di tamment, lebriwat-a banent-id ɣer igelliden mala walu zeg wakud n imhweḥidiyen.

L’aḥrac ittsennad x udlis n « markat n tesnasfert deg ikuluren n macca » i ttuɣa yellan d aḥemmas deg iɣerman imwaḥidiyen, d wenni s ixef-nnes i d-yennan ila lebriwat ttuɣa tteggent-tent deg iɣrem ageldan ameɣrabi Yeɛqub Lmensur di Merrakec, d nitenti s ixef-nnsent d lebriwat n wassa i yetteggen lɣaci.

Lebriwat

Maca mayemmi lebriwat timiẓiḍin teqqen ɣer igelliden d igeldunen, manaya itterra x-as Hicam L’aḥrac.

« Lebriwat » i yettwaggen s ssekkʷar d leɛṭur walli ḥa ɣlant waha deg wakud-nni mani ttuɣa ssekkʷar sgenfan zzag-s, maca ula di zzman-a wa, ɛawed dag-s aṭṭas n leɛṭur i d-yeydar bu udlis-nni ameknaw : « tcikli taḥurrit, lqrunfel, skinjbir » merra leɛtur-a ila ttawyen-ten-d zi berra, rni ɣer-s lluz d mawerd.

Sellu : Macca n imeksawen

Zi maccat i d-srusan x ṭṭabla n remḍan nettaf sellu niɣ “ssfuf” niɣ “taẓemmitt”, tili ssewjadent ca n ussan qbel i remḍan, maḥend ad ssujden sellu, ixess ad ttwaggen ca n leɛwayed.

Macca-ya i yeccuren s weɣẓaẓ d tumẓin tetteɛqab ɣer ijjen zzman d aqdim, d aya i yeqqar umerzu di macca, ccaf ameɣrabi i yemmuten Lḥusin Lhewwari, mani Cicrun i yessiwel x-as ; mamec i x-as ssiwlen iḍbiben igrikiyen d arrumanut d yeḍbiben imezwura di Lmuɣrib deg wakud n imweḥidiyen d imrabṭen.

Macca, umi ttlaɣan « macca n umeksa » ttuɣa ttlaɣan-as « lmunet n lḥejj » … Ddegg-a n ismawen i ɣer-s immal anict macca tameɣrabit ila dag-s aṭṭas n markat, i yeqqar lebda Lhewwari.

Ḥertita : zi rrfayes imiẓiḍen ¨

Ḥertita zi maccat tiqdimin i yettwassnen di merra imukan di Lmuɣrib i yessawalen Tmaziɣt niɣ ddarija, ɣer-s aṭṭas n ismawen am Lbeɣrir, Xringu niɣ Ḥertita… 

D aya i yeqqar umerzu Hicam, i yettwekkden ila mala walu qaɛ ttuɣa imeɣrabiyen ttetten ḥertita ca n alef n useggʷas zi mani.

Bab n udlis « markat n tesnasfert deg ikuluren n macca » i ttuɣa i yellan d ccihed x maccat deg wakud n imweḥidiyen, yenna x-as belli ufuẓ-nnes ittemsar deɣya deɣya, tledd. Zi lɛahed n imweḥdiyen ar yiḍ-a wer din bu ca n ubeṭṭu d ameqqran deg usujed-nnes.

Di Arrif, ar lux ssewjadant di remḍan, ttteggen akid-s tlussi d tamment.

Ccbakiya : lḥelwa n wenn tt-yeccin x ijjen tḥenjirt

Wer nzemmer a naf ca n ṭṭabla d tameɣrabit di remḍan wer dag-s bu ccbakiya, ta i yettraḥen aked teḥrirt, tameggarut-a ɣer-s aṭṭas n yesmawen am: “zzalbiya, lmxerqa d lɣeryuc…”

Maca da immal-d Hicam L’aḥrac beṭṭu jar ismawen, yeqqar ila ccbakiya txes ad tini zzlabiya-nni i yetteggen di tmura n ccerq s waren d waman, tqella di zziyt, ɣemmsen-tt di tamment x furma n tnewwact, tameggarut-a ila tella di Lmeɣrib mala walu zi lqern wis 12, mani ccbakiya i nessen luxa nettat d asemɣer zi lmxerqa i ila tessen kuzina tameɣrabit zegga i d-tessidef ca n leɛṭurd d imayna, zzay-s i istewwren lḥelwa-ya.

Lmuɣrib yettwassen s ccbakiya niɣ lmxerqa i di ittwassidef (lluz, jjnejlan, zziyt d zzaɛefran…) deg umezwaru ila tteggen-t imeɣrabiyen s ijjen macina maca luxa tteggen-t ḥa s ufus waha.

Ttɛawaden belli ijjen usebbab iznuza lḥelwa ila tɛejb-as ijjen tḥenjirt tettsajja-d zi tburjet, uca yexcc-itt xas, uca ixes ad yegg ijjen lḥelwa am zi ccbak-nni i zi d-tsajja, maca ɣer umeggaru yufa taḥenjirt-nni yewwi-tt ḥedd nniḍen, xenni yedwel s tazzla ɣer taddart-ines, isaqar-d ijjen lḥelwa-nniḍen s ccyaṭa n warketi amezwaru, ḥuma ad yekkes later n ccebbak, ad yegg ccebbakya n luxa i yettwassnen.

Tḥajit-a, amek yeqqar L’aḥrac, yalleh temneɛ-as amkan i lxawi i yellan deg yiger-a.

Lbesṭila : taslit n ṭṭabla tameɣrabit

Ayenni wwḍen ssujaden lbesṭila di tmeldiwin, ula kter di remḍan, ma tteggen-tt amek i yettwassen, niɣ ttɛemren-t s uyaẓiḍ d lluz d iselman.

Macca-ya tetteɛqab ɣer wakud n imweḥdiyen amek yeqqar Hicam L’aḥrac, ila ggin-as i yisem « Lbermakiya » deg udlis n « markat n tesnasfert deg ikuluren n macca » mamec i ttuɣa i tt-tteggen s uyaẓiḍ d weysum i iqlan aked ca n leɛtur, ssadafent-t deg warekti n weɣrum niɣ tteggen macca-ya s iyaẓiḍen i iqlan. Manaya umi neqqar « lmedfuna lfilaliya » s ixef-nnes.

Yerna yenna belli lbestila issken-d ɣer-s Ben Rzin Ttijbi s yisem n « lmeḥcew » di lqern wis 13, mani ttuɣa i t-tteggen xenni s « lluz, yaẓiḍ, sebɛa n leɛtur, timellalin, lebsel, pistaj d ssekkʷar… » d aya i zi tteggen besṭila luxa, sessawent s tlussi d zzeyt.

Timaynutin

K.Ouaali
K.Ouaali
Karima Ouaali

Fser-itt