24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

“Taqemmunt am lkas, tibbicin beddent-id” xmi ttiraren izlan tiqqenuffra aked wegdud  

Ttwassen Imaziɣen n Arrif (yeẓẓlmeḍ n Lmuɣrib) belli bnan x teqbilt, qqaren x-asen ila d imeḥḍayen (conservateurs). Maca aked uɣezdis n tudert, din yizlan i yeqqaren midden zi tasalt ɣer tenniḍen. Izlan-a nitni bedden x yimi, ttmuttuyen s weḥfaḍ, zedɣen tawengimt. Asexdem n yizlan-a iqqen ɣer uraren d tmeɣriwin d ussan n yinhezziten n tfellaḥt. Izlan-a d ijjen wanaw n tsekla ittejjan izlawiyen ad ssiwlen x lefraḥet d weqraḥ, mmalen-d ijjen uɣezdis zi mamec irekkeb bnadem d wegdud-nni ittexsen ad isnufsel ixef-nnes maḥend ad tlellec rrimet.

Aṭṭas n isental min xef ssawalen izlan n Tmaziɣt, aya yeqqen ɣer iraqqen n usexdem-nnsen. Zeg isental-nni i wer iḥeṭṭren ca aṭṭas deg ijemmuɛen mani llan midden walaktayenni ḥeṭṭren aṭṭas deg ijemmuɛen n (t)imeddukal n win jar-asen, mani ssawalen(t) x rriḍa d tmexsa; da nesmeɛna-d x yizlan Irutikiyen mani acehhi d mezri d useqsi n rrimet d irus ɣer-sen amkan d ameqqran, azlawi isslufa ṭṭabu deg ijjen lqaleb iɣelleb x-as ssar d waẓẓli n wawalen d ilaggʷajen n llibidu d umeɣɣel min ittejjan ddegg-a n yizlan lebda llan x yilsawen, smuttuyen-ten, ttɣennjen zzag-sen.

Izlan d iɣewwaɣen

Ddegg-a n yizlan ɛemmers ma ttuɣa qqaren-ten irgazen waha, ula d timɣarin ggint fus-nnsent dag-sen, d ijjen marka n katarsis (asizdeg, aslili) i di ssawalen(t) x ccehwet, mani llif issawal x ten ittxes, mamec nettaf dag-sen rrimet d taɛeryant d ibbac hrubbzen-d, aya d ijjen webrid zeg ibriden n unsunfsel zi jjehd i ɣer-s ɣer wegdud di Arrif, maca ddegg-a n yizlan wer nzemmer a ten-naf deg izurag, xelli amenni iwdan mmalen-d mamec zemmren ad cuqqen abrid i yixef-nnsen weḥḥd-sen, d nitni siggʷjen ixef-nnsen x uqemmeḥ n wegdud.

Aṭṭas n yimeknawen i yellan di ddegg-a n yizlan i ittwaɣennjen x tḥenjirt-nni iɣaben, mani llif wer izemmer a ɣer-s yaweḍ. Ha aqqa-ten ca n yilzan ttwannan , nettwala dag-sen anaw-a aseklan:

Danita icten tessawal ɣer tmeddukelt-nnes, tettɛawad-as x min t-ismunen aked llif-nnes:

“Araḥ-d ad am-iniɣ min dayi-inna wemcum
Yenna-ayi ad am-ariɣ x tilest n ubeccun”

Ijjen nniḍen ittɛawad x mami-nnes s ca n yilzan d irutikiyen banen:

“Ini-tt-id a taɛcirt, ini-tt-id
Taqemmunt am lkas, tibbicin beddent-id”

Tilelli immersen x yimi

Xelli ddegg-a n yizlan ttɣiman nnuffren maca waxxa amenni, llan s waṭṭas, ḍḍareb-a n uparaduks issawal x-as Ɛebdelwaḥed Ḥennu, aselmad d umerzu deg yidles d yiles Amaziɣ, iqqar belli min isferrazen izlan nitni d tamiwant-nnsen (leur oralité), min ittejjan [azlawi zeɛma] ad issiwel x ca n isental ameknaw rrimet, kṭer zi tqessisin ittwarin. Zi min ten-iferzen ɛawed, umi wer nessin ca man wen ten-yurin, ittwasemma wa niɣ ta i ten-innin wer t-nessin, izlan-a netteqqen-iten ɣer jjmaɛet. Ttwannan deg ijemmuɛen d tteqsayer maḥend ad fewwjen iwdan x ixef-nnsen.

Iḍeffar iqqar umessiwel: “Ddegg-a n tmeslayt wer tt-nettif ca di tqessist mani bab-nnes ittwassen, d manaya ittejjan azlawi ittrakkʷal zi ḍḍareb-a n isental, mala yessiwel x-asen, ataf ɣer ittekk ḥidi ḥidi x-asen waha, isxeddam ijjen umawal iccur s umitafur iddalen x ddqel n iwenniten (les expressions) ittwasxedmen, issenqas zi tixeft-nnes”.

Ɛebdelwaḥid Ḥennu.

“Izlan i yeqqaren, ttasen-d amenni waha, mani taqessist lebda tettwaḥebbes deg uɣanib, nettaf ɛawed d iwdan i yeɣrin cwayt d yinni i yettarin tiqessisin, taynit-nnsen tettmɛawad zeg uzlawi ɣer wenniḍen.” I d-yenna Ɛebdelwaḥed.

Ttemsetfaqen imerzuten deg yiger-a belli umi izlan-a qqnen ɣer jjmaɛet, aya ittic-asen ijjen jjehd d tudert. Mani ssuṭ-a i d-iqqaren izlan, ittnufsul zi “jjehd n usbezzez” amec iqqar Ɛebdelwaḥid Ḥennu, maca agdud-a i d-issuffuɣen ddegg-a n yizlan d netta s ixef-nnes i ten-immexsen xminni tili uran.

Xminni azlawi ittrakkʷal zi tilawt

Waxxa izlan-a irutikyen aqqa-ten mani mma, maca ɛad nnuffren. Ittuqiɛ x-asen ijjen marka n tnuffra. Azlawi ass-a wer izemmer ad yari ddegg-a n yizlan niɣ a ten-d-yini zzat i midden, asexdem-nnsen ttili zzat i yijjen uklassi n yiwdan waha.

D manaya i yettwekkad ula d azlawi Amaziɣ Ɛebderraḥim Dadi Tsuli, i yennan ila tarewla zi tiṭimatikiyin tirutikiyin, d tarewla zi ddat n wezlawi d tilawet-nnes.

Ddegg-a n trewla, tettɛeqqab alaḥsab min iqqar wezlawi ɣer twennaḍt (environnement) i di yeyma wezlawi s ixef-nnes, minzi agdud d wenni ig itteslan ad yili wer izemmer wezlawi akid-s imsefham. Awal x isental irutikiyen ad yejj azlawi ad yewḍa di tracca n twennaḍt tameḥḍayt n wegdud.

Itteqqen Ttsuli lxezrat taneqsiyt i zi d-xezzren ɣer wezlawi yiḍ-a, ɣer yidles ameḥdajju n wegdud d twennaḍt-nnes. D tmeqqant wegdud-a s ixef-nnes aked wezlawi i wer yellin qaɛ.

Irenni iqqar, maca aqqa azlawi Amaziɣ izemmer ad ikkes tilelli deg usenflul ɣer daxel-nnes deg umaḍal n tira, maci s wudem ɣer wudem aked imeɣrayen d wegdud.

Muḥemmed Caca … Imɣewweɣ di leɣrubiyyet

Muḥemmed Caca

Udursen izlawiyen iɣewwɣen x wegdud isḥarramen ameknaw yizlan-a d tqessisin-a tirutikiyin mamec isḥarram ula asiwel-nnsen zzat i wegdud. Maca Muḥemmed Caca d ijjen zzag-sen, s idlisen i ttuɣa yura s Tmaziɣt d Thulaniyt niɣ d tqessisin-nnes i ttuɣa yeqqar deg yimsagaren.

Cahid Andic i yellan d amerzru deg yidles d iles Amaziɣ inna belli Caca weḥḥed-s i yeffɣen x jjmaɛet n yizlawiyen i yettarin tiqessisin-nnsen, issexdem ijjen umawal d arutiki deg udlis-nnes ittwafsaren deg Ulanda mani das-igga i yisem “Cwayt n tibbuhliya i wer iwiḍen ɛad” deg iseggusa n tesɛin i yeɛdan.

Caca ila issen belli tiqessisin-a zemmrent ad ɛawnent ɣer usnufsel n wegdud zeg uberyuḍ n leɛwayed i yercan, nettaf belli amawal i yessexdem walli ḥaca isxedm-it deg udlis-nnes n usefru, maca ula deg wungal-nnes “rreẓ ṭṭabu ad teffeɣ tfukt”, amek yeqqar umrezu s ixef-nnes.

Izemmem Andic belli Irifiyen ila izeddɣen deg Ulanda, ila wer dasen-itteɛjib ca min ittari Caca, ula kṭer xminni iqqar ddegg-nni n tqessisin tirutikiyin i ttuɣa ittari netta zi teɣmert-nnes maci zi tiɣmert n ddin d wegdud.

Ittawi-d Rebbi belli Caca maci weḥḥed-s ibedden deg wudem n jjehd n wegdud, maca din irgazen d temɣarin-nniḍen wer ten(t)-issin ḥedd, zzag-sen(t) tazlawiyt-a innan izli-ya d nettat teccat x tlelli n rrimet-nnes:

“Ad ac-wceɣ lmeftaḥ awa n ddat-inu
A wenni daneɣ-iḥesden, iswa ɣer-i ziru”

Tura-t: Karima Weɛli,

Asuɣel zi Teɛrabt: Andic Cahid.

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt