24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

🔊 Tamɣart Tarifit d leɣnuj : ij n usijji x min yeɛdan

Aṭṭas n tɣuriwin i ixedmen x lḥal n temɣart deg wagduden n Imaziɣen iqdimen, ssiwlent [zeɛma tiɣuriwin-a] x ij n ufuṭu ibberken n waddad mamec i ttuɣa tettedder. Manaya, ittɛeqqab amek yeqqar –Bourdieu- ɣer ijjen macina d taqemqamt tettḥuza ixef-nnes aked uɣezdis n iwtman d irgazen. Aya ibedd x « ubeṭṭu n lxedmet i yebnan x llsas n wanaw (genre). Irgazen aqqa-yen deg yiger n tfellaḥt d tmeyra d imenɣan, d temɣarin ttekksent zzitun, zeddment ikeccuḍen, ; aked manaya azzareg ameqqran aqqa-t jer ifassen n yirgazen maca timɣarin di tudrin waha ».

Tamɣart Tarifit… Aṭṭas n lexdayem, drus n tlelli !

David Montgomery Hart wer yiriḥ ca iggʷej x manaya, netta yettwala ila tamɣart Tamaziɣt tessgam iḥenjiren d lwacun, tessujjad macca. Txeddem ccɣel di taddart, tgeffeḍ, mamec txeddem ula di tbeḥḥar tettɛawan argaz di tmeyra deg unebdu. Waxxa amenni, nettat wer ɣer-s bu tilelli maḥend ad tenhezz ad traḥ ad tẓer lwacun-nnes ad ten-tesnuju niɣ ad ɣer-s yili lḥeqq ad teɛlem ca, ad tsewweq, ad tsafar niɣ ad texdem.

Kṭer zi manaya ttuɣa din wi yettwlan ila tamɣart Tamaziɣt  d ijten tegga am « teɣyult ».Niɣ d « sselɛet ttsebbaben dag-s » niɣ «  tayya i yiḍes » niɣ d « ddabbet ttsexxaren x-as ». Ddegg-a n tikkʷra taberkant d manaya min xef ssiwlen deg umezruy n Lmuɣrib, ssiwlen x-as aṭṭas n Itnugrafiyen i yixdmen x temɣart Tamaziɣt.

Tamɣart Tamaziɣt d agla yeggur x yiḍaren-nnes

Deg yiger n tẓuri, di min iqqnen ɣer uɣennej d yezlan, merra inni irezzun qqaren belli tamɣart Tamaziɣt d ijjen jjub d ameqqran n wagla. Tesmuttuy-it zi tasalt ɣer tenniḍen, d nettat i t-yejjin yedder ar lexxu ɛad. Teqqar-d izlan tettɛawad tiḥuja, tessufuɣ-d ɣir tcuni zeg uqemmum-nnes aked izlan weznen d tḥuja i yeccaten deg umezruy i yullɣen. Merra manaya itteffeɣ-dd zeg wul maci minzi tettxes ad zzag-s tawi aɣrum, maca tessufuɣ dag-s tifeqqaɛ-nnes, tettaf dag-s isitam-nnes d min tettxes.

Biarnay yeqqar ila mamec mma tegga ca n tamɣart tzemmer ad terni « amedyaz » i dd-ittawin aleqquz n weɣrum-nnes zi leɣnuj. Kṭer zi manaya d tameggarut-a i das-itticen iwalen d llɣawat. Nettat tamɣart tessufuɣ-dd ca n lexdyam cnint, nettwala day-sent buḥbel n Arrif. Lexdayem-nnes tessawal dag-sent x tjiratin-nnes, x uḥuyyez-nnes i teɛcirin-nnes, bla ma ad yili ca n wegdud i yettfurujen. Maca tinni ig itteslan i yezlan-a ttɛawadent-ten deg wuraren d tmeɣriwin uca ddakkʷalen izlan-nnes ttwassnen, xenni ttasen-d imedyazen leqqḍen ddag-a n yezlan fessren-ten jer midden, di tqebbal d wuraren.

Zi leɛwayed i ttuɣa yellan di Arrif, deg umḥizwar ameqqran i ttuɣa yellan jer twetmin, ḥuma ad awḍent ad ɣeyyzent izlan mliḥ. Nettaf ddegg-nni n tusmin i yettilint jar-asent deg wuraren d ssbuɛ. « Xmi ttasment teḥramin n ca n ddcar zi tenniḍen, ttexsent ad tent-reniyen deg yiger n uɣennej d ccḍiḥ, tettas-d ijjen twessart zi tina, tettɛemmer aqemmum-nnes s tmellaḥt d zzit n zzitun, tessusuf x tmessi-nni i yerɣin di lwesṭ n lemraḥ min xef sruɣant tiḥudriyin allunen-nnsent, ammu ittnekker umseysi jer tebliɣin ». Tteggent tizemmar maḥend ad afent izlan ad qelɛent nnefs i llɣa, ar ɣa awḍent tinni i yeḥḍarent ad ferzent man tinni i irebḥent, uca ad ffɣent tinni i yexsarent s ijjen taycit s tfeqqaɛ.

Tamɣart Tamaziɣt, tinamitin d leɛwayed ..

ddegg-a n ɛada i yeqqnen ɣer leɣnuj, min tettegg tamɣart-nni tawessart i yessusufen s tmellaḥt d zziyt x tmessi yeqqen ɣer umḥizwar jer tiḥramin i yemsebḍan. Nzemmer a nefhem ddegg-a n tmeslayt x tnayen n iswiren :

  1. Din wi itteqqnen tamɣart aked ugezzen, nzemmer a nini ila tamɣart tufa ixef-nnes wer tcerrec di tudert aked yirgazen, uca txes ad tedwel s umḥizwar n yezlan i yellan d ijjen marka n ubeddi aked ayt lwacun niɣ aked ayt ddcar.
  2. Ddegg-a n ɛada ɣer-s ijjen umezruy yulleɣ n Imaziɣen. Deg wakud mani ttuɣa izlan qqnen ɣer ugezzen d uɛewwed. Mani ijjen lweqt ila iɛewwaden d igezzanen ila llan la d nitni d izlawiyen qqaren yizlan.

Ameknaw ddegg-a n ɛada, ad t-naf deg yeffus d waṭlas s yisem n « Tmawact ». i yellan d ijjen tẓuri « d amḥizwar jar iwtman d twetmin, ixess kul ijjen zzag-sen ad ɣer-sen yili izlan i yeqqnen ɣer tizzmin d twafitin d lemɛani ». Ttwassnent aṭṭas n temɣarin deg yiger-a, ɛad tawengimt tetteffekkar-itent-i, ttɣennajen midden s wawalen-nnsent d llɣawat-nnsent.

Mani ɣa nessen ila tamɣart tettawi-itt-id deg yiger n yezlan deg wuraren. Xminni nettaf ila kul lwacun di Arrif itbbedda x ijjen temɣart zzag-sen ḥuma ad tini izlan, ad tehjem x tinneɣni. Ad xasent tewwet lemɛani, mala ca n lwacun ufin belli wer ɣer-sen bu ca n tḥenjirt ɣa iggen ammu. Ttraḥen ɣer ca n icten zi tjiratin-nnsen.

Waxxa ammenni, aṭṭas n temɣarin ila snuffurent ixef-nnsent. D manaya i yemsaren aked umrzu Ufrasnis René Euloge aked Mririda Nayt Ɛtiq, i das-iɛawden yezlan uca tweḍḍer wer ttissin ḥedd manis tekka. D tnaẓurt Farida Lḥusaymiya, i ttuɣa iwdan ttɣennajen iɣennijen-nnes maca ttuɣa la d ijjen ma issen min teɛna. Din wi iqqaren ila manaya minzi tamɣart tettekkes ixf-nnes tettic i jjmaɛet, maca din wi iqqaren aqqa manaya ittɛeqqab ila agdud Amaziɣ ɣelben x-asen iwtman itteggen ẓeyyar aṭṭas x temɣarin.

Amegraḍ-a yettwaksi-d zi tira n Fuɛad Azerwal ittwafsaren di Nadorcity

Asuɣel : Andic  

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt