28.1 C
Nador
Ssebt 15 Yunyu 2024

Tafuɣalt temmel-d min ttuɣa ttetten iwdan iqdimen qbel i tfellaḥt

Ittban-d belli tudert n lejdud-nneɣ ɛad tesnuffer aṭṭas n wufuren, i dd-itteḍharen aked wakud. Ta d ijjen tɣuri x usistim n macca zzat ma ad dd-tban tafellaḥt. Fitcaren dag-s imerzuten tiwessaf tikimawiyin i yellan deg yexsan n yewdan, uca ffɣen ɣer ca n tmeslayin ittnebhaḍ ɣer-sent bnadem.

Tban-d tafellaḥt ca n 11500 n useggʷas zi mani, tbeddel di tudert n yewdan, mamec i tt-ttuɣa d tagrawla deg usistim n macca d tebridt n tudert i zi ttuɣa ttɛicen inegmaren d imelqaḍen n igumma zeg wami i d-iban homo sapiens deg wafrika qbel i 300 n useggʷas zi mani.

Wami wer qqimen ixsan n yewdan ttwaḥḍan mliḥ deg wakud-nni i yezwaren i umutti-nni ameqqran, min yejjin wer nessin ca aṭṭas n tmeslayin x mayen ttuɣa din qbel i tfellaḥt, maca tirezzutin timayna ssruɣant cwayt n tfawt x useqsi-ya.

Ifri n Unejjar idewlen qqaren-as « ifri n Leḥmam »  

Dewlen imussnawen ssnen cwayt x tussna n macca di gruppu i ttuɣa yettɛicen di Arrif, ufin belli iwdan di Tfuɣalt ttuɣa ttetten errbiɛ aṭṭas.

Fictaren imerzuten tiweggaḍ tikimawiyin i yellan deg yexsan d teɣmas n sebɛa n yewdan. D ca n teɣmas-nniḍen msebḍant, tteɛqabent ɣer ca n 15 alef n useggʷas, ufin-tent deg ijjen yefri berra i ddcar n tfuɣalt (jjihet n Berkan), merra manaya yudef deg umi neqqar taɣerma tibirumurusit.

Yessken-d ufessay n ukerbun d nnitrujin d ẓẓenk d ukebrit d ustrunitiyum i yellan di ssḥaj-a n iqullijen ɣer cḥal d marka n errbiɛ d iksumen, i ttuɣa ttetten iwdan-a.

Ufin deg uraq-a xef ssḥaj n ca n errbiɛ i ttuɣa ttetten ameknaw taɣyayt tamiẓiḍt, tayda, pistaj d tmensixt d iɣeddiwen. Ma lmal i ttuɣa d-gemmren, ɛlaḥsab ixsan i yufin deg yefri-nni, nettaf ixsan n udaden.

Tenna-d Zineb Mubtahij, i yellan d tameḥḍart n dduktura deg warkiyulujiya deg usinag n Max Planck n tentrupulujit timṭewwert deg uliman, d nettat i yuran ijjen wartikel i ittwafsren x tesɣunt n “Nature” n twennaḍt d uṭewwer ila: “Aṭṭas n yewdan deg umezwaru ila ttɣilen belli asistim n macca n inegmaren ttuɣa yeccur s iprutinen n imudar. Xelli amenni, anẓaten i yettwafen di Tfuɣalt mmalen-d belli iwdan ttuɣa ttetten errbiɛ aṭṭas.”

Terni tenna Klervia Jaouen tamussnawt n tkimyat tajiyulujit, tenn icekren ula d nettat deg wartikel-a “Manaya s lhimmet-nnes, minzi ataɣ aṭṭas n wegduden, ttuɣa bdan ttetten errbiɛ di macca-nnsen”, manaya ila yezwar i tfelleḥt.

D wa d aqecqac min xef ufin aparasyu amezwaru deg umaḍal i yenjḥen. Bnadem min xef ggin aparasyu d taḥenjirt, tedder awern-as. Tala: Map

Ɛawed, ayt bab n tɣerma tibirumurusit n inegmaren d imelqaḍen n igumma, i izedɣen ca n izegnan zi Arrif d Libya jer 11 alef n useggʷas ar 25 alef n useggʷas ɛlaḥal. Da; mmalen-d anẓaten-a belli ifri ttuɣa-t d amkan n tudert d mani meṭṭlen ɛawed.

Nnan imerzuten belli iwdan-a sxedmen ifri aṭṭas n wakud di mkul aseggʷas, min ixsen ad yinin belli nitni ttmeyylen ɣer uɣimi deg ijjen wemkan maci d aseyyeḥ di ddmani amen rezzun x taliwin n macca. Renyen nnan belli nitni ttuɣa ttetten errbiɛ i ttuɣa i d-iɣemmyen kul akud deg useggʷas, mani ufin ɣer daxel i teɣmas-nnsen ca n umidun i d-yekkin zi errbiɛ.

Mmlin-d ɛawed imerzuten d imelqaḍen n igumma ila nitni ad yili ttuɣa ttxemmalen errbiɛ n macca i useggʷas amen yekmel, ḥuma ad t-ccen xmi wer ttifen min ɣa gemren.

Ufin imerzuten ila iwdan-a ttuɣa ttetten errbia waha. Walli ṭewwren ayt bab n tɣerma tibirumurusit zi tfellaḥt i teẓra Tamezɣa deg ijjen wakud yeɛḍel cwayt.

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt