24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Min tessned x Imaziɣen Idunatiyen?

Qbel ma ad yadef ddin Lislam ɣer Tefrikt taqdimt, ittsemma qbel ad isala lqern wis sebɛa n tlalit alaḥal. Imaziɣen ttuɣa ttamnen s waṭṭas n tdeyyanin, ca zzag-sent n ujenna tinneḍni d tibaganin. Ca zi tdeyyanin-nni nnsen, ittsemma n tmurt, ca nneɣni ɛawed, ksin-tent-id manis nniḍen.

Imaziɣen d tdeyyanin n tmurt

A nebda zi tdeyyanin n tmurt, zeg wakuc Haos (jjihet n temdint n Tagast) d Lilieus (jjihet n temdint n Mdawruc mani ixleq Apulée). D wakuc Jeru (di Certa) d Medaurus (tamdint n Lambir), d Baldir d Bacax. Mamec ɛebden Imaziɣen ca n wakucen-nneɣni n tmurt am Anthée D awliswa d Ischmoun d Tanit.

Mamec ɛebden ca n wakucen d Ifniqen, d Irumaniyen qbel ma ad ilin d wudayen d Irumiyen ɣer uneggaru qqaɛ nedwel d imeslmen. Ixess-aneɣ a nessen belli Imaziɣen ttuɣa ssnen axarres n «Ijjen wakuc » qbel i Lislam d Trumit. Minzi Tudayt ila temneɛ acbar di tmura n Imaziɣen.

Imaziɣen i ydewlen d Imasiḥiyen qbel i Iwruppiyen

Imaziɣen mlussunen aked Tmasiḥit zi lqrun imezwura n tlalit, ṭṭfen dag-s amec ṭṭfen yiḍ-a di Lislam. Dewlen d imussnawen dag-s, urin x-as, mharwaḍen di tmeslayin-nnes. Aṭṭas zzag-sen dewlen d imqeddsen, d imussnawen d ipapawen. Amharwaḍ x Tmasiḥit iwweḍ tqiccit-nnes wami dd-banen inni umi qqaren Idunatiyen (Donatisme) aseggas n 312 n tlalit.

Idunatiyen, Min ɛnan?

Tadunatit d ijjen tegrawla d tamunant x yixef-nnes ijjen wemɣar umi qqaren « Donat ameqqran » niɣ Uḍuna Akerṭaj niɣ uḍuna Anumidi. D ijjen zeg Imaziɣen i das-ibedden i tegilzt tunsibt d iɣes n tmijja.Tadunatit menɛen dag-s Imaziɣen ula kṭer di ledcur Inumdiyen (Dzayer n lux). Qbel ma a temmutti ɣer Kerṭaj d Roma.

Aṭṭas n imentilen i dd-iɛarnen ɣer ubani n tdunaṭit, a dd-neydar zzag-sen :

  1. Aweddeb i yegga Ayempraṭur Dioclianus x Imasiḥiyen qqaɛ.
  2. Amseksi i ttuɣa yellan jer yergazen n ddin deg wakud-nni.
  3. Lferz i ttuɣa tteggen kunṭra i Imaziɣen di teglizt.
  4. Umi amasay ameqqran n tmasiḥit i yettilin d akerṭaj d lḥugra ig ittegg x irgazen n ddin di Numidiya d jjwayeh-nnes.
  5. ẓẓleḍ i ttuɣa ileqfen Inumiden. Imeẓlaḍ Inumiden udfen di tdunatit s merra. Mamec ttuɣa wer ssiwilen Talatint, ṭṭfen ɣir di Tmaziɣt waha d awal n wemsawaḍ-nnsen. Neccin ttuɣa nessen belli ila din ijjen unhezzi d ameqqran ittbeddan x tseqqar n tmagit Tafrikant

Tadunatit: tazeqqa n ddin isnuffren asnufsel zeg Irumaniyen

Mala nekker a nẓer a naf Idunatiyen ttuɣa rezzun ad kksen x yiri-nnsen Irumaniyen. X manaya, ggin ad saqaren i yixef-nnsen ijjen teglizt d tamaynut. Senni yebda wemherwaḍ jar-asen. Ula kṭer min iqqen taglizt aked siyyasa. X manaya ɣewwɣen Idunatiyen x teglizt d Iymepraṭur.

Ila din aṭṭas n Idunatiyen, a zzag-sen dd-neydar :

  • Donat Ameqqran
  • Vitellinus Afer
  • Macrobius
  • Tyconius
  • Parmenianus
  • Petilianus
  • Emeritus de Caesaria
  • Gaudantius de Thamugadi

Amseksi aked Teglizt Takatulikt

Idunatiyen ttuɣa mellen taglizt tunsibt, i di ttuɣa Augustine, qqaren qa ca n ufayyu i tt-yuɣin. Minzi ttuɣa tettqeddes Ayempraṭur d upapa. Ttuɣa tettren tadeyyant a teqqim teggʷej x seyyasa. Mamec ttuɣa ttɛeyyaben x teglizt ila tenɣa aṭṭas n ipaganen Imaziɣen. Tweddeb igduden, tuker-asen igelwan-nnsen, teṭṭef timɣarin-nnsen. Tadunatit ad tili d wudem amezwaru n tmeddanit deg wagdud Amaziɣ.

Idunatiyen ila wer ḥemmlen wer qebblen ikaṭulikiyen, mamec ila :

  • Wer ssiwilen qqaɛ aked Imasiḥiyen ikatulikiyen
  • Wer dasen-qqaren sslam, wer x-asen t-tterrin.
  • Wer kid-sen ttɣimin mani ttilin nitni
  • Wer kid-sen ttemsemlicen
  • Wer ttidfen ɣer teglizin-nnsen, ttagin a ten-jjen ad adfen tiglizin n idunatiyen.

 Umi i dd-usin Iwindaliyen aseggas n 430. Qḍan x tmasiḥit taqdimt, rrin deg wemkan-nnes Taryusit (Arianisme) i yessres llsas-nnes ijjen umaziɣ qqaren-as « Arius ». Taryusit terwes cwayt di Lislam, minzi teqqar ila Ɛisa maci d Akuc, teqqar ila Rebbi weḥḥed-s i yellan. S uya, qa Lmasiḥ maci d mmi-s n Rebbi.

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt