28.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Libya jar wawar n waydud d umɛujjeḍ n regnus x igerwan-nnes

Ɛebdelkrim BARAKAT

Libiya: adu jahennama n Lgeddafi

Xemi i d nettidar Libya, axarres-nneɣ ittraḥ nican ɣar tewlaft n Mɛemmer Lgeddafi. Cḥal mma dag-s nenna qqiment ɛad timenna i wae nesri niɣ tinni war neẓri.

Lgeddafi, netta ittwaḥsab zeg ibuhariyen n « waɛraben » ig iḥekmen. Yenneqreb x ujellid-nness umi qqaren Driss Ssanussi, ig yeqqimen d ajellid awarni listiqlal n Libya x Uṭalyan di 24 dujnbar 1951.

Deg wass n 1 cutanbar 1961, iruḥ ujellid Ssanusi ad idawa x rehrac di barra i Libya, ikker-dd Lgaddafi inneqreb x-s d netta tuɣa yella d Qabu di lɛaskar n Libya, suya idwer netta ig iḥekkmen di Libya zi nhar-nni. Iwca-as isem i lḥukem-nnes d uneqreb ig yagga x ujellid « tagrawla n umenzu n cutanbar».

Lgaddafi issers lḥukem-nnes x teymmunin timeyduda (اللجان الشعبية) d ijjen lḥukem amen yenna netta jar lkumunizem d lkapitalizem, lḥukmma war day-s mkur 1000 n yewdan tentaxaben ijjen zay-sen issawar s yisem-nsen ɣer Wegraw ameqqran amatu (المؤتمر الشعبي العام).

Lḥukem-a wanita iqqar-as netta Lgeddafi « tiẓri n umaḍal tis 3 » (النظرية العالمية الثالثة) yura-tt ifasr-itt deg udlis azeyza. Lgeddafi yixḍar abrid n tqawmajit n Waɛraben, ibedder isem n Libya zi tajellidt n Libya ɣer “Ljumhuriya Taɛrabt n Libya” umbeɛd yarni-as isem n “Tameqqrant” , mamec igga i yexf-nnes ajellid ameqqran n ijelliden n Tefrikt.

Rni-dd xa-s aṭṭas n tubbuherya (amen tuɣa xa-s qqaren waɛraben di lmidya -nsen). Yetwtaḥsab netta Lgeddafi zi yinni ig iḥekmen aṭṭas, zeg inni i war idjin bu d ijelliden, tuɣa ittwala ixef-nnes d Amɣar n waydud n Libya.

Lgeddafi igga aṭṭas n ɣezzu deg waydud n Libya am netta am yinni ig iḥekmen x tmura n sennej i Tefriqt, yefsu agdud n Libya deg waṭṭas n iseggusa, ɣezzu ameqqran di reḥbes n “Abu Slim” mani tuɣa iḥebbes aṭṭas n imxarrsen d imariten d iwdan tuɣa yedjan kuntra-nnes. Tiweḍ tagezzart i din yegga deg ineḥbas ar 1170 unecraf i din yenɣa ass n 28 yunyu 1996. Rni-d x-as tigazzarin i ggin tarwa-nnes di mkur amcan mani tuɣa ttraḥen, am tenni yegga mmis Ssaɛidi Lgaddafi deg undrar n tcamma, mani yenɣa 20 n yewdan zeg yinni tuɣa idjan iked tarfiqt n « Ahli Aṭrablsi » kuntra i tarfiqt n memmis n lgaddafi « tafiqt n tamunt ».

Libiya: zi Lgeddafi ɣer Tegrawla n 17 febrayer

Deg useggʷas n 2011 umi neqqar tagrawla n wayduden n sennej i Tefriqt, ikker-d waydud Alibi igga tagrawla-nnes ura d netta umi qqaren « tagrawla n 17 Febrayar 2011 ».

Ɣar umezwaru n ufuɣen tuɣa djan di tendint n Benɣazi, tuɣa ttefɣen aṭṭas familiyat n yinni yemmuten di tegezzart-nni n webniq n « Abu Slim » mani ttuɣa ttadfen bra ma ad kkan x ca n rfusina. S uya, bdan Iliibyen ttefɣen s waṭṭas, bdan ttmarnayen-d ktar zi wami yebda lmexzen n Lgaddafi iccat di yinni ig ittefɣen tettaren tasɣart-nsen di tadimuqrtatect d rḥeq di tudert n trelli di tmrt-nsen.

Lpulis n lgeddafi isqada-asen-d yinni umi qqaren lbalṭajiya niɣ umi neqqar s Tmaziɣt icemkaren ḍ iɛeyyaciyen, ccaten yinni ig itteffɣen rezzun tasɣart- nsen.

temɣar tagrawla n waydud Alibi, bdan ttarin di reḥyuḍ taggen-as tiwlafin i Lgaddafi am ccitan niɣ am wamẓiw, zzay-s rẓin rḥiḍ-nni n tiggʷdi i ttuɣa dag-sen, cwayt cwayt, ar ami ṭṭfen Lgeddafi di temdint mani yexreq « Sirt » yennuffer deg ijjen uqadus n buxraru, mani neẓra mamec das-ggin nɣin-t deg ijjen ubidyu yeɛdu-d ura di tmeqqranin n midya n ddunect.

Agenduz i yeffɣen zi Farma n Fransa !

Ar danita, kulci ittbana-d nurmal, maca xmi i nrezzu di tmeslayin n pulitik, nettaf aṭṭas n yemxumbar iyeqqnen ɣar min yemsaren di Libya, qber ma a nadef deg wefsay n min i weqɛen d min ittewqiɛen di tmurt n Libya, a neɛqeb ɣar min tuɣa ittwaqqaren i Lgeddafi rumi tuɣa x-as aweddeb n Umarikan d Uruppa zeg usseggʷas n 1989 ar ami d 1998. Tuɣa qqaren-as i Lgeddafi « agenduz i yeffɣen zi farma n Fransa ».

Asseggʷas n 2011 d 2012, tekkar Fransa d lɛesker n Nnatu iked Lgeddafi, Sarkuzi arrayes n Fransa issek ṭṭeyyarat bac ad ggent qaṭuɛa i ṭṭeyyarat n Lgeddafi i ttuɣa yexes ad zzay-sent yewwet aydud n Libya amen tenna rmeḥkuma n Fransa. Ssenni yeffeɣ-d Lgeddafi d mmis Sayf Al-islam nnan s yires-nsen « aqa aydud Alibi iwca tinɛacin i Sarkuzi bac ad yexdem Libya wadji bac ad as-d-yessek ṭeyyarat ad x-as yegg rḥab».

Awerni manawya mmarra, awarni umi yemmut Lgeddafi, yeffeɣ Ulubnani umi qqaren Ziyad Taqiy Ddin yenna « aqa Abdellah Ssanussi ameqqran n Sikritarya n Libya di rɛahed n Lgeddafi, yesseɛdu-as xemsa melyon Euro i Sarkozi d umeqqran n lintixab-nnes umi qqaren claude guéant, mamec nettaf aɣemmis-nni umi qqaren « Midiapart » ifsar-d mmarra tiwriqin d fakturat i d isccanen tidet n min yenna Taqiy Ddin.

Zi jjihet nneɣnit inna abuɣaw n Sarkozy belli qa fakturat-nni zewwrent, s uya yunnuɣ ccɣer jar lwakil d rqadi d ubuɣaw n Sarkozy ixef ḥekmen s ɛamayen iseggusa n reḥbes d 3700 Euro n ubrusi.

Awarni tlett yyam x raxart n Lgaddafi ass n 20 ktuber 2011, d ca zi tarwa-nnes awarn-as, ibda « agraw awatani anmattay » ad yessuyur Libya, mamec i d-yeffeɣ s yijjen wawar iqqar day-s belli Libya tesnufser ixef-nnes zeg udiktatur n Lgeddafi.

Awarna-as s ijjen useggʷas, Agraw awatani yesseɛdu reḥkam i Lbarlaman n yemɣaren n Libya ixef ntaxben Ilibyen di tɣucet n 2012, amen nessen belli min iweqqɛen di Libya wadji yus-d amenni waha, nessen balli Lgeddafi tuɣa drust iri yeqḍa x Igrawliyen, ad yili din adaf n iwdan d iberraniyen ḥma ad mmlen ila manayenni zeɛma yemsaren d tagrawla kunṭra i Lgeddafi.

Nettaf aṭṭas n tmura i dinni yudfen bac ad rẓen Lgeddafi d lɛeskar-nnes, u zzay-sent aṭṭas zi wafrik d Urupa d Umarikan n wadday d sennej, d jjihet n Asiya, minzi ɣa nessen belli amenɣi n Libya ijjen umenɣi ɣar-s abrid ɣar umenɣi n regnus n ddunect x upittrul d inirji yedjan di Libya, regnus-a i tuɣa war qabren Lgeddafi d mamec yaznuza apitrul n Libya, d mamec i t-isseggura x ɣana-nnes, am rweqt-nni rumi ibelleɛ tasebbatc n pitrul x tmurt n nurwij rumi ṭṭfen memmis yewta ijjen txeddamt-nnes d tameɣrabect. S uya min ittemsaran di Libya, d ijjen umenɣi ɣer-s aṭṭas n iɣembab i yeffaren sadu waṭṭas n lmaskat id ɣa nexbec ad day-sent nessefsi, bac a naweḍ ɣar yijjen refhamet n min ittemsaren di tmurt n Imaziɣen n Libiya.

Libiya: Azzareg n wamẓiwen d iḍemmaɛen

S uya, aseqsi i d-yesrusan ixef-nnes s jjehd, mayemmi Libya udfent day-s aṭṭas n regnus d rɛeskarat n barra ? min xef dinni ttmenɣan ? mayemmi war yewqiɛ umenɣi am wenni di Libya di Tunes niɣ di Misra ? mayemmi amenɣi n ddunect yewqeɛ di Libya, Surya ḍ Lyaman ?

Maca libya ijjen umenɣi weḥḥdes, isrusa-dd aseqsi n tarwa n tmurt, Imaziɣen n Libya amur amezwaru awarni usdurri n Uṭalyan, ad ffɣen ad inin awar-nsen di tmurt-nnsen. Man-tt rxedmet i tteggen d wawar i qqaren maḥend ad arebḥen tamurt-nsen, bac ad ffɣen arabḥen s ijjen txessart d tamezzyant ? ma ggin falta rumi qebren Turkiya ad ten-tɛawen ? niɣ tuɣa ixessa-asen ad qebren ijjen Lgeddafi nneɣnit umi qqaren Ḥaftar Xalifa, jjiniral n Lqeddafi ?

iseqsan-a ad x-asen d-nexbec, a nerzu min x-asen d-ittarran.

Jar tɣuccet n 2012 d dujanber n 2015, aṭṭas n min yemsaren di Libya, zzay-s tamenɣiwt n lqunsu n Wamarikan, d wesḍuqqez n mani ittiri lqunsu n Fransa. Di rweqt-a di i d-udfent aṭṭas n terfiqin n rɛeskar n Daɛic bdant ttxarwaḍent di Libya, maca asaqsi ig ssawaren x yixef-nnes, manis i d-kkint tarfiqin-a ? amen nessen daɛic yedjan di Libya war ɣars bu firu aked tarfiqin n irhab yedjan di wafrik (am Buku Ḥaram…)

Danita nettaf rxedmet i tetteg Limarat deg waṭṭas n regnus d tmura mani i ttirint imxumbar, zi min tuɣa d-tsewwaran tarwa n tmurt, nettaf arrigularis (lmortaziqa) i yammuten di Libya x ufus n Imaziɣen yarḍen arruḍ, ksin resnaḥ day-s bandira n Limarat d Ssaɛudiya. S uya min nnan Imaziɣen deg isiwaḍ-nnsen belli qa Daɛic n Libya qa tettwag dinni waha wa ɣer-s bu firu iked tenni n Surya d Lɛiraq.

Aṭṭas n iɣemmisen n Libya ggin-d ttsawar n lɛeskar n Daɛic di Libya d lɛeskar n Ḥaftar, ɣar-sen resnaḥ d ijjen, zi manaya nettaf belli Limarat d imeddukar-nnes tuɣa ssewjaden i wadaf ɣar Libya s lɛeskar n Misra, mani i d-ikumasa manaya, ass umi ɣer-sen Imisriyyen di Libya s yisem n Daɛic. Ar danita, nettaf belli duwal n waɛraben isscemriren s tinɛacin n lpitrul, ttirarent aṭṭas n twriqin bac ad rren Ḥaftar (d Lgeddafi wis tnayen) ad yeḥkem Libya, mani i d-sbanen reɛdawect-nsen i waydud n Libya d Imaziɣen ig iḥekkmen di rɣareb (Ṭarabulus).

Libya d waydud-nnes, ufin ixef-nsen s tnayen n lḥukumat d tnayen n barlamanat, lḥukuma d barlaman n rɣareb, dag-s Imaziɣen d tarwa n tmurt, rezzun ad ḥekmen tamurt-nsen s yixf-nsen. Lḥukuma n Ṭarabulus nnettat i zi yenɛem wegraw n regnus n ddunect imunen (ONU). Lḥukuma d barlaman n ccarq, day-s Ḥaftar d jiniralat-nsen akid-sen duwal n waɛraben (Limarat… rni x-asen Misra).

Lmuɣrib man amkan-nnes di manaya?

Danita, itadef-d Lmuɣrib aked wegraw n regnus imunen (ONU), bac ad ɛawnen aydud n Libya ad yeffeɣ zi tanda n pulitik i di yewḍa ad fesyen icedditen iẓeyyaren, s uya di Dujanbar n 2015, sinyan aṭṭas n yemɣaren n Libya, ijjen wemsetfaq di temdint n Sxirat di Lmuɣrib, s adu tiṭṭawin n wegraw n ddunect, ssenni i d-tteffeɣ lḥukuma n wemsetfaq n Sxirat, amɣar- nnes Fayez Ssarraj, ig yeggin aṭṭas n rxedmet di Libya, arrin-d raman ɣar Libya n rɣareb. Maca iqqim Ḥaftar d lḥukuma-nnes d lɛesker-nnes kuntra i lḥukuma n Ssarraj.

Tuɣa din aṭṭas imerqiten jar Ḥaftar d umeqqran n lḥukuma n lwifaq lwaṭani Fayez Ssarraj, msetfaqen bac ad qḍan x daɛic d tarfiqin n lɛeskar ig teggen rfuḍa di Libya tekmer. Ssanita nettaf aṭṭas n jiniralat udfen di lɛeskar-nni yegga Ḥaftar di ccareq bac ad qḍan x rfuḍa, zi jjihet nneɣnit nettaf umi qqaren ajemmuɛ n « refjar n Libya » isbedd rfuḍa di rɣareb snufslen Tarabulus, rrin-d agraw awatani ameqqran zay-s ggin lḥukuma n lwifaq awaṭani.

Libiya jar Serraj d Ḥaftar

Awarni wemsejbad jar ccareq d rɣareb n Libya, imun Ssarraj iked Ḥaftar ḍi ass n  yulyu 2017, di Ciel Saint Claude di temdint n Paris msetfaqen bac ad qḍan x rfuḍa i di tettnaxbaḍ Libya. Awarni manaya, msarent aṭṭas n timsrayin war ruhent ca amec tuɣa yenna wemsatfaq n Paris. Aṭṭas n iduqqaz d rbumbat dduqqzent di Libya, zzay-sent tinni n tnayen n bu yɛamar n daɛic rumi sduqqzen ixef-nsen di rbiru n Tegarwt i tuɣa yedjan xef lnixabat di Tarabulus ass n 02 may 2018, mani iwyen tamennawt i 14 n yewdan. S uya aɛqeb Ssarraj d Ḥaftar munen di Paris ass n 10 dujanbar 2018, mani mɛahaden bac ad ggen intixabat x barlaman d arrayes i ɣa i iḥekmen di Libya.

Ar danita ittban-aneɣ-d kurci yeggur mliḥ ar Ilibiyen, aceddi-nsen fesyenten s ufus-nsen. Arami d nuwanba di Balirmo tamedint n Uṭalyan, imsar din ijjen umerqi x Libya, dinni kkaren Ilibiyen iked waya uya, mmenɣent dini ragnus jar-asent, tinni irezzun ad ttwaẓemmen idamen n tmurt n Libya. Amsagar n Uṭaliyan mani iwqeɛ wemseksi, idiqq zay-s Ḥaftar, amec teffeɣ zzay-s Turkiya.

Danita  ittbana-dd belli tamesrayt n Libya war teqqim ca jar tarwa-nnes waha,  nettaf aṭṭas n regnus dag-s i d-yudfen, ktar regnus i yarezzun x pitrul d tfuct d min iqqnen ɣar Inirji, rni x-as amcan i di tedja tamurt n Libya i d- yusin x rebḥar acemrar. Zi regnus-a tina nettaf Arrusiya, Amarikan, Turkiya, Limrat n waɛraben, Ssaɛudiya, Misra Fransa, Aliman, Aṭalyan, Aglanzi (Lmuɣrib, Dzayar d Tunes icqa-tent rehna n Lbiya ktar zi ca nneɣnit waxxa rezzunt ra d nnitenti x rḥeqq-nsent).

Libiya tweddar-as !

Limarat d Ssaɛudiya ɛarnent Ḥaftar bac ad iqḍa x rɣareb n Libya mani tedja lḥukuma i zi neɛɛem umaḍal d wegraw n ddunect,  isug s lɛeskar-nnes ɣar Tarabulus, mani ɣer-s d-immerni imeqqranen n tqebbar d yenni ɣar carq i xef ig iḥekkem tamurt n Sabha d Craramani idja iyyar ameqqran n pitrul di Libya, awarn-as ibda asugi ɣar Tarabuus, mani kid-s d-kkaren Imaziɣen d lɛeskar n lḥukuma n Libya sbeddent s weɛmud, danita nettaf Arrusya tudef-d iked Ḥaftar mani das-yemmarni jjehd, maca zi jiha nneɣnit tudef-d Turkya tessiɣ-d fus-nnes i lḥukuma n lwifaq awaṭani ass n 5 zi nnayar n 2020, mani iwer das-iɛjib ca lḥal i wagaw n tmura n Europa adaf i d-ggint Arrusya d Turkya, mani tebda Arusya  tnekkar belli qa tettɛawan ca n ḥedd di libya.

Danita nettaf Misra tudef-d s jjehd-nnes, amen nessen Misra ɣer-s aṭṭas n ifiran iked Arrusya d Limarat d Ssaɛudi, amen nettwara assa, xsent ad ṭṭfent acbar i ked Turkya i ttɛawanen lḥukma i zi yenɛem umaḍal zi nhar n usiyni n Sxirat di Lmuɣrib, asyini i zi war ineɛɛem Ḥaftar.

Ar danita, nexs a nini, xemi tweṭṭa tfunast, teffɣent-id tixedmyin zeg iɣuraf nsent.

Timaynutin

Fser-itt