26.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Lebni akulunyal di Arrif : Lfusina tazeggʷaɣt idwel-as-dd buḥbel

Yura-t : RIDOUAN PAKHROU

Deg ussan-a ineggura teksi lfusina tazeggʷaɣt ij n wudem d amaynu. Udem yezdig yecna, yerra-dd buḥbel di teɣremt-a awareni ma yexleq-as ij n  uεawed n usbeddi deg ijt n taynit d tameqqrant.

lfusina tazeggʷaɣt deg iseggʷasen imezgura

Tamuɣri d tmezruyant x lfusina tazeggʷaɣt

Lfusina tazeggʷaɣt, niɣ lqelεa n larbeɛ n tewrirt, nettat zi lebni akulunyal i tejja Spaniya di Arrif. Lfusina tazeggʷaɣt tusa-dd di tegrawt n larbeɛ n tewrirt, tasga n Lḥusima, Arrif amerwasu.
Deg useggʷas n 1940 (timenna n David Montgomery Hart) ad yessenta wemɣer n tɣawsiwin n imezdaɣ.  Appendu Lmilyu Blanku isaka (Emilio Blanco Izaga) di lebni n lfusina tazeggʷaɣt sennej i yijt n teεrurt yetsajjan xef yeɣzar n nnkur, deg ijt n temcant tecna tzemmar ad tili d asijji niɣ d taεessast xef inezbayen Irifiyen.
Lqelεa n larbeɛ n tewrirt, yegg-it usppanyu ḥuma ad tegg aṭṭas n lexdayem, zzag-sent taεessast, lḥebs, lmeḥkama, lidara niɣ lbiru n imezdaɣ…
Zi laggʷaj tettban lfusina tazeggʷaɣt, am ijt n teɣremt zi tɣerma n wadday n Lmeɣrib (Atlas Ameqqran), s wudem-nnes azeggʷaɣ, ula ttefsiret-nnes, tiwwura, tiburjiwin, d ssumɛet…

Lfusina ffɣen zzag-s Ispunya deg useggʷas n 1956, deg wakud mani teffeɣ  zi Arrif (waxxa teqqim di Sebta d Mlilet, d cwayt n tegzirin di lebḥer acemlal). Cwayt ad tedwel lfusina  n larbeɛ d tazeddiɣt n lɛesker n lmeɣrib, ujar zi manaya ad ɣer-s tili ijt n tesɣart temɣar deg iger n uεddeb n Irifiyen i yeggin fus-nnsen di tegrawla n Arrif, yettwassnen s useggʷas n iqbbaren (tagrawla n mmi-s n Lḥaj Sellam Ameẓẓyan 1958-1959), lami lmexzen Ameɣrabi yeḥger xef Irifiyen. War yessenjem ra d timɣarin, wala d isegman d iwessura…s ubeddi n ugeldun (Mulay Lhasan) s imant-nnes.

Deg iseggʷasen n tmanyin d tesεin, tedwel lfusina d tazddiɣt n twacunin n iqecliwn ig ixddmen di tegrawt  n Larbeɛ n twrirt. Manaya ad ikmmel xef min yeqqimen zi wenẓar d tfuyin i teksi lfusina xef wεrur-nnes di leɛmer-nnes.

Deg umezwar n iseggʷasen n 2000, ad ffɣen imezdaɣ zi lfusina awarn i ma sxesren-as udem, ujar lami tdwel tessaggʷad ad zzag-s d-iwḍa ca n wezgen niɣ ca n teɣmert.
Maḥend ad neḥḍa war iweṭṭi, minzi dag-s ij n wezgen zi twengimt d umezruy n Irifiyen, ksint attas n tmesmunin di Arrif amnus n ḥettu n wayda (patrimoine) di Arrif, ig ixemmlen ict n tesnart d tamqqrant zeg umezruy-nneɣ.
Isurifen d iziyraren, d tzemmar d timeqqranin, ttwaggent deg igar-a, zzag-sent tɣuyyit n tmesmunt n twengimt n Arif di Lḥusima(  ذاكرة الريف) d wemɣar- nes, ameɣnas Ɛumar Lmεellem, d umsegraw n lyunisku(نادي اليونيسكو) d wemɣar-nnes Acraf Belleεli. D wattas n tmesmunin nneɣni di Arrif.

zi tufuɣt i tegga tmesmunt n taziri ɣer lfusina tazeggʷaɣt (2018)

Aseggʷas n 2019 lfusina terra-dd udem-nnes

Tizemmar i ggint marra timesmunin di min yeqqnen ɣer twengimt (mémoire) d wayda (patrimoine), d umezruy (histoire) di Arrif. Ujar di tesga n lḥusima,  tewca lɣillet, deg wattas n iɣezdisen, zzag-sen min yeqqnen ɣer tussna, attas n twuri yennurẓmen di tesga n Lḥusima, deg iger ig itwassnen s « lmanara n lmutawssit ». Ktar awaren wmi yekkar  unhezzi n Arrif aseggʷas n 2016 d 2017 s ubeddi n wemɣar «Naser zefzafi » d wattas n iḥudriyyen.

Takarḍa tatiknikut n lxdaym ɣer ytwaggen di Lfusina tazeggʷaɣt

 Ayur ameggaru zeg useggʷas n 2019, ad tssenta lxmet di lfusina tazeggʷaɣt deg ijj n planu n twuri (plan d’action) tamawast n tdelsa  d umsawaḍ ijt n lmizanya d tameqqrant tiwweḍ ɣer milyar d 222 melyun santim deg wakud n 8 n iyuren. Maca aked kuruna ig ileqfen Lmeɣrib am mamc telqef amaḍal tettwasbedd tawuri xirebbi d akud, zzag-s anfarar n tawuri ar adaf n useggʷas-a.

Di tidet, tamawast n tussna d umsawaḍ tegga tisurifin d timeqqranin di  tesga n Lhusima, deg iger n usbeddi n lxedayem tidelsanin d min yeqqnen ɣer ḥeṭṭu n lebni aqdim. Min i dd-yerrin buḥbel i wattas n imucan d lebni i ɣer tella twengimt d umezruy di Arrif. Deg wakud d ijj ag weɛdal n Lfusina tazeggʷaɣt, dinni tawuri di  «temdint n Lemzemmet » d mamec tenfarar tawuri zi « tiɣremt n Ṭurris ».

Zeg uɣezdis nneɣni, qqimen attas n imucan d lebni di Arrif  sdahdjen ijt n taynit d  usbeddi. Ujar deg uɣezdis n usammar (جهة الشرق) i wer yeggin ura d ij n usurif deg iger-a. Attas n tiɣerma d imucan yellan di tesga n Ddriwec d Nnadur txessiten taynit d uzemmem d ayda anamur, zzag-sen taẓewḍa, tiɣremt n Serwan, lqecla n Talamɣact…

tawllaft n lfusina tazeggʷaɣt (2021)

Timaynutin

Fser-itt