24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Izalen deg uɣennij Arifi: « kkarent a tinyiba » n Benneɛman d ameknaw (2/2)

Teswirt: Toufik Lazari

Izalen d uɣennij Arifi

Ssanita, ad dawreɣ ɣar uɣennij, ixḍareɣ awar x uɣennij di Arrif, zi tewwart ig ttwaran aɣennij d ijjen wazal ɣar Irifyyen, mani i d-yusa ijjen wazal ig ɣeṭṭren zi wɣennij di Arrif (azal /-). Mani yenneqreb wazal zi tcuni ɣar tunqist, ass rummi i d-tettudef tadyulujit n tislamect (neqqar-asen sḥab imiyran -iεecmar) aked iseggusa n sebεinat, (nassen wi ten-d-yessidfen: d Lḥasan wis tnayen, bac ad ummuɣen iked iẓermaḍen i ttuɣa yedjan kunṭra i Lḥasan d reḥkam-nnes, amen nessen belli iẓermaḍen aṭṭas di Lmuɣrib tuɣa-yen d Irifyyen).

Zi resnin-nni war daneɣ-jjin min war x-aneɣ ḥarrmen, ktar min daneɣ-tarrcen aṭṭas, aɣennij d min yeqqnen ɣar tzuri (l’art) di tudart Irifyyen. Waxxa amenni Irifiyyen ṭṭfen deg uɣennij, ṭewwaren-t di sebεinat, mani tuɣa jehden d iεacmura (beddu zeg udeɛleg adeldan), zi ssanita qqareɣ, belli aɣennij d min ɣar-s i d-yeqqnen (recḍiḥ, izran, llɣa, music…) d ijjen wazal d Arifi, ixess-aneɣ a t-neṭawwar aked tyumi n tussna n Arrif d waydud Arifi, mamec das ɣa negg ?

Mamec ɣa negg i tyumi i wazalen di Arrif ?

Bac a yedwer wazal n uɣennij d ijjen izerf di tussna-nneɣ, xess ad t-nerr d ijjen ttarbiyyet i tarwa-nneɣ, a nekkes awar unqis (-) niɣ azal unqis n reɣnuj, a das-negg ca n uzemmem icna, mayemmi war das-neqqar : « wi war itɣenjen am iqubεen, war yessin tcuni n Irifyyen ».

Ssanita nnan Bennaεman deg ijjen uɣannij-nnsen : « kkarent a tiniyba », awar n « kkarent » ttwariɣ day-s aṭṭas n rmeεna di rweqt i di t-nnan, tuɣa tadyulujit n sḥab iεecmar tarezzu a tassidef tamɣart tarifect ɣar taddart, xemmi ɣa teffeɣ a tyared aqidun, axemi tegga ca n ubekkid (crime). Awar n tinecra zi yebda uɣennij day-s ijjen wawar ɣar-s rmeεna yudjeɣ di rweqt-nni.

Zi teɣmart nneɣnit, nettaf cwayt n nnustalji di wɣennij n Bennaεman, ntaf day-s remεani aṭṭas, mamec nettwara d mamec nefhem i wɣennij-a wanita, ittic rxedmet n tewtemt d tenni n uwtem di jjmaεet n Irifyyen (amen nessen tɣuri n Irifyyen di rwaqt-a tanita, tuɣa tmeyyer cwayt ɣar jjihet n iẓermaḍen n ddunect, amaqran-nsen Karl Marx, maca Bennaεman ssiwren x-as zi jjihet n Arrif n rkampu, mani i tuɣa ibda Arrif ad ibedder, zeεma ad banent tineddam d ttibilajin) nettaf qqaren i :

  1. Tamɣart: « A kkarent a tiniyba, ruh ayment-id aman / A nqarres aḥemmum, a nessiɣ tifuqan / A nefsi rmaduf, a nessec iseyman / A nraja ifedjaḥen, zeg iyyar ad d-uyaren ».
  2. Aryaz :« A t ẓarnt ifedjaḥen, tceddan iẓeɣran / A zarrεen imendi, n tesraft iεemmaren / A carrzen timura, s wurawen yesfan / Neccin aqa nekkar, a nrah ɣer ureymam / Ad narbu acehruf, ad njarr iẓeɣran / Ad nessufeɣ tḥimart, a nbelleε ddiban…

Zi teɣmart nniḍen, nettwara belli aɣennij-a wanita, yessawar x min yedjan di ṭṭabiεa, mara ixerq-it arebbi tεarra, mamec tedja di tcuni-nnes, maɣar war tyedri bac ad yeffer tcunni-nnes, mani qqaren :

A taxzarent iɣezran, d tfuct i d-yenqaren

A taxzant idurar, d wedfer i d yewḍan

Taneybut d tagrawla

Nettaf zi taɣmart nneɣnit, ijjen weεraḍ n waydud, amen nessen « taniybut » d ijjen wawar di tussna-nneɣ ixes ad yini « tagrawla », aydud, tilit-nnaɣ neccin Irifyyen, tussna-nneɣ, awar-nnaɣ umi neqqar « Tarifact » niɣ Tmaziɣt.

Taniybut, Taḥarmuct, Taḥramt…, nettat kuntra i « Aniybu, Aḥram, Aḥarmuc », mayemmi nitni kuntra ?

Nitni kuntra zi jjihet n tepsikulujit d tasusyulujit d tantrupulujit ura d tabyulujit, maca itthimma-aneɣ danita zi jjihet n tasusyulujit, ɣar-s i teqqen ura jjihet n tussna (culture), Taniybut nettat d tagrawla di jjmaεet n Arrif amen tekmer, mamec ?

Zi wami i d ɣar teffeɣ ɣar ddunect, nettat d tagrawlect, tagrawla-nnes tbedda iked yamma-s xmi i teṭṭssuṭuḍ, tremmed zi temẓi belli rweqt n wutuḍ-nnes drust, ssanita ixess-itt a tecc deɣya (tɣuri n ursulacwi, raser n wemquddi jar uwtem d tewtemt) tufa belli awtem teticc-as yemma-s arraḥet ad yetteḍ mamec yixes, tawtemt lla, mamec tufa d wemquddi di jjihet ta ijjen usemẓi n wakud di wutuḍ ittaweḍ jar 3 ar 5 minut.

Tagrawla n rxedmet di taddart d barra, maca tagrawla tameqqrant i nettaf taniybut d ttaggit di jjmaεet, d ufuɣ i tetteg x twacunt-nnes tameẓẓyant niɣ tameqqrant, taniybut nettat tetteffeɣ x rwacun-nnes xm i tmedjec di ddcar, tetteffeɣ jmaεet xmi tmedjec barra i dcar, tetteffeɣ x taqbitc xmi tmedjec ɣar taqbitc nneɣnit. di wufuɣ-nnes day-s tagrawla, traḥ ɣa ijjen rwacun war yedji bu nnes, war tessin ma kides tettas ma lla, waxxa amenni tkumasa ijjen tagrawla d jjdid bac a tegg amcan-nnes di rwacun d jjmaεet niɣ di teqbitc n jjdid.

Bennɛman i iɣennjen x Tegrawla

Danita nettwara belli Bennaεman, ɣennjen x yijjen wazal ɣar Irifyyen, azal n tagrawla, ig dewren d ijjen ddin yudef-asen deg idammen-nsen ɣa nhara, s uya azal n uɣennij d ijjen tcuni ɣar waydud arifi, ulabudda ittxessa-aneɣ a t narr d ijjen ttarbyyet a x-as narebba tarwa-nneɣ.

Mamec nettwara, tanybut xmi tettegg tagrawla-nnes teddakkʷar d ijjen upilar di jjmaεet-nnes, zi tneybut ɣar tamɣart, ktar xmi qqaren :

Ammu ttuɣa εicent, timɣarin-nni n zzman

Tinni i di tuɣa, nneyet-nni yesfan.

Netta d ijjen wazal suya di tussna tarifect, ktar yessiwer uɣennij x tamɣarin n zzman, d ijjen twarat ɣar Irifyen belli d tamɣart ig bennan jjmaεet d tussna d rwacun, Arrif yebna x temɣart.

Ad nsiɣi min d-yusin aked awar nneɣnit d uɣennij nneɣnit, d ijjen wazal nneɣnit.

Aɣennij n tseḍma n Bennaεman :

A kkarent a tiniyba

A kkarent a tiniyba, ruḥ ayment-id aman

A texzarent iɣezran, d tfuct i d-yenqaren

A taxzarent idurar, d wedfer i d-yewḍan

A tzarent ifedjaḥen, tceddan izeɣran

A zarrεen imendi, n tesraft iεemmaren

A carzen timura, s wurawen yesfan

Neccin aqa nekkar, a nraḥ ɣer ureymam

Ad narbu aceḥruf, ad njarr izeɣran

Tinni i di tuɣa, nneyyet-nni yesfan

Fehmem ay ayetma, iwaren icewwaren

Iwaren n tmaziɣt-nneɣ tuɣa yektaren

A mani ɣa tafed, wi ten-tuɣa yeqqaren

Marra mmuten aqqa-yen deg imeḍran

Ad nessufeɣ tḥimart, a nbelleε ddiban

A nqarres aḥemmum, a nessiɣ tifuqan

A nefsi rmaduf, a nessecc iseyman

A nraja ifedjaḥen, zeg iyyar ad uyaren

Ammu i tuɣa εicent, timɣarin-nni n zzman

Yura-t: Σebdelkrim Barakat

Γer ɛawed: Izalen deg uɣennij Arifi: « kkarent a tinyiba » n Benneɛman d ameknaw (Azgen amezwar)

Γer ɛawed:   Imedyazen n Arrif : Min ɛnan d mani i yuran ? 

Timaynutin

Fser-itt