24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Ijj n 90 iseggasen, tamaziɣt n Arif ad temmet, irifiyen ad dewlen d aɛraben

Yura-t: Khalid Bouyaala

Iles, d ijj n institution niɣ d ijj n lmu’essasa tesseggur tudert n wayduden, tettegg-asen igmiren akked wagduden-nneɣni; tettegg-iten kul agdud imsebḍa x wenneɣni. Agdud n Arruman d tarumanit i t-ibḍan x wegdud n Liɣriq…

Imaziɣen deg ijj n zzman imkken lla (ttuɣa) din ijj n yiles ismuna-ten, ttemsawaḍen zeg-s (imken lla, manaya ɛad wer t-nessin). Min nessen deg wakkud di nettedder niɣ di la synchronie, jer tmaziɣin i yellan, wer din bu wemsefham, kul agdud d tagzirt di tlemmast (lwesṭ) n yijj n lebḥer n yinni yessawalen taɛrabt.

Irifiyen d ijjen zeg yegduden imaziɣen, ijjen zeg inni i yettsemman awal-nsen tmaziɣt.

Umi i nzemmar a nsemma « tamaziɣt l’institution »« niɣ tamaziɣt lmu’essasa » ? (ssawaleɣ x tmaziɣt n Arif).

Neqqar-itt i yiles-nni i yetteggen agdud, i yessegguren tudert-nnes, i ybennan mamec ɣa ixemmem, mamec ɣa yegg igmiren akked yegduden-nneɣni. Mani i dd-ittban manaya ɣer irifiyen niɣ di Arif ? Irifiyen tegga zeg-sen tmaziɣt ijj n wegdud imsebḍa x waɛraben, imsebḍa x iseppunya mamec yemsebḍa ula x icelḥiyen.

Mindi ?

Arifi yessawalen tamaziɣt waha ɛemmers ad idder akked ijjen d aseppanyu niɣ d aɛrab minzi wer ttemsefhimen, wer zemren ad msemlaken, ad bnan ca n tudert akked wayyawya…arifi di tmurt-nnes, tamaziɣt tegga xa-s aɣil maḥend ad teqqim d iles-nnes, zeg-s i yessawal, zeg-s i yeqqar tiḥuja (tinfas), izlan… tejja-t ad ibna ijj n « mémoire collective » niɣ « dakira mucṭaraka » jer merra imezdaɣ irifiyen, tettwabna s lqaleb n yiles-a amaziɣ. Amya nettaf awal x Wenwal, Ddhar Uberran, Ɛebdekrim, Ameẓyan, Sidi Cɛayb Uneftaḥ, Lwalid Mimun, Tidrin…. Ittas-dd illa s yiles n tmaziɣt !!! Wer xa-s ssiwilen waɛraben, ula d iseppunya ula d icelḥiyen !!! d irifiyen weḥḥed-sen i zeg-sen ittacan, tteddren kid-s…

Maca mani i tennum tmaziɣt tetteddar ?

Tamaziɣt zi zik tettili di twizawin, deg izlan-nnes, di tḥuja-nnes, di tmegra-nnes, deg userwet-nnes, di tkerza-nnes, di tfellaḥt-nnes… di tudert umi nettsemma iḍ-a lkampu niɣ ddcurat.

Min iqqimen zi tzeddiɣt-a di tettedder tmaziɣt ?

Di tmurt-nneɣ, wer nessin umi qqaren tamdint zi ddcar, aqqaneɣ di ddcar maca netteddar s tenɛacin daneɣ-dd-ssekkan imenneɛraq-nneɣ, tiwizawin-nni, takerza-nni, izlan-nni… tenɣa-ten macina ; iḥenjiren-nni lla (ttuɣa) itteṭṭsen ɣer tḥuja, lla irezzun x tḥuja n temwafit, ittiraren akked wayyawya, iffeɣ-dd kid-sen ttilivizyu issawal taɛrabt, ggin-asen iččalluten, ggin-asen les Playstations, ggin-asen tividyutin, antirnit…..

Mani tella tmaziɣt di manaya ?

Qqaren imusnawen x imenneɛraq, ttweddaren iles-nsen x tlata n les génération « l’ajyal », ad tneḥseb d 90 iseggasen :

1- Génération tamezwarut i dd-yusin ɣer Fransa, ssawalen tamaziɣt weḥḥed-s;

2- Tarwa-nsen, ssawalen tafransist d tmaziɣt;

3- Tarwa n tarwa-nsen ssawalen tafransist waha.

Manaya nedwel nettwala-t ula di tmurt-nneɣ, minzi yemma-tneɣ lla (ttuɣa) ssawalent tamaziɣt waha, s uɣil xa-neɣ a nili d imaziɣen, maca iḍ-a manaya ittraḥ ittbeddil, nettwala ayetmatneɣ di Berkan (d l’exmple waha din ḥedd-nneɣni): ibabaten d tyemmatin ssawalen tamaziɣt d taɛrabt, tarwa-nsen ssawalen tamaziɣt waha.

Awal-inu d alaɣi i yayetma irifiyen ad rren taynit i tmaziɣt-nneɣ maci s tkessit ubandu n tmaziɣt x yiri waha maca s trezzut di tmaziɣt-nneɣ, s ubeɛɛed i taɛrabt, maci aqqa kerheɣ-tt, minzi d lvirus i yneqqen iles-nneɣ !!!

Timaynutin

Fser-itt