28.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Chacha: Abrid n tudert-nnes i yeccuren s uγewweγ

Chacha, ammu i das-itteɛjib ad as-laɣan inni t-issnen. Iẓra tfawt n tudert deg wass n 15 n tɣuct 1955 di teqbilt n Ikebdanen, deg ubilaj n Qabuyawa. Immut deg wass n 29 yunyu zeg useggas n 2016 deg Wamesterdam. Netta d amari, d azlawi, d artista. Igga tizemmar-nnes s Tmaziɣt.

Di temẓi n Chacha isseɛda-tt zzat i lebḥer acemlal. Am netta am wi yellan-nnes, ixdem d abeḥri, jar ibeḥriyen i yerẓem tiṭṭawin-nnes. Akid-sen i yedder, x-asen i yessiwel, isɣuyy. D netta d ameẓẓyan ttuɣa issen ila tamurt mani ittɛic wer dag-s telli rriḥet n tdimukraṭit d uweqqer n tseqqar n yewdan. Yettwaṭṭef Chacha zegga icrec deg ijjen tecli ggin-tt imeḥḍaren, yeqqar netta x manaya : « Qabuyawa degs- i dayi-iwqeɛ listiḍam amezwaru aked lmexzen. Deg-s i dayi-ddzen Jadarmyya mliḥ lexdenni sseɛdun-yyi i lmxaznyya bac ad yyi-seffan. Ggin-yyi aɛmud n pilikulat n Westren awerni manayenni neḍren-yyi di texxamt. »

Cḥal din ɣa tekked ? xemsa iseggusa waha

Awern-i manaya, ifekker mliḥ ila netta wer izemmer ad yedder di tmurt-a. Netta yeqqar « tteɛqaleɣ qbel ma ad dd-ffɣeɣ ttuɣa qqimeɣ x ij n weẓru, xezzreɣ di lebḥar, tenna-ayi yemma : -lexxu ad din traḥed [ɣer Hulanda], cḥal i din ɣa tekked ?[nec ttuɣa ssneɣ ila ɛemmers ad dd-dewleɣ]. Nniɣ-as: walu qqaɛ ij n xemsnin, tenna-ayi : bezzaf, nniɣ-as : qa ggiɣ xemsa iseggusa deg uzellif, maca zi ssa d usawen wer ssineɣ min ɣa iweqɛen ».

Deg useggas n 1977, wami ttuɣa yeɛlem yalleh tnayen uɛecrin iseggusa, ad dd-issers ḍar-nnes di tmura n Hulanḍa. Aked twasit-nnes da, d netta ibda ixeddem aked tmesmunin tiẓelmaḍin tiradikaliyin i ttuɣa yellant kunṭra i usistim ameɣrabi di lweqt-nni, ameknaw « ɣer zzat » d icten nneɣni n ixeddamen qqaren-as « KMAN ». Imeggura-ya wer kid-sen iqqim ca minzi ttuɣa wer kid-sen i dd-ittis ca di min iqqnen ɣer tedyulujit. Maca waxxa amenni Chacha iqqim ittbedda aked tseqqar n yiwdan mani llan deg umaḍal. Yeqqar netta x manaya « Ddalil x manaya aqa-yi ɛuḍew (d agmam) ittnehzza aṭṭas di Amnesty International, xeddmeɣ bezzaf x Tefrikt n ẓelmeḍ, besseḥ sɣuyyuɣ ula x mayen yeqqimen deg umaḍal amen yekmel. »

Asrusi n ddsas n umussu n Tmaziɣt

Deg iseggusa 80 zi lqern i yeɛdan wami ɣa imsagar aked waṭṭas n artistat i dd-yusin zi Arrif d imariten nniḍen. Wwḍen ad ssersen ddsas i umussu n Tmaziɣt di Hulanḍa. Manaya ɣa yejjen Chacha, ad ifekker ad ibeddel abrid n tira-nnes i di ikumasa s Teɛrabt ɣer Tmaziɣt, ar mani i iwweḍ ad igg tasentut n Iẓuran, dag-s ittwafsren ca n idlisen imezwura yuran s Tmaziɣt n Arrif.

Am tira-nnes, am iɣennijen-nnes, ssawalen x yenni ittwaḥgren, x temɣarin, d lḥeqq mani mma yella. Chacha, deg ij n lweqt zi tudert-nnes irra taynit i umezgun, ibda iqqar-it, icerc di ca n imursuten n umezgun. Mamec icerc deg waṭṭas n igrawen, d ijemmuɛen maci ɣir di Hulanda waha, maca deg Uruppa amen tekmel. Nessen Chacha, ittsuḍ di temja, iccat di lɛud, ittɣennej izlan, igga iprugramen n arradyu, igga iprugramen ula i Amazigh tv. Iprugramen-nnes i dd-yexdem, ssawalen x tẓuri, x seyyasa d tussna.

Awerni 22 iseggusa, tadewla ɣer Arrif

Deg useggas n 1999 ad dd-yeɛqeb ɣer Arrif, zegga isseɛda 22 iseggusa di Hulanda. Γer umezwaru-nni ttuɣa yumen ila izemmer Lmeɣrib ad ibeddel ɣer tdimukratit, maca ɣer umeggaru yufa amjar d amjar waha, ɣir beddlen fus.

Deg wass wami yenɣa ij n Urifi qqaren-as Muḥemmed Buyiri, amessufeɣ ahulandi Theo Van gogh Chacha xenni i ɣa yadef ad igg aparasyu x tarut-nnes zegga yufa ijjen iwwec-as tenni-nnes. Awern-as ucin-as ad yedder tmenya iseggusa, maca netta idder tenɛac iseggusa. Ittsemma rebɛ snin d zziyada.

Chacha d Arrif

Amek nessen Chacha d ij n uterras i yebdan di aẓelmaḍ. Senni ttuɣa-t zi midden imezwura i ibedden aked tseqqar n Tmaziɣt, x manaya ttuɣa-t d ameɣnas n Tmaziɣt. Di ɛecra n iseggusa tameggarut zi tudert-nnes, Chacha idwel d ajumhuri, maca qbel nnes ila ittetter Arrif a ɣer-s yili uṭunumi-nnes. Zeg iwdan i isnyan x ulaɣi-nni i yettettren uṭunumi i Arrif.

Chacha d tira

 Chacha, zegga wami i dd-yusa ɣer Hulanda, iksi stilu-nnes ibda ittari, idlisen s Teɛrabt :

  • Lmeɣrib Ljadid (Lmɣrib n jjdid) « tiqessisin » 1979.
  • Qasaid Al Fuqaraa (Tiqessisin n imeẓlaḍ) « tiqessisin » 1985.
  • Ayna Al Amal (mani yella usitem) « tiqessisin » 198 ?
  • Kalimaat Mutamarrida (iwalen d iɣewwaɣen) « tiqessisin » 199 ?

Mamec din idlisen nniḍen i yura s Tmaziɣt :

  • Laẓ, tuɛɛaryent, d tarewla zeg yiṭan 1995, Tiqessisin.
  • Reẓ ṭṭabu ad d teffeɣ tfukt 1997, Ungal.
  • Ajḍiḍ umi yettwagg celwaw 1998, tinfas.
  • Cway zi tibbuherlya ɛad war twiḍ, 1999, tinfas.
  • Abrid ɣer yezlan 2000, tiɣuri x yezlan.
  • Tuf teqqen 2015, ungal.
  • Tarwa n umaḍal 2015, tiqessisin.
  • Araji 2016, tiqessisin.
  • Tayri n tayri 2016, ungal.
  • Hdem bna 2016, ungal. (wer ittwafsar)

Γer ɛawed : Amaswal : Muḥemmed Caca ; Izlan n yiḍ-a di Arif merra mserwasen.

Isedwal: Amazigh Informatie Centrum

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt