18.1 C
Nador
Jjemɛa 18 Kṭuber 2024

Azgen n imudar di Tmazɣa gguren ad nqaḍan

 amekkak Amaziɣ. Tala: PlanèteAnimal

Igelwan n tmura n Tmazɣa teqqen lebda ɣer cḥal isekkʷa ubermil n pitrul d cḥal i dd-ittasen n imsariyen kul aseggas. Manaya ittemsar d wagla abyuluji ittraḥ ittɛeqqab ɣer deffer. Ar mani dewlent luxa timesmunin tteggent tizemmar maḥend ad snejment agla ajini bac wer tejjin aṭṭas n markat n imudar ad nqaḍan qaɛ.

Bnadem ; d wenni ittsizan imudar

Lɛucur n imudar i yellan di Tmazɣa gguren ad nqaḍan. Lmuɣrib dag-s ca n 98 n imudar issuttuḍen, 08 zzag-sen zedɣen d 13 gguren ad nqaḍan. Jer 480 n marka n yijḍaḍ, zzag-sen 46 gguren ad nqaḍan, zzag-sen ula d nnɛamat n Tmazɣa. Kṭer zi manaya, yettwala wamun amaḍlan n uḥeṭṭu n ugama ila « azgen n markat n yijḍaḍ gguren ad nqaḍan » di Lmuɣrib s ixef-nnes.

Min itthuddan x umyanaw abyuluji di Tmazɣa d ahuddi s ixef-nnes i nettaf di tmura nneḍnit deg umaḍal. Yeqqar Fawzi Lmeɛmuri, ameqqran n tdala n ẓelmeḍ n Tefrikt deg usenduq amaḍlan n ugaman (WWF) : « Di xemsin iseggusa yemsar ijjen ubeddel d ameqqran di tmura n Tmazɣa. Tineddam ttraḥent ttnejbadent x imucan ireḍben ittwaḥsaben d tala n umyanaw abyuluji. Xmi tyumi tademsant wer treddij ca ddegg-a n twennaḍin tigamanin, nettaf-iten tettbeddal-itent xminni ttekksen tiẓẓgiwin ». Alaḥsab aneqqis-a wa, qqaren ila : « Di Lezzayer yiḍ-a wer dag-s bu ca n usistim d aykuluji n tidet i wer ibeddel bnadem ».

ttrabandu d ij n tsebbabt teffeɣ x lqanun

Tayemra ittili ɣer berra i lqanun, zzag-s i dd-tettayem tasebbabt. Ajḍiḍ n « Menqeb-sennan » ittwassnen s leɣnuj-nnes asebḥan yeggur ad yenqaḍa zi tmura n Tmazɣa. Yemmren-tt di Lezzayer aked ij n tracca d tameqqrant tteggen-tt deg yigran. Tatiqnit-a n tyemra i dd-yusin zi Maser, tekka x Libiya d Tunes maḥend ad taweḍ ɣer Lezzayer. Lmexzen n Lezzayer yiweḍ ad iḥrez ca n 24 alef n wejḍiḍ n « menqeb-sennan » ttuɣa gguren ɣer tsebbabt n bla lqanun. Riḍwan Lwafi, amɣar n wamun ameɣrabi n tussna n yijḍaḍ isḥissef, iqqar : « Aqqa tayemra n bla lqanun tedwel luxa s tala n rrzeq di Lmuɣrib, teṭṭfen luxa ajḍiḍ n Menqeb-sennan maḥend ad t-zzenzen i Izzayriyen ». « Ajḍiḍ-a tettren-t aṭṭas di Tunes maḥend ad t-zzenzen i Imalṭiyen » i yenna Lmeɛmuri x yiri-nnes.

Menqeb-sennan

Tasebbabt n bla lqanun, d leɛdu n imudar, d leɛdu ula n ubaɣus umi qqaren « amekkak Amaziɣ ». Baɣus-a idwel x lista tazeggaɣt n imudar i yegguren ad nqaḍan. Di Tunes wer dag-s iqqim qaɛ, ma di Lezzayer aqqa-t ɣir min ineqqes, ḥaca di Lmuɣrib ttasen-d ineymaren znuzan-t i imsariyen. Teqqar Siyan Waters, zeg ij n turan n uḥeṭṭu n baɣus amekkak Amaziɣ (Barbary Macaque Awareness & Conservation) « Din jer 10 alaf d 12 alef n ubaɣus amekkak di Lmuɣrib. Deg useggas n 1975 ttuɣa dag-s ca 17 alef ɣir deg Waṭlas amelwasu, ma luxa yalleh dag-s ca n xemsa alaf ».

Γer ɛawed : Furisti iṭṭef ca n iwejdawiyen yemmaren ajḍiḍ n menqeb-sennan bla lqanun

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt