24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

10 n yizumal i zi ɣa tessned ila t-aḥenjir-t dag-s tutist qbel i 12 n wayyuren

Aḥenjir amutis (Autiste) ittekk ijjen lweqt d azegrar ixezzer ɣer tmeslayin axmi i tent-iqqar, ittmuqqul deg ifruruyen-nnsent bla ma ad inhezz.

Ɛecra melyun n midden deg umaḍal i di tella tutist (autisme). Alaḥal kul aḥenjir zi 54 ittili dag-sen. D aya i yenna ijjen wammas d Amarikani ig ixeddmen x lehlakat d uḥeṭṭu zzag-sent.

Amerwi n wewlaf n tutist (Troubles du spectre de l’autisme) ittegg imxumbal di tyumi n lɛasab d walli n uḥenjir, manaya ittejja later x mamec ittemsurruf aked inneɣni d tsugar tufrayin (compétences cognitives). Izumal n tutist ttemsebḍan zeg uḥenjir ɣer wenniḍen.

Nzemmer a nejj tiyafutin (les résultats) n ugenfi azegrar n iḥenjiren imutisen ad ilint mliḥ, ɣir mala nejja tisugar n wemsawaḍ-nnsen ad ifent mala nefṭen aked uḥenjir zic. D aya i tenna tamesmunt Tamarikant i tmesliwt d wawal. Maca iqqseḥ x lwalidin ad ssnen min yuɣin mmi-tsen niɣ yelli-tsen ar ɣa aweḍen tlata n iseggʷasen.

Maca tirezzutin timeggura wwḍent ad ssnent izumal n tutist n iḥenjiren i iɛelmen jar 6 ar 12 cchur, ḥuma ad ggenfan deɣya deɣya.

10 n izumal i daneɣ-iqqarent ila aḥenjir ippudar dag-s tutist

Amutis wer ittxes zzga.

Ammas n tutist i yellan deg usinag n Kinedy Kriger yegga aṭṭas n trezzutin x iseyman awmaten n iḥenjiren i di yella tutist bac ad wcen timitar n ummerwi-ya deg beddu-nnes.

Imerzuten ttwessan lwalidin bac ad ḥḍan tarwa-nnsen mliḥ, ad xezren ma ɛeḍlen wer sseymen tisugar-nnsen tinamunin (compétences sociales) d tinni n unhezzi.

Aqqa ula d tisugar-a ttɛeqqabent ɣer deffer zegga i d ɣa tban mliḥ tutist deg uḥenjir. Tiɣuriwin nnant ila 97.5% xmi i ttfaqqan zic i tutist ataf agenfi ittehwin kṭer ukṭer.

Imerzuten wessan ad rzun x izumal-a ina :

  • Ma teẓrid ila aḥenjir drus xminni iḍeḥḥek niɣ isbissim i yenniḍen waxxa ttiraren akid-s, sqiqqiḍen-t ? Ina i kid-s ittiraren zemmren ad ilin d ifirmiruten-nnes, niɣ zi twacunt niɣ d yemma-s d baba-s ameqqran. Ula d ccek/m, aya a dd-iban zi cehrayen ar settchur. Ixess-ac ad tessned ma aḥenjir ma isbissim drus ma ma isbissim nurmal.
  • Aḥenjir ataf ad ibda ilemmed iwalen (ittɣenɣun) zi settchur ar tenɛacchur, danita aḥenjir ittxes ad iqelled ilmas (voix). Ixess a das-nerr taynit mala nufa ila aḥenjir drus xmi ittqellad iwalen d ilmas-nnwen. Ula ɛawed aqelled n inhezziten-nniḍen xmi ig ittemsawaḍ.

Ameknaw xmi ig ittxes ad issiwel, ad iḍḥek, niɣ xmi ɣer-s d ijebbed ttilifun xmi tettmsawaḍem.

  • Amsawaḍ ittili ɣer-s lhimmet-nnes jar 12 d 18 cchur, danita imerzuten ttrajan zeg iḥenjiren ad neṭqen ca n wawalen d imeẓẓyanen bac ad aneɣ-ɛelmen iḥenjiren-a xmi ttili lluẓen, niɣ ḥwajen ca n ḥajet.

Ad neṭqen awal n « baba » niɣ isem n « mama ». Niɣ ad dd-yerr taynit netta xmi ittesla i yesmawen n lwalidin-nnes. Maca mala wer ittegg manaya ixess ad igg ttist n tutist, minzi iḥenjiren imutisen drus xminni ttfaɛalen aked min dasen-dd-yunuḍen.

  • Nzemmer a nessen ila aḥenjir dag-s tutist xminni i ɣer-s ittili ɛcerchur, d aya i tenna ijjen tɣuri i tegga tasdawit n Obsala Taswidit, ula kṭer inni ixeddmen di tepsikulujt n uḥenjir.

Manaya ttessnen-tt imezruten-a xmi tterran taynit i mummu n tiṭṭawin n uḥenjir d netta ittirar di lɛumur-nni. Xmi ixezzer deg imunyakuten mamec ceṭṭḥen niɣ anhezzi n macina niɣ xmi irezzu x umunyaku i x-as iɛizzen. Da imerzuten ufin belli imutisen drus xminni snhezzan mummu-nnsen aked min dasen-itteɛjiben, minzi ttsedḥan, wer ttexsen ca ad ssiwlen.

  • Imerzuten ttwalan ila amutis xminni wer das-icqi min das-dd-yunuḍen, manaya ittegg imxumbal i walli-nnes bac ad yeyma mliḥ. S uya ttwalan ila imutisen drus xminni ttfaɛalen aked min dasen-dd-yunuḍen, wer dasen-icqi mala ḥedd yudef-dd ɣer uxxam-nnes niɣ iffeɣ zzag-s, niɣ mala baba-s d yemma-s ggin ca n ḥajet feckel i zi das ɣa yerr taynit-nnes, ataf qqaɛ wer t-yecqi manaya qaɛ.
  • Zeg ij n uɣezdis-nniḍen, llant ca n tmeslayin wer das-tteɛjibent ameknaw xmi ittili ẓẓga di berra, am pitu n ṭṭumubilat, d telfaza i ḍelqen s jjehd, niɣ tili yekreh ad iḥada ca ṭṭrez n warruḍ.
  • Iḥenjiren xmi ttafen ca n ḥajet d jjdid, min tteggen ? D amezwaru xezzren dag-s, tteggen-t deg uqemmum, ttqasan-t s yiles-nnsen, ttḥaḍan-t niɣ ccaten-t aked tmurt. Awern-as qqaɛ immal ddareb-nni i baba-s d yemma-s. Maca amutis ittekk aṭṭas n lweqt d netta ixezzer dag-s axmi iqqar manayenni ittalleɣ deg ifruryen-nnes bla ma ad inhezz.
  • Ixess-ak/m ak/m yaɣ wemnus mala teẓrid aḥenjir lebda ijemmeɛ ifassen-nnes d iḍaren-nnes deg ijen wemkan, uca ittɛawad-as lebda. Niɣ tili isnhezza ixef-nnes s ca n inhezziyen wer llin ca nurmal, amkenaw xmi iteṭṭef fus-nnes.
  • Cḥal ma yella aḥenjir ittsedḥa, ataf wer izemmer ad issedḥa zi baba-s d yemma-s. Aḥenjir mala wer cem/k yufi qibalt-nnes uɣil ad iru niɣ ad igg ca n ḥajet. Maca amutis wer isgeɛɛid bu ifassen-nnes xmi ttexsen lwalidin-nnes a t-ksin, wer ittru ca mala yeẓra ḥedd zi lwalidin-nnes iffeɣ, ataf netta qqaɛ wer dag-sen ixezzer.
  • Aḥenjir amutis ataf wer iḍḍuri ca x ixef-nnes, niɣ ad iqleb ixef-nnes niɣ ad iɛren ixef-nnes ɣer zzat ad immuɣzer.

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt