24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Xerbuca, tagrawlit i ibedden s llɣa n lɛeyṭa deg wudem n lqayed Ɛisa

Lqayed Ɛisa yeṭɣa x Wlad Zeyd

Zegga i yemmut sselṭan Lḥasan amezwaru aseggʷas n 1894, yedwel deg wemkan-nnes Ɛebdleɛziz i ttuɣa yellan ɛad d aḥudri, ɣer-s 12 n iseggʷusa. Yedwel leḥkam deg ufus n lewzir Ḥmed n Musa, i yettwassnen s BbaḤmad, ttuɣa ɣer-s ifilan aked lqayed Ɛisa.

Bac ad yemmutti leḥkam ɣer sselṭan n jjdid, munen qeɛ lquyyad di Fas ḥuma a t-bayɛen, a das-qeddmen ṭṭaɛa. Aṭṭas zi lquyyad-a, ttuɣa ṭɣan x tqebbal-nsen. D manaya i yejjin imezdaɣ a dasen-sugen x tudrin…

Ad yeweḍ lexber ɣer sselṭan, lexdenni yumer lquyad bac ad dewlen ɣer tqebbal-nsen. Dewlen-dd lquyyad n Lḥewz d Dukkʷala d Uzemmur…, ɣir iwḍen-dd ɣer uzemmur, qaṭɛent-asen-dd tqebbal n wemkan-nni. Qeḍɛen abrid x lquyyad n Ɛebda, wer ten jjin ad ɛdun, illa lqayed Muḥemmed n Temmar Lɛebdi, lqayed n teqbilt n Lɛamer, wenni jjin-t ad yeɛdu, minzi ttuɣa-t d asebḥan aked yewdan. Netta wer das yewqiɛ walu, la i netta, la i taddart-nnes, la i twacunt-nnes.

Maca lquyad nneɣni, akid-sen lqayed Ɛisa, qqimen nnuɣen deg Uzemmur, qaṭɛen-asen din imezdaɣ, wer ɛeddun. Tagrawla-ya, msarent deg-s ca n tmeslayin qesḥent, amecnaw min iweqɛen i Ccafɛi ben Lḥafḍi; lqayed n teqbilt n Rrbiɛa, hedmen-as taddart, nɛedden-as x temɣart,…

Lexdenni, umi i dd-yedwel lqayed Ɛisa ɣer taddart-nnes, ttuɣa ittraja a tt-yaf tehdem, niɣ ad yaf imezdaɣ bbcen-dd x-as. Maca ddcar n Lebḥatra wer criken ca di manaya, wer qerrben qeɛ ɣer taddart n Lqayed Ɛisa. Jjin tarwa-nnes d temɣarin-nnes d taddart-nnes di laman.

Yedwel lqayed ittwi ḥadur, ittqerrab ɣer ca n tqebbal, ittbeɛɛad x tinniḍen, Yejbed-dd ɣer-s taqbilt n Dukkʷala d Aḥmer, yewca-sen lesnaḥ d yeksan, bac wer das ittemsir min yemsaren i lqayed Ccafɛi. Yedwel yegga taɣruḍt s tqebbal n Dekkʷala d Aḥmar, yejbed-dd ɣer-s imezdaɣ n Ttemra, yessidf-iten akid-s, yegga-sen amkan, maca iḥaz Wlad Zeyd, kter zi manaya, yumer-iten ad ssersen lesnaḥ, a das-wcen iksan. Rni x manaya, yegga x-asen ad xellsen taẓeṭṭaḍt, a dd-bularen azgen n min ɣer-sen n lmacul.

Munen imezdaɣ n Wlad Zeyd, wtin rray di rray, ufin sslak di tarewla. Aseggʷas-nni yettwassen ɣer-sen s “ɛam lherba” (aseggʷas n tarewla). Zi ssenni, ruḥen smunen-dd jjehd-nsen,  munen x zzaɛim-nsen Ccix Lḥaj Muḥemmed n Melluk, bac ad ggen tagrawla x lqayed Ɛisa.

Qqimen ttsugen x yemxazniyen n lqayed, tteggen afus g ufus aked yinni i wer t-iḥemmlen. Yewqeɛ usekmeḍ n yegran i wayawya… alami yuḥel lqayed Ɛisa, uca yessekk ɣer-sen bac ad ggen ssulḥ d lhudna. Walayenni Wlad Zayd ugin, ssnen ila a ten yeɣder. D manaya i yejjin lqayed a dasen yessekk aṭṭas zi ayt Dekkʷala, yewqeɛ din ij n wemsiqḍi maca aqa d amsiqḍi, iwyen x-asen dinni alami i ten ṭeḥḥan ɛlayen merra. Yerwel ccix Lḥaj Muḥemmed n Melluk, yennuffer dinni deg wemrabeḍ i umi qqaren “ccix Abi Muḥemmed Saleḥ”.

Muen ɛawed Wlad Zeyd, ruḥen ɣer lɛamil n Wasfi Ḥemza Benhima, wcin-as ayenduz ḥuma a ten-yejj ad sɣen lbarud zeg Wasfi, maca yugi-asen.Waxxa amenni, Wlad Zeyd siɣin di tegrawla-nsen. Aṭṭas n yemsiqḍiten d yemseksiten i ggin aked lqayed Ɛisa… maca taneggarut-nsen, ttuɣa-tt ded Wasfi, wami i x-asen sugen dinni s lexber n lɛamil Ḥemza Benhimma, qqimen ttqeṭṭsen deg-sen, iwyen-asen-dd dinni ttmam, cwayt i yeqqimen, rewlen ɣer wemrabeḍ Sidi Muḥemmed Saleḥ, ttren laman. Umi i yufa amenni lqayed Ɛisa, yeskemḍ-asen kulci, tazeddiɣt d lmacul… wer dasen yejji walu. Danit, yudef-dd Ḥemza Benhimma s ufilu acemlal ḥuma a ten yessesleḥ. Wcin awal ḥuma ad selḥen. Kksen awal ḥuma ad yili wemsagar n weslaḥ deg yij n lmaḥal n yij usebbab d aseppanyu qqaren-as Xurxi (George). Usin-dd zzuɛama n yegrawliyen n Wlad Zeyd, uca a x-asen dd-yadef lqayed Ɛisa, akid-s lqayed lḥaj Mbarek Ben Bucta, d lqayed Ben Ɛellal, yebda lefqi yestexṭib bac a ten yesleḥ, ad yesmun ccmel-nsen, maca wer yuki alami i das-yessengez azellif lqayed Ɛisa s ssif, lexdenni, seffan merra imeqqranen n tegrawla n Wlad Zeyd. Manaya yejja ad tewqeɛ tarewla n imezdaɣ n Wasfi, ggʷden, uca refsen ijjen d wenneɣnit, yettwassen useggʷas-nni s “ɛam rrefsa” (aseggʷas n werfas).

Xerbuca

Xerbuca… leɣnuj kter zi lbarud…

Deg wazzerg n wemsiqḍi-ya jer Wlad Zeyd d Lqayed Ɛisa, teḍher-dd Xerbuca, tettɣennaj lɛeyṭa lɛebdeyya. Aklasi-ya n tẓuri (lɛeyṭa) ttuɣa tettwassen ɣer Dekkʷala d Ccawiya d Ɛebda. Tettwassen s wawal yewzen, yettwaqqar-dd x min ttɛicen yewdan di tqebbal-a.

Aṭṭas n yinni i yessiwlen x lɛeyṭa, nnan belli tṭewwer deg ineggura n lqern 19, kter ɛad aked ccixa Ḥwidda, niɣ Ḥadda zzaydiya, i yettwassnen s Xerbuca, tessexdem aklasi-ya n leɣnuj deg umenɣi d wemseksi aked lqayed Ɛisa. Ttuɣa tettegg nnefs deg yergazen n Wlad Zeyd bac ad kkren ad bedden deg wudem n Lqayed i x-asen yeṭɣan.

Teqqar Xerbuca di leɣnuj-nnes:

Xerbuca maci qsara w rekza  خربوشة ماشي قصارة  
Xerbuca nexwa w ɛezza   خربوشة نخوة وعزة           
Tecfi lejraḥ weqt lḥezza. تشفي لجراح وقت الحزة       

(xerbuca wer telli d taqessart niɣ d aderdez
Xerbuca d nnexwet, d lɛezz,
tesgenfa agezzum deg wakud iqesḥen)

Tegga Xerbuca tmijja-nnes d aqerṭas, tessewc-it i lqayed Ɛisa, tegga-t deg waccawen umedyaz, dewlen iɣennijen-nnes ittɛawad-iten umeẓẓyan d umeqqran, di leswaq d yegran d yegrawen d yebriden…

Teqqar Xerbuca:

اخايتي لك آ ليام وا ليام آ ليام،
أيام القهرة والظلام
وا فينك آ عويسة، فين الشان والمرشان؟
شحال غيرتي من عباد؟
شحال صفيتي من سياد؟
بلا شفقة وبلا تخمام.


حرگتي الغلة، وسبيتي الكسيبة
وصگتي النسا كيف النعام
يتمتي الصبيان بالعرّام
وايليييي


كي الشيخ، كي العبد، كي المقدم
گاع منك طالبين التسلام
وافينك آ عويسة
فين الشان والمرشان؟
وايلييي


تعديتي وخصرتي لخواطر
وظنيتي لقيادة على الدوام
في ايامك،
الجيد ما بقا لو شان
والرعواني زيدتيه الگدام
سير يا عيسى بن عمر
يا وكال الجيفة
ويا قتال خوتو، ومحلل الحرام
وايلييي

عمر الظالم ما يروح سالم
وعمر العلفة ما تزيد بلا علام.
راني حلفت الجمعة مع التلات
يا عويسى فيك لا بقات
أنا عبدة لعبدة
ولعيسى لا
وايلييي

Teqqim Xerbuca amenni, alami i x-as yesteḥkem lqayed Ɛisa, yenɣa-tt. Din wi yeqqaren aqa yumer ibelleɛ x-as ij n texxamt wer ɣer-s manis zeg-s dd-ɣa teffeɣ, uca yeqqed-as din timessi alami temmut.

Truḥ Xerbuca, maca tessɣer agdud, ila awal iqaden d leɣnuj, zemmren ad ggen kter zi min ittegg wexfif.

teqqar Xerbuca deg yij uɣennij-nnes i tegga x Lqayed Ɛisa:

والاباس والاباس والاباس
هاك الدق بلا قرطاس

a labas a labas a labas
a dac-ɛaneɣ minxef trezzud
bla aqerṭas
.

Timaynutin

Ɛebdelwaḥid
Ɛebdelwaḥid
Abdelouahid Hennu

Fser-itt