22.1 C
Nador
Ttlat 14 Kṭuber 2025

Tifawin x “tḥeryaḍt n ixarrisen” i yettwaggen deg ukaraban n Trifiyt

Wwḍent ca n tmesmunin ad ggent ijjen ukaraban zi Lḥusima ar Nnaḍur zeg ussan n 28 tɣuct wass n xemsa zi cutembir s wezwel n “iẓewran: abrid ɣer iẓewran”.

Xenni, smunent timesmunin n Garabide, Plazara (Euskal Herria), Amazigh Akademie (Aliman), Abrid d tmesmunt Udlis Amaziɣ (Arrif), ca n tḥudriyin d iḥudriyen usin-d zeg Uliman, Biljik, Hulanda, Fransa d Spaniya aked aytma-tsen i d-iqqersen zi Arrif, ḥuma ad d-asen ɣer kultura tarifiyt zi ladas.

Mamec ittadef umelqi-ya deg yiger n usenfar i tettegg Garabide n uswizi asniles aked tjemmujin tisnilsin Timaziɣin, mani yettwaḥsab d amelqi wis rebɛa i yettwaggen deg yiger-a aked Irifiyen di Arrif.

Aya, ittas-d Zegga i yemsar wenni n 2019 di Ṭanja s uswizi aked tmesmunt n Masinisa, wis tnayen ittwaggen s zoom, d wis tlata yettwagg ɛawed s ubeddi aked tmesmunt n “Abrid” di Biyya, ḥaca amelqi-ya d wis rebɛa.

Bla ma ad neydar ila ttuɣa yezwar i waṭṭas n Trifiyin d Irifiyen ruḥen ɣer Euskal Herria (tamurt n Ibaskuten) ḥuma ad ggen furmasyu-nsen din deg usedder n tutlayin, ad aymen zi ttejriba tameqqrant i ɣer-s ɣer Garabide deg yiger-a.

Amsagar-a i yekkin ca n tesɛa n wussan ɛlaḥal, mmelqan dag-s iḥudriyen aked xarebbi n imariten, inaẓuren, imesnilsen d imrezzuten, mamec wwḍen ad ssnen zi ladas ca n iraqqen min ɣa yella lhimmet deg umezruy di ca n jjwayeh n Arrif.

Tewweḍ ttejriba-ya a ten-tejj ad adsen kṭer ukṭer ɣer kultura-nsen d yiles-nsen, ad fehmen anict teḥwaj Tarifiyt ad deg-s negg tizemmar ḥuma iles-a ad yeqqim yedder.

Zegga yemsar umlussen d ubeṭṭu n uprugram i ɣa ḍfaren, deg wass amezwaru, jer imeccerkuten deg wemsagar-a, sijjen x temdint n Lemzemmet i yesnuffren aṭṭas n wufuren x umezruy n Arrif, mamec i d-kkin x tzeddiɣt n Mulay Muḥend deg wejdir, ssenni mmelqan ɛawed aked Ɛebdelḥamid Errayes i dasen-yessiwlen cwayt x umezruy n Arrif.

Awern-as, ẓrin lxedmet i xef ttbeddant tmesmunin n Temɣarin di Biyya d imɛunnaj i ttafent zzat-sent, ḥaca s uɛecci-nni, qelbent ɣer Muḥend Tilmatin, i yeggin ijjen tinawt i di yessiwel x “webrid n usegmi n Trifiyt”.

Tiwecca-nnes, kkin jjihet n waduz, ḥuma ad ẓren tamezgida-nnes min ɣer yella ca n 700 n useggʷas, uca ɛdan ɣer Bades, ḥuma ad bedden x min iqqimen zi leḥyuḍ-nnes, ad ẓren taẓrut-nni i yettwaṭṭfen ar lux ɛad jer ifassen n Ispunya.

Maca, awaḍ ɣer Bades, ila yella ɛawed d aɛecci n ufewwej d uɛummi di playa-nnes isebḥen, maca ufin-tt ḥala s wefraḍ, aya i dasen-yerẓin lxaḍer, maca isfaqq-iten s lhimmet n tikulujit d uweqqar-nnes di Arrif.

S uɛecci-nnes yennurẓem-asen.t wazzreg ḥuma ad furrjent deg udukumunṭir i di tirar Khadija Al Mourabit (Asafar n Xadija – Le voyage de khadija (2017)), yettɛawaden iyezzimen n wetlaɛ d iseqsan n tnettit, d mamec ijjen tḥudriyt tedwel-d ɣer tmurt-nnes d wi illan nnes a tessen iẓuran-nnes. Amelqi-ya ssersen deg-s iseqsan x Xadija i ttuɣa yellan zeg yewdan i yeggin fus-nsent ḥuma ad yeɛdu wemsagar-a d llemliḥ.

Deg wass nniḍen, ɛdan ɣer icten zi lexdayem i yebna Emilio Blanco de Izaga di Larbeɛ n Tewrirt, nessawal da x lfusina tazeggʷaɣt s lebni-nnes yeknan, d ijjen lebni-nniḍen di Bayenti yegga ameknaw aɣerrabu.

S uɛecci-nnes, yemsar ɛawed ijjen tegrawt n “workshop” min xef tbedd Miluda El Hankari.

Zi senni, ṭṭfen imeccerkuten abrid ɣer uraq mani yemsar umseksi n Wenwal, deg ijjen tneqqiḍet i ibeṭṭan Nnaḍur x Lḥusima, awern-as, rezfen ɣer playa n Teyzirt, mani ufin ijjen tcuni i yessuren aked tezdeg n waman d luluf n ijɣulen.

Amkan-a ila wer yelli ḥa d amkan n ufewwej waha, maca iraren.t deg-s s kulci, uca wer x-awem nesxerriq malla nenna-awem aqqa d yessis n Uliman i irebḥen.

Aɛecci-nnes mmelqan imeccarkuten aked imeḥḍaren n Tmaziɣt issujaden Dukṭura-nsen, mamec yuqeɛ ula d ijjen wemsawal x imxumbal n tira.

Senni nnwejwen ɣer ccarika n TAZIRI PROD mani msagaren aked ca n inaẓuren, ggin ijjen wemsawal yessbeḥ qbala aked Muḥemmed Buzeggu, wwḍen ad ssnen zi ladas mamec yella lḥal n ufras asliẓri.

Xenni, s uɛecci-nnes slin i Jon Sarasua x mamec zemmren ad seddren ca n yiles, ffyen iseqsan merra di mamek ɣa jjen Tmaziɣt n Arrif a d-tagem zi ttejriba n Tuskirt.

Amlussen x iraqqen min ɣer yella ijjen wemkan deg umezruy ɣer-s lhimmet-nnes ula d netta, s uyenni ruḥen ad ẓren imukan iqdimen i yellan di Nnaḍur (nnutilat, taglizt…), mamec rezfen ɣer Lqecla n Uzɣenɣan, ẓrin ula d amḍel n Ccarif Muḥemmed Ameẓẓyan, awern-as, ttuɣa amecli deg ijjen wemkan yekna deg Ayt Ciker. Ḥaca tameddit-nni, ffurjen deg ufilem n Aksil Rifman, rrimet x tma n martcika.

Deg wemsagar ameggaru, wwḍen ad ssijen zi ladas x ttejriba n Isfeḍ Ḥafiḍ, Ɛabdelɛali Busettati d Najim Bellɣerbi di pintura, mani s uɛecci-nnes, mmelqan aked imariten n Tmaziɣt, zzeg-sen Ḥalim Lmadani, Saɛid Belɣerbi d Musṭafa Qaḍawi.

S nnej, ila ssiwleɣ-awem x “workshop” i tegga Miluda, maca wer dawem-nniɣ ca nican min day-s yuqɛen, wer x-akent sxarriqeɣ mala nniɣ ila iḥudriyen d tḥudriyen i yeggin tijemmujin; wwḍen.t ad saqaren.t ca n isenfaren (projet) d isebḥanen qbala, ha min xdmen.t :

Agraw n udyagnustiman (ssen ixef-inek s ixef-inek)

Ibda wegraw s ijjen tdinamit i yeqqnen ɣer usenhezzi. Anhezzi i d-yusin awern-as ggin dag-s ijjen “tḥaryaḍt i walli” maḥend ad ittwerr x useqsi: Min zemmreɣ ad ggeɣ nec weḥdi niɣ di jjmaɛet ḥuma ad seddreɣ iles n tyemmat?

Taḥeryaḍt n ixarrisen (brainstorming)

Taẓuri > (tamesmunt n wenẓar)

Izlan – tiḥuja – tinfas

  1. Min nxes? Mayemmi?

Amezruy – azal – tutlayt…

  • Ma nzemmer? Min nzemmer?
  • Min yellan yewjed? (idlisen, ibidyuten, iɣennijen)
  • Min nessen neccin
  • Iwdan i daneɣ-yudsen
  • A nzemmem audios…
  • Iwdan innumɣaren
  • A tent-nari, a tent-negg cool
  • A nebda :

Massin: 10 n yezlan, 10 n tenfas

Zzuhra: 10 n tenfas, izlan n Ɛebdelkrim

Muḥemmed: idlisen (lektub)

Lamya : Min tesmun (3. Izlan, 3. Tiḥuja, tiqessisin).

Majid: Tira.

Agraw:  Lxedmet aked iḥenjiren imeẓẓyanen :

  1. Tɣuri : – idlisen hewnen n Tmaziɣt g-sen awalen hewnen
  2. izlan hewnen
  3. Taddart iḥudriyen : workshop s umezgun s tmaziɣt
  4. Izlan tiḥuja
  5. Musika
  6. Di siteweb: ijjen web ad deg-s nesmun min illan imaziɣen (maca, idlisen..)
  7. Social Media: Leɛyart iḥermucen imeẓẓyanen (vidyu)
  8. Pudkast s Tmaziɣt
  9. Deg idlisen: a negg amsawaḍ aked iwdan i yettarin s Tmaziɣt a nemssemɣer zzeg-sen
  10. Amsawaḍ aked imaziɣen n ddunit: abeddel n tɣuri jer iwdan n Arrif d yenni n ddunit.

Aky: surif amezwaru

  1. A nebda s ixef-nneɣ
  2. Mamec nzemmer a nessiweḍ ɣer usfaqqi
  3. Tmaziɣt ass-a tettic aɣrum
  4. Tmaziɣt d tunsibt (azref)..

A nessizdeg awal-nneɣ

Imxumbal:

  1. Tmaziɣt mala tsiɣi ammu, teggur a temmet
  2. Wenni/tenni i yessawalen wer ittfekker ca s Tmaziɣt
  3. Din ca n irifiyen ttwalan ilsawen-nniḍen ifen tmaziɣt
  4. Iwalen n jjdid, mamec dasen ɣa negg?
  5. Melmi i nzemmer a d-nerḍel zeg ilsawen nneɣni?
  6. Din imxumbal n umawal

Ifessayen:

A nḥawel ma amkan annahu a netwajed deg wemkan-a

A negg tizemmar bac a nili deg wemkan-a

Projekt (transgenerational tmaziɣt, asmuni n iwaren n imeẓẓyanen d imeqqranen)

Nexs: Kunkur (deg izlan)

Asmuni n yezlan (juri azgen d irgazen azgen d temɣarin) maca deg ijjen udlis

Tizemmar: (twiza) Social media – tizemmar, etc, online

Nnesens: tussna n lexedmet n jure

Copyright

Assiɣi

Issen ad yari

Formation atelier (tazeddiɣt)

  • Tamezyida n tɣuri n tẓuri
  • Finans n inazuren d projects
  • A nsedder taẓuri tamaziɣt
  • Imukan mani ɣa negg taẓuri
  • A nekkes tussna x inaẓuren imezwura
  • Motivation, ad tzeɛmed i tɣuri s tmaziɣt.

ASTAL N WEMSAGAR (évaluation)

Ttuɣa Imeccarcuten ixess-asen ad arin di tlata n tewriqin s ikuluriten imsebḍan, maci kṭer zi tlata n ixarrsen gi tewriqt. Min stafden zeg wemsagar, ɛawed timeslayin i yettwalan ixess ad ilint mliḥ, d min wer dasen-yeɛjiben, min ixess ad ittwabeddel.

Tumayt:

Min dayi-iɛejben:

+ L’idée conceptuel

+ Anict-a d ubeddel aked iwdan d jjdid

+ Rxedmet di grupp-a tamezgarut

+Iɛejb-ayi umi nxeddem di +gruppat (Miluda input, llɛeb)

Iɛejb-ayi “brainstorming” (asmuni n afkar

+fikra n activité tesbeḥ

+ Itteɛjib-ayi mermi nettfekker di tmaziɣt-nneɣ

+Iɛejb-ayi uswizi d ucrak n twengimin aked imeddukal d tmeddukal

+asitem ad iffeɣ merra min nenna ɣer tidett

+Iɛejb ayi manaya s minzi marra ggin tizemmar

+iɛejb-ayi aṭṭas amkan

+Iɛejb-ayi aṭṭas mamec nexdem aked wayawya s minzi nemsawaḍ jer-aneɣ Iɛejb ayi wami nxarres di mamec ɣa negg tmaziɣt a tedder

+arrispikt n kul ijjen izemmer ad yessiwel

+productif

+wer dayi-yeɛjib ca lami ikemmel

+Nettbeddal ixarrisen

+Isbeḥ aṭṭas (practical)

+Merra teksim rxezrat-nsen

+min illan d aɛeffan manaya wer ittili ca lebda

+mliḥ arami xellṭen grupput bac a nessen yewdan d jjdid kṭer, ammu a nessen wi ked ɣa nexdem ɣer zzat kṭer niɣ lla

+negga twiza jer dyapura d imaziɣen n Arrif ḥuma a nesgeɛɛed tmaziɣt

+d pratktika ittawi-d isenfaren i yella ppudar bnadem a ten-yegg.

Min xseɣ ad yili ḥsen:

  • min npudar a nbeddel (project ad qqimen pratique – a nkemmer llɛeb)
  • A nixḍar nnit min ked ɣa nexdem
  • ɛlik yemsar di ca n wemkan yennurẓem ili ḥsen kṭer
  • ssitimeɣ ad yili manaya lebda
  • sistim n list
  • mli grupput ruḥen s ttaxessus ataf nzemmer a nexdem ijjen ḥajet réaliste
  • cwayt n lfuḍa di grupp

yekmen cwayt n rweqt kṭer a nessiwl di grup

  • ixess aneɣ a nebda s mina negga deg uplanu nican
  • ixess aweqqar aked wayawya

Min wer dayi-yeɛjiben:

  • ssdeɛ 
  • ufiɣ cwayt waha (drust n lweqt, walu visualité)
  •  wer dayi yeɛjib rweqt i daneɣ-wcin cwitti
  • Animation dɛif
  • Amherwaḍ walu
  • amkan d ameẓẓyan
  • akud d aquḍaḍ
  • ca n iwdan ɣer-sen aṭṭas n autorité
  • ulabudda arruṭar maca wenni muckil n iwdan maci n workshop
  • Gruppat d timeẓẓyanin 
  • wer nenni ci array-nneɣ gi min yeɛdun
  •  material walu
  • Grupput wer dayi-yeɛjiben minzi kul ijjen d taxessus-nnes
  • negga workshop deg ijjen lweqt wer yedji d llemliḥ nuḥel cwayt wer nzemmer a nfekker
  • diskussiyun x tirart

Ɣer umeggaru qqaɛ, a nwekked ila amsagar-a, ila yella d ijjen wazzreg, irẓem-asen i imeccurka ijjen webrid-nneɣni ḥuma ad fehmen lḥal n Tmaziɣt n Arrif, d wemzruy n wemkan-a i yewtin iẓewran-nnes deg wakud, mamec nḍaren ijjen usijji x usenneɛ n ukltura tarifit (tasekla, sini, atg…) d imxumbal-nnes.

Akaraban-a, ila yella d turjit, teẓẓu di buḥbel n kul ijjen, yejj-iten.t ad fekkren di min zemmren ad ggen nitni i Tmaziɣt n Arrif.

Timaynutin

Fser-itt