24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Tamukrist : Ma a nari: /ijjt/ niɣ /ict/?

Ixess a nessen asinag ageldan n tussna Tamaziɣt ittari /ict/.

Amedya: Ict n temɣart1.

Maca nettaf deg uwetman tettari ijj. Aseqsi manis i dd-yekka usekkil /C/ ɣer twetmant?

Mamec nessen di tmaziɣt iluganen i zi nttessen tawetmant ittili ɣer-s ɣer umezwar n tguri d umeggar-nnes (t…t)

  • Agmar -> Tagmart
  • Isli -> Tislit
  • Uccen -> Tuccent2

Nettaf ɛawed tawetmant i di tettizzar (t), wer zeg-s tesguri ca amecnaw:

  • Taziri
  • Tili
  • Tala

Nettaf ɛawed tawetmant i di tettyura (t), amecnaw:

  • Ssrimet
  • Zzaylet
  • Ddemnet

Min nexs a nini s imedyaten a, aqqa/ict/ tudef deg waddad wiss kraḍ i dd-nidar (t) tettyura di twetmant. Lexxu nzemmar a nari /ijj/ n uwetman a das-nerni (t) n twetmant i ɣer-s yellan ɣer umeggar:

  • Ijj -> Ijjt

Le passage à l’écrit implique une certaine distanciation par rapport à la réalité orale : l’idée d’une notation qui serait le reflet fidèle de prononciation est un mythe. L’écrit implique une formation préalable et un minimum d’analyse.3

Amuttey ɣer tira, d ijj n uzaru zi tilawt tamiwant; axarres n uzemmem n tira, mgal mamek dd-tteffɣent s ugʷmmay d taneqqist. Tira tteḥdajant ijj n usluɣmu4 d tzemmar timeqqranin qeɛ deg usefsi. D manaya i ɣa negg ḥuma a naweḍ ɣer tira.5

Sin-a n isekkilen tteffɣen zeg yjj n wansa, niɣ nzemmar a x-asen nini d ijj. [C] sadu i yemsisli (Moin voisée), [J] sennej i yemsisli (Plus voisée). amecnaw isekkilen-nneɣni i nettaf [S] d [Z], [X] d [Ɣ], [Ḥ] d [Ɛ] s uya, nzemmar a nini aqqa temsagar (t) aked (j), uca terra (j) sadu i yemsisli, tewca-neɣ-dd [ict] i yellan d tafunitikt.

Imedyaten nniḍen:

  • [Taɛejjact ]      ->      /Taɛejjajt/. Asuget: Tiɛejjuja, assaɣ n tigawt: leɛjaj.
  • [Tahebbuct]       ->      /Tehebbujt/. Awetman: Ahebbuj, asuget deg   uwetman:ihebbaj, asuget di twetmant: tihebbaj.
  • [Tamezduxt]      ->     / Tamezduɣt/. awetman: amezduɣ
  • [Tameẓẓuxt]      ->      / Tameẓẓuɣt/. awetman: ameẓẓuɣ
  • [tamedyazt]      ->        /Temdyazt/ . awetman: amedyaz
  • [Tagrast]          ->       / targazt/ . awetman : argaz

Ḥuma a negg asuttuy ujar i manaya, dinni ca n temnaḍin qqarent i [ict], [idjet]. Mamek temsar danita [J] wer tedwil ca d [C] di tfunitikt? Danita wer temsigar ca (t) aked (j), yusa-dd jer-asen wacfa (e).

Addad-a i dd-newca, nesbana-dd zeg-s snat n tmeslayin, tameslayt tamezwarut, ittbana-dd di tira belli din /J/ rid d /C/, tameslayt tisssnat, nzemmar a nemzeɣ x wacfa belli yella, igga tilalt-nnes, yejja asekkil

[j] deg ugemmay-nnes, sennej i yemsisli. Mli wer din yelli jer (t) d (j), ili yeffeɣ-dd sadu i yemsisli. Amecnaw [ict] i di war yelli. 

1- Fatima Boukhris, Abdallah Boumalk, El Houssaïn El Moujahid, Hamid Souifi « La nouvelle grammaire de l’amazighe » Publications de l'Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat 2008. Tasna : 158
2- Asedwel izrin, tasna : 43
3 -« Synthèse des travaux et conclusions élaborée par Salem Chaker « TIRA N TMAZIƔT, PROPOSITIONS POUR LA NOTATION USUELLE A BASE LATINE DU BERBERE » (24-25 juin 1996)
4- formation
5 - Asuɣel : Ḥalim LMADANI

Timaynutin

Fser-itt