29.1 C
Nador
Jjemɛa 26 Yulyu 2024

Min inna G. DELBREL i ttuɣa yellan d aneḥbus deg ufus n Ibeqquyen di 1907?

Ta d ij n tebrat yessek-itt G. DELBREL zi Mlilt i ujurnal n « Akhbar », tettwafsar ass n lḥedd 5 zi kṭuber 1907, n° 13473. Ittɛawad deg-s x min x-as yekkin wami t-ṭṭfen ibeqquyen aseggas n 1907, ttuɣa ɛlayen a das-awyen tamnawt.

Ajurnal n Akhbar tefsar tabrat-a, aqqa min deg-s dd-yusin :

Aneḥbus di Arif

M. Delbrel  ittɛawad s yexf-nnes min x-as yekkin

M. G. Delbrel, i ttuɣa yellan d ijj n lḥajet di lɛesker, yessekk-aneɣ-dd tabrat-a zi Mlilt :

Mlilt, ass n 25 zeg wabril 1907.

Mass anemhal, aqqa-yi da mliḥ di Mlilt zeg wass n 17 zeg uyur-a, manaya yeddakkʷal ɣer Seppanya, d ujiniral Marina. Tlatin n wussan i kkiɣ d aneḥbus di Arif i wer yettwissnen, s lgid deg iḍaren-inu. Ttuɣa kid-i mmi-s n lḥakem n Lḥusima, d usikritir-inu. Merra manaya, awern i umi dd-nenjem tlata n twalatin zi tmettant d taɛeffant, i di ttuɣa nxezzar s tiṭṭawin-nneɣ.

Ha azemmem n min x-aneɣ yekkin :

Neffeɣ-dd ass n 17 zi mars, zi Lḥusima, neṭṭef abrid di lberr ɣer Badis, minzi ttuɣa ɣer-neɣ dinni ca n tsebbabt a tt-negg. Zi ssenni, ttuɣa ittxessa-neɣ a dd-neṭṭef abrid zi ssenni ɣer Mlilt. Ca n 250 kilumiṭ di tmurt i wer yettwissnen.

Ass n 19, ɣer xemsa n uɛecci, ffɣen-dd akid-neɣ deg yij n uxeccab, deg yij n yeɣzar yeḥsar awlayellah. Ca n mya n imezdaɣ i x-aneɣ dd-isugen, ttuɣa ttmernin-dd deɣya-deɣya xmi sɣatan s tɣuyya d ubarreḥ.

Ttuɣa nnḍen-aneɣ-dd zi mkul jjihet, amen ḍellqen i tɣuyya n girra, manaya yejja-neɣ wer nezmir a neksi ifassen-nneɣ a ndafeɛ x yexf-nneɣ. Sebɛa n iɛessasen-nneɣ ssersen lesnaḥ, kksen-aneɣ arruḍ. nedwel qeɛ d idammen. Ẓriɣ s tiṭṭawin-inu mmi-s n lḥakem n Lḥusima yemrez, yeccur s idammen.

Waxxa wciɣ-asen lexber illa nessen lḥakem n Lḥusima, waxxa ssekneɣ-asen tibratin i ttuɣa ɣer-i nnes, manayenni wer yeqḍi walu. Ttuɣa-neɣ deg ifassen n yijj n jjmaɛet d taɛeffant ; Ibeqquyen. Al Azrar d Lazekrun ; imaziɣen-a, wer ttsewwiqen la i sselṭan, la i lmexzen. Ttuɣa ɣer-neɣ ccwarti, bedden-dd x-aneɣ ca n yemɣaren, wer ten-jjin ca a daneɣ-awyen tamnawt lexdenni. Yebda yij n wemsawal x tmeslayt-a, wciɣ ameẓẓuɣ, ttuɣa ḍeffreɣ merra min ittennḍen din jer-asen.

Di lwesṭ n rrjef-nni, iwyen-aneɣ ɣer taddart n Assad, nesseɛdu din ij n llilet d taberkant jer lmewt d tudert.

Tiwecca-nnes, ḥeḍren-dd tnayen n lquyad i ttuɣa ɣer ssekkeɣ s llilet, bac a daneɣ-awyen ɣer Snada. Maca ibeqquyen ugin a daneɣ-ḍelqen. Ggin a daneɣ-gewwden ɣer ssuq n lḥedd, a daneɣ-awyen ttmam aked Dadi d Lɛerbi, tnayen n arruyas n tafesna, i daneɣ-iseɛɛfen, manaya merra, minzi ncuq, aḥeqqa, deg yemrabḍen d tmeḍlin.

Wami i daneɣ-iwyen ɣer wemkan-nni, mmenɣen jer-asen amur nniḍen, yekker lbaruḍ deg yij n wemkan yudes, yemfertak ccɣel, ggin-aneɣ « Yezraren » deg ifassen n lqayed Ben Lgadi i ttuɣa ssneɣ zeg 1892.

Yiwey-aneɣ ɣer teqsebt n Snada, ɣer Ayet Yeṭṭeft. Wer dd-nennufsel zeg ifassen n ibeqquyen illa ḥuma a dd-newḍa deg ufus n imezdaɣ nniḍen, i yexsen a daneɣ-ṭṭfen ɣer-sen nedder, ḥuma a zeg-neɣ rebḥen tinɛacin.

Yebda wemsawal, isiɣi amenni ij n llṭa yemɣar.

Ɛdun 20 n wussan zeggami nettwaṭṭef di Snada, alami nettwala leḥḥgen-dd 20 n yemnayen x yeksan, yesqad-iten-dd sselṭan bac a daneɣ-ksin akid-sen ɣer Selwan. ḥuma ad ssesqaren cwayt tiqebbal i ttuɣa iɣewwɣen zegga i tettwaḥewwes Wejda. X manaya, ttuɣa ttettren-aneɣ lmewt, xsen a nettwaneɣ, a daneɣ yexleq lgid deg iḍaren d ifassen, a neqqim neggur amenni, al ɣa naweḍ ɣer Selwan, mani ɣa nettwaneɣ.

Neffeɣ-dd zi Snada ass n 9 zeg wabril, wer niwiḍ ɣer Selwan alami d ass n 15. Nekka di ca n tmura wer tent-yessin-ḥedd, timura n Ayt Yeṭṭeft d Targist d Ayt Mezduy d Ayt Ɛmart, d Yegzennayen d Ayt Tewzin d Ayt Buyeḥyi.

Waxxa ttuɣa ineqq-ayi leḥriq s wuzzlan i ɣer-i deg iḍaren, maca ttuɣa ttaciɣ deg-i mezri ad cuqeɣ Arif. D manaya i ttuɣa nniɣ ad ggeɣ maca di ca n ḍḍuruf nniḍen. Niweḍ ɣer Selwan, merra min x-aneɣ yekkin, d min dd-yegguren, ittejja-neɣ a x-aneɣ dd-tḍer tiggʷdi.  Maca nettebheḍ wami nufa wenni i daneɣ-dd-yelqan ttuɣa-t akid-neɣ yessbeḥ, iɛamel-aneɣ mliḥ. Zi ssenni, yudef-dd ujiniral Marina, yewca-neɣ arruḍ, minzi ttuɣ nelsa ixerṭaṭ waha. Yefsey-aneɣ lexdenni uzzlan i zi ttuɣa nettwakref zeg iḍaren, yessekk-dd ajiniral, yeqqar-ayi aqa yesleḥ akid-i, wer din walu, lexxu aqqa-yi d ilelli, melmi ma xseɣ ad raḥeɣ zi Selwan ɣer Mlilt, ad raḥeɣ.

ɣer uneggar, deg wass n 17 zeg wabril, ɣer 7 n uɛecci, nudef ɣer Mlilt, nnḍen-aneɣ-dd imezdaɣ i ttuɣa yessnen merra min x-aneɣ yekkin. Nruḥ d amezwar ɣer ujiniral Marin, minzi abeddi i ki-neɣ yegga, yesnejm-aneɣ zi tmettant.

Mecḥal ttuɣa ferḥeɣ niɣ, minzi ssneɣ aqa Fransa tettures-aneɣ amerwas. Maca deɣya uca xarrseɣ illa ɛdun xaf-i 28 n wussan, ttwaḥsabeɣ deg-sen axmi ttuɣa rewleɣ. S uya, wer deg-s bu ccek illa ad ilin ttun min zemmreɣ ad wceɣ di min yeɛdun, wami ttuɣa xseɣ ad zemmemeɣ tabridt n umuddu ḥuma a tt-wceɣ i sserbis ajugrafi n lɛesker aseggʷas n 1894, d sserbis-inu ɛawed zi Fas ɣer Wehran adu tumrin n M. Laferrière.

Maca Seppanya tegga min x-as, tbedd akid-i, am mmi-s n lqayed Arqués. Wer texs ca ad yennufsel yijjen bla wenniḍen.

ɣer uneggaru, xseɣ ad yettwassen aqa asugi i x-aneɣ dd-ggin ibeqquyen, ttuɣa-t d ij n lɣedran zeg yewdan n Dadi, ntaqmen zeg-s. minzi g 1897, taqbilt-a yehwa x-as lmexzen, manaya merra, amen nessen, ttuɣa-t d fayu n Dadi, i dd-yesmunen imezdaɣ ḥuma a ten-dd iɣewweɣ x-aneɣ.

Manaya wer ibedd ca ɣer uya waha, qbel i setta n wussan, munen ibeqquyen, sugen x Dadi, iwyen-as merra agla-nnes, skemḍen-as taddart. Ta, ttuɣa-tt d tamsart taneggarut deg uɛeffan-a umuddu, i ttuɣa ggiɣ biniyat tasebbabt d ca n lɣaraḍ nniḍen yeqqen ɣer tjugraft.

Ssitimeɣ a dayi-twadmed x tira-ya, minzi aqa ttariɣ-ac-dd zi tassut, ɛad aqa dayi-leḥriq deg uḍar afus, s uyezzim i dayi yegga lgid i zi ttuɣa ttwacerfeɣ. Awadem.

G. DELBREL

AKHBAR – No 13473 – Dimanche 5 Mai 1907

Timaynutin

Ɛebdelwaḥid
Ɛebdelwaḥid
Abdelouahid Hennu

Fser-itt