24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Ma nettenɛedda x wargaz xmi nsɣuyyu x tesɣart n temɣart gi tudert?

Ass n 25 zi nuwenbir d ass amaḍlan n ubeddi ɣer ukerfes i ittekken x tmɣarin.

Ass-nni, xzareɣ ma ad afeɣ ci n tzemmimt x manaya deg ufaysbuk arifi ufiɣ ur wwiḍent iḍuḍan n ijj n ufus, Ijjten zzeg-sent d tawlaft tesbiyyan-dd tamɣart teccat argaz. Tazemmemt i fesreɣ x usentel-a, ur g-s tt-iwwi ḥedd ɛlayen, amexmi ssiwleɣ x ci n lmunkar.

Aseɣdi i ufiɣ deg uzzareg n ufaysbuk arifi x wass-a d min dd-itawi, ur t-ufiɣ mani nneɣni. Ssariɣ gi tefray n iwdan n imukan-nneɣni n Lmeɣrib, Legzayar, Tunes, … ufiɣ illa cway n wawal, iydarn-t-id, bedden ɣer-s.

Min imsaren uka bnadem arifi ur t-id-yarẓi wass am wa?

Ẓriɣ melmi ma ḥedd yidar-dd akerfes n wargaz x temɣart (ssawalent x-s temɣarin), ttekken-dd zdat iwdan (ktar ci irgazen) qqaren qa:

– Iḥqa ula d tamɣart tettkerfis x wargaz. Bezzaf d timɣarin sɛiffant liɛic x irgazen-nsent, ttmenɣant akid-sen, ssixwant-asen lejbub, ttexsent ad deg-sen ḥekment, atg. S uyenni ur nzemmar ad nssiwel x ukerfes zeg ijjt n jjieht waha. Ataf ur illi d lḥeqq.

– Iḥqa qa maci d manaya i dd-izwaren. Qa imunas n waydud cemxen. Aydud ur ittif min ɣa yecc, iḥudriyyen ttmettan gi lebḥurat niɣ aqa-ten deg ibniqen. Kennint tettasnt-idd ad tssiwlent x manaya.

– Iḥqa qa ta d ssiyasa n lɣerb (Uruppa s umedya), ixes ad issemxaṭa ayduden n umaḍal x tudert-nsen, ad asen-iqleb alli ḥuma iwdan ad t-ḍefren ad ttun lɛwayed-nsen, ad ttun aweqqar n temɣart i wargaz, ad ttun illa tamɣart d tamɣart, argaz d argaz, amuk ila llan lejdud-nsen ammen ixessa ad ilin ula d netnin.

– Atg.

Manaya ittas-ayi-d am ususef x tiqqad. Mizi maci nessawal x ijjt n tmeslayt tehwen. Nessawal x ijj n zzɛaf d ameqqran ttiɛicint-t temɣarin kul ass gi tudert-nsent. Tenni mix ur ikki bezzaf, ittekk x-s drust.

Akerfes jer n temɣart d wargaz

Min dd-iwwin akerfes n wargaz ar ukerfes n temɣart? Laggʷaj i din jar-asen am laggʷaj jer n tmurt d ujenna.

– Timɣarin ittkerfasen x irgazen (llant yyih) ur wwiḍent xelli d 10% n irgazen i yettkerfasen x temɣarin. Ijjten zi kraḍt (3) n temɣarin n umaḍal ittenɛedda x-s wargaz.

– Akerfes n wargaz x temɣart d ijjen zi lesbabat imeqqranen n tmettant n temɣart iḍa. Tamɣart lebda taqqar (ad ayi-ineɣ mala…). Argaz ɛemmar-s ur das-teṭṭar x lbal ad yaggʷed zi manaya.

– Ttaɛeddu n temɣarin x yergazen ittuqiɛ ɛlayen 100% gi tudrin, argaz-nni ittili d argaz-ines. Irgazen ttkerfisen x temɣarin mani ma: gi taddart (mala d tamɣart-ines, d ultma-s, d yelli-s, ci n twalatin xelli d yemma-s), gi zzenqet (ittedɛu g-s, iqqettɛ x-s abrid, ittekkes x-s taqcurt, itteɣtaṣab-itt), gi lxedmet (ittsawam-itt x lxedmet s ddat-ines, irebbu x-s txincit, ittic-as qell zeg wargaz gi ttexliset, ..), gi girra (ixeṭṭef-itt, iznuza-tt d tismeɣt, ittnɛedda-as x ddat-ines, issexdam-itt muk ixes), …

– Timɣarin tteggʷdent ad ffɣent weḥḥed-sent s llilet, ad raḥent ar imukan deg-sen ɣir irgazen, ad safrent mani iggʷej lḥal, ad raḥent ar fictat n llilet, … Manaya mani ma, maci ɣer-neɣ waha. Irgazen tteḥsaben berra d amaḍal-nsen. Tamɣart umi ɣa yini ixef-ines ad din traḥ, ttɛaqabent s ukerfes.

Min ixes ad yini manaya? Ixes ad yini qa argaz rid ittkerfas x temɣart mizi netta d aɛeffan, niɣ mizi netta ittɛeṣṣib, niɣ mizi nettat tetteg ci d aɛeffan. Ixes ad yini qa argaz ittenɛedda x temɣart mizi d tamɣart. Mizi slemden-as zi temẓi ila argaz ɣer-s lḥeqq ad inɛedd x temɣart, ad x-s irrey, ad x-s ibezzez ad ttegg min irezzu netta, ad tt-iɛaqeb mala tugi, atg.

Manaya rid ittbedda gi tɣuni jer n wargaz d temɣart waha. Manaya yujer iwdan, iẓwa-ten, iẓẓu gi tdelsa, icuq tidusin d liḥkam. Illa gi temzyida, gi lxedmet, gi lidara, ittsara gi tdemṣa, gi ṣṣeḥḥet, gi rryaḍa, deg umṣawaḍ, atg.

Tamɣart ittnɛeddan x wargaz (tudrus amuk teqqar testadistikt) deg-s ci gi ṭṭbiɛet-ines issɛuna-tt ar manayenni. Argaz ur ittḥdijji ci ad yerzu ssabab. Argaz ittnɛedda x temɣart mizi d tamɣart. Ittic lḥeqq i iyexf-ines ad inɛedd, mala d tamɣart-ines qa tamɣart-ines (am ṭṭunubin-ines), mala maci d tamɣart-ines qa min tt-iwwin ad tels aruḍ d aquḍad, min tt-iwwin ad tekk ssa, min tt-iwwin ad x-ay tɛeffar, … Wanitin d alujik d liḥkam, n tzemmar. Am ulujik issɛunan bnadem war leɛḍar ad inɛedd x bnadem ameɛḍur, am ulujik issɛunan bnadem ameẓyan ad inɛedd x bnadem awessar. Illa timɣarin, mala sebḥan nettu, ad zgen d cwit zeg imezdaɣ n umaḍal).

Man amnus i dd-izwaren?

Muk ma igga ci n umnus-nneɣni niɣ d ci  lfihem-nneɣni ur izemmar ad as-ikkes amkan i wemnus am wa. Manaya n umḥizwar n imunas ila ittuqiɛ cḥal zeggʷami. Ila timɣarin ur zemmrent ad ccetkant mizi qa tezgur-dd tegrawla, qa izgur-dd lebni n tdimuqratit, ilaxiriha. Maca akerfes iqqim d wenni. Kkrent-idd temɣarin gi kul amkan deg umaḍal sɣuyyent x-s, wtint x-s ttamara d tameqqrant ḥuma ur ittɣimi jar n leswar n tudrin, niɣ n lbirawat niɣ gi tɣemmura n zznaqi, ittegg-it wargaz, ittegg ixef-ines amexmi ur iggi ci, tessɣuda x-s temɣart mizi ad x-s ssiwlen, mizi ur tt-ttiqqin, mizi imken ad tt- ḥebbsen, mizi tarwa… Ar wami idwel amuk tenna Simone de beauvoir, d ccɣel n waydud ikmel rid n temɣart waha (le personnel est devenu politique). Manaya ixes ad yini illa aqa-aneɣ deg jjt n lweqt-nneɣni. Ḥedd ur das-iweḍḍar iḍa ila timɣarin ttwakerfasent mseqqem mani ma, muk ma.

Wi dd-ijjin awal x 25 nuwnbir?

Min tt-iqqimen i wi iqqaren qa iḥqa d lɣerb i daneɣ-istteblan s wawal x ukerfes d umquddi n temɣart. Aseggʷas n 1960, tlata n tumatin ttwakennat Mirabal (tiṣendet-nsent tiferṭṭuyin), gi Tagduda Taduminikant ila d tigrawliyyin, xsent ad qḍant x liḥkam n udiktatur Trujillo.

Tlata n tumatin Mirabal ittwanɣen gi Tegduda Taduminikant

Wanitin iwwi-asent-idd ttmam, inɣi-tent ass n 25 zi nuwenbir. Tamettant-nsent tizi i timessi n tegrawla gi tmurt-nni. Manayenni iqḍa x udiktatur-nni iwwi-dd tasɣart i waydud. X-s i tebna ONU, ass amaḍlan n ukerfes x temɣart.

Xseɣ ad iniɣ s manaya qa wi dd-ijjan awal x ukerfes maci bu zi lɣerb maci bu d akerfes ittemsaran gi tudrin. D timɣarin n Tmura mix ikka zzɛaf n iḥewwasen am tmurt-nneɣ, inɛedd x-sent lmexzen maci d argaz. Manaya isskan-aneɣ ɛawed ila akerfes illa mani ma. Aqa-t xelli gi lɣerb mani tella aḥsrah tdimuqratit.

Ɛad lux timɣarin tettent aɛmud, ttmettant, ttwasḥqarent, ttwaɣtaṣabnt, ttwaḥbbasent, …

S uyenni ur nzemmar ad nemseḥ aseɣdi-nneɣ ar tḥendutin ur bnin x ṣṣeḥ. Timellalin ur ttnuffurent deg uṣnnaj. Rid nettɛiyyab argaz amexmi ur ɣer-neɣ bu ccɣel. Manaya d aḍan-nneɣ ittaɣ deg-neɣ, ixessa ad t-neḥseb d tazwart d tameqqrant, ad nexdem i tikkest– ines zi tudert-nneɣ. Ijjen ur izemmar ad yini s yiri-ines d azegrar illa tasɣart gi tudert, d tesɣart gi tudert n uweqqar d teɣdemt, temmewc-as i netta weḥḥd-s.

Waxxa ur day-itteɛjib ad iniɣ awal-nni n: tamɣart d ultma-k, d yemma-k, d tamɣart-inek, d yelli-k. Maca iwwi-ay-dd Rebbi illa irgazen-nneɣ ur sqirrin s tidet ar ɣa ttwalanet ijjtn zi temɣarin-nsen inɛedd x-s wargaz. Ad nini netta ur ittenɛeddi ci x temɣart gi taddart. Maca imken ci n wass, ijjen nneɣni ad as-inɛedd x temɣart gi zzenqet.

Ssneɣ ila yuɛar uxezzar gi tisit n yixef. Mizi ittawi-dd axemmem gi muk igga bnadem. Ittawi-dd anhezzi, axelxel, abeddel. Manaya g-s ttamara. Ittawi-dd argaz ad ismeḥ gi liḥkam d min das-ittic liḥkam. Maca ittawi-dd ula d lehna d lkarama i marra iwdan. Manaya yif liḥkam.

Lḥaṣul, d aṭṭas x useɣdi x ijjt n tmeslayin tssarẓag tudert, tneqq, tettjja-dd iyujiln, tssaggʷad. D aṭṭas.

Timaynutin

A.Aouattah
A.Aouattah
Asmaa Aouattah

Fser-itt