24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Izalen deg uɣennij Arifi: “kkarent a tinyiba” n Benneɛman d ameknaw (Azgen amezwar)

tala: Facebook

Aɣennij d bnadem Arifi

Nnehra ma ad ssiwreɣ x beddu n uɣennij di Arrif ura ɣar Imaziɣen marra, niɣ ɣar igduden nneɣnit. Rezzuɣ ad ssiwreɣ x uɣennij ig yejjin umi qqaren Arrif ibedd. Xmi neqqar Arrif, wadji nessawar x tmurt, lla nessawar danita x wemdan (Homme) d tilit-nnes (son existence). Xmi neqqar amdan (bnadem), nexs a nini  « wi ig itticen rmeεna i tmurt d tilit qaε ra i ddunect ra i Lksumus marra » (awar n Nietzsche). Nettaf Arebbi yenna di Lqurεan: « Isremd-as i Adam kurci ismawen » zeεma iwc-as awar, yewc-as rmeεna, iwec-as adji zzay-s reεqer. Yeqqar Arebbi deg ijjen aya nniḍen « iεared lamana x tamurt d idurar, war xsen a t-ksin, uca yeks-it wemdan ».

S manaya, nzemmar a nini belli, tammurt d amdan, ggin am wur d wadji (reεqer), war izemmar ad yiri ijjen bra wenneḍni. Am arrimet d tanefsect, d ijjen war nzemmer a nfarq jar-asen.

Maziɣ yedja s tmurt-nnes, bra nettat war ittiri. Tammurt n Imaziɣen tedja s iwdan-nnes, nebra nitni war tettiri. Tammurt n Lizandya (Iwdan izeggaɣen) war qqimen ddaren, tammurt- nsen temser abaryuḍ amen das-neqqar, niɣ amen tuɣa qqaren nitni « abaryuḍ acemrar » aɣembub acemrar (visage pâle). Amen nettwara nhara wi ig ittεicen di tmurt n izeggaɣen ɣar-sen imxumbar n tilit, nitni d Iwruppawiyen maca x tmurt n izeggaɣen.

Arrif d izalen-nnes

Xmi neqqar Arrif neqqar tussna-nnes, awar-nnes, car-nnes, leɛwayed-nnes, Rni-d x-as min yiɣran qaε ɣar iyduden n ddunect marra, izalen n Arrif (les valeurs). Aṭṭas n yiwdan txedjaḍen jar izalen (valeurs) d tiṭikt (éthique), izalen day-sen min yedjan-nneɣ nwart-itent zi tussna d rejdud-nneɣ, nessɣmy-itent-id di jjmaεet-nneɣ. Zi jihet nniḍen, tiṭikin nitenti ttirint d icten ɣar ddunect marra (min iḥarrem arebbi, nitenti d rhad aqqa-yent ɣar ddunect marra, zzay-sent : amsinɣi bra rḥeq n arebbi ura d rqanun, tukkerḍa, rḥecwet, remrac n ddem (tawmat n yijjen uεeddis niɣ n yif, txatcit, taεentit, taḥennat…) rni x-as min ihedd nneɣnit… reḥdud-a yina nettaf-iten ɣar yiwdan n ddunect amen tekmer (wadji ɣar-neɣ waha). Tina d tiṭikin djant day-neɣ amenni, ttarbiyyet tettic-asen minzi treqqaḥent day-neɣ kurmma nemɣar, min itteffɣen x manawya (x tiṭikt) ittwaḥsab ɣar igduden marra belli d amehruc di tnefsact-nnes. Tiṭikt war dji bu d awar-nnes danita, awar-nnes x izalen, d izalen xef da nassawar inni i yarezzun reqḥen di Arrif-nneɣ.

Izalen di jjmaεet mamec mma tegga niɣ di waydud mamec mma yegga, ura d niteni ggin am tussna, am wemdan, am tammurt, am ṭṭabiεa, am taɣerma (civilisation), ggamen, ttraḥen ɣar zzat ttεaqqaben ɣar deffar, day-sen ineqsiyyen (-) (iεeffanen – a neqber awar-a waxxa war ittguz ad t-nini), day-sen inni yecnan (+).

ɣar Imussnawen n tasusyulujit, tapsikulujit, tanṭrupulujit, tafalsafit, taṭnulujit…, rmizan n izalen di mkul jjmaεet, zi rmizan i yedjan, twarrit n izalen ɣar tussna deg umezwaru, mindi ineffaε ? min umi ineffeε ? mayemmi i ittwaẓẓu wazal-nni di jjmaεet-nni ? mamec igga ittwaẓẓu, d mamec ggin xarsen day-s d mayemmi ?

Netta azal ɣar waydud zi ṭṭarf, ittas-d bac a iwwec ijjen rwajab x ijjen wemxumber ittbana-d d jjdid, niɣ d rwajab x ijjen wemxumber iṭewwar, ssenni azal-nni ixess-it ad iṭṭwar ura d nnetta. Mameca wara ? a newc ijjen wazal d mamec i d-yusa d mayemmi d mamec i iṭṭwar?

Jar izerfan d wazalen: Man abrid?

Γar-neɣ azal n temεawent, xemmi nettaf ca n ḥedd ihwaj i temεawanet, neccin nzemmar a das-nessiɣ fus, maḥend ad yeεdu mindi yedja (nrenni-yas tizemmar-nneɣ ɣar tinni ɣar-s, yehrec, ixeddem, issaɣ ḥaja war das-yezmir, itteg haja war das-yazmir weḥḥd-s niɣ a zzay-s tawi rweqt aṭṭas…). Ammu nettaf azal n tamεawent ittwaẓẓu di tussna-nneɣ zi rebda. Nettaf di tudart-nneɣ belli netteḥwaja tamεawant aṭṭas, s uya nufa belli imxumbar n tzemmar ɣar yewdan n waydud-nneɣ d timjahdiyyin niɣ d tunqisin s waṭṭas, s manaya nufa belli azal n temεawant ixess-it ad t-nṭewwar, mamec das ɣa negg ?

Bac a neṭwwar Azal, nettarra-t d izerf di jjmaεet-nneɣ, ssenni neṭṭawwar azal n temεawent aked min yeḥwaj waydud umi tizemmar n tarwa-nnes d tunqisin, narr-it d izerf (loi), nagga-as izerf n Twiza, ssanita tedwer twiza d ijjen izerf niɣ d rqanun yeggur x waydud yekmer. Mamec ɣa nag ad t-nzemmem bac a iqqim i rebda wazal-a n temεawant ? nagga-as abrid ɣar tussna, neqqar-as nnan imezwura, niɣ nnan rejdud « tamεawant terna Ayrad ».

Yura-t: Σebdelkrim Barakat

Γer ɛawed: Imedyazen n Arrif : Min ɛnan d mani i yuran ?

Timaynutin

Fser-itt