12.1 C
Nador
Larbeɛ 15 Yennayer 2025

Iwalen x tnettit d temkettit di Arrif s tiṭṭawin n ijjen Thindawit.

Tnayen n idurar geɛɛden x iftasen n lebḥer acemlal amerwasu ṭṭerf i tnayen n tneddam timeɣrabiyin, Nnaḍur d Lḥusima. Wer d-itteqqim ca deg wanict i yella luɛla-nnsen maca di tebratin-nnsen. Tlata n wawalen ttwajeyyren s ucemlal xef idurar – Rebbi, Agellid, tamurt.

Rebbi, agellid, tamurt ssawalen x tmeslemt, tagelda d sseḥra n uɣelluy, d yina d « icerriḍen izeggʷaɣen » n Lmuɣrib. Nettwala icerriḍen izeggʷaɣen deg umseksi n ca n imeɣrabiyen aked ddin, xmi tteggen ddenf x inni isɣuyyn x lḥeqq-nnsen di berra, niɣ xmi ittekksen zeg idlisen n uselmed amesksi aked Muriṭaniya d Dzayer. Tidett tanita tezdeɣ di min xef wer ssiwilen, deg wawalen i wer ittwanṭqen.

Manimma twacit-a tettban di Arrif, ameggaru-ya ixes ad yini « lkampu » s Teɛrabt, aqqa-t deg yeẓẓelmeḍ n Lmuɣrib. Idurar-nnes d isaffen d iɣezran-nnes tticen-ayi ijjen wudem-nneḍni x min ssneɣ nec di Arrbaṭ. Nec lux xeddmeɣ x utlaɛ di Lmuɣrib, uca aqqa-ayi zeddɣeɣ di temdint taqdimt n Arrbaṭ. Izubaq-nnes ḥsaren maca yettban-d lebda din amkan i yenni iznuzan lxuḍret, i iḥenjiren xmi ttiraren tcamma, niɣ i ca n lqehwa. Tiwacunin zedɣent di temdint aṭṭas zi mani, uca ufuɣ ssa wer izemmer ad isala mala wer nemmelqi aked ca n umddukel zi twacunt i dayi-isnujun.

Umi nniɣ i twacunt i dayi-isnujun ila xseɣ ad raḥeɣ ad ẓureɣ Arrif, ggin dayi ijjen lxezrat zeɛma axmi nec bbuhlyeɣ. Tayemmat i dayi-isnewjen tettɣil ila ɣelḍeɣ zeɛma axmi xseɣ ad raḥeɣ ɣer Tanja niɣ ɣer Waccawen, tineddam-a min ɣa ttraḥen aṭṭas n imsariyen i yellan deg uɣelluy n Arrif. Waxxa tesmun-iten ijjen bandira, maca drus min ismunen Arrif aked Lmuɣrib. Taspanyut d Trifit ssawalen-tent di Arrif, maca Tafransist d Darija i yessawalen deg waṭṭas n iraqqen-nniḍen di tmurt. Xelli din beṭṭu deg yiles, maca din ijjen wemsebḍi d ameqqran deg umzruy n tnayen-a n tmura.

Yeẓra Arrif ijjen yirim d aquḍaḍ n uzarug zi Spaniya deg iseggusa n 20 adu tummeɣra n Mulay Muḥend, i yellan d amɣar mani isem-nnes ittwamḥa ɣer berra i yegmiren n jjihet-a ta. Tewḍa tegduda zzat i tedwas n Spaniya d Fransa i yella sxedmen gaz n uwerdal kuntra i Irifiyen zeɛma ḥma ad bedden deg wudem-nnsen. Wenni daneɣ-yewwin ɣer tzeddiɣt n Mulay Muḥend, yenna-aneɣ ila Arrif lux dag-s aṭṭas n midden ileqqef uxenzir di Lmuɣrib. Aṭṭas n tɣuriwin i yesmunan jar uxenzir i yellan di Arrif d usexdem n gaz n uwerdal deg iseggusa n 20 maca lḥukuma tettagi x tneṭṭufin-a, minzi ad yili teggʷed nnhewlent tɣuniwin-nnes aked Spaniya.

Maca min iɛuffnen ad d-yas di 1958, tnayen n iseggusa zegga yemneɛ Lmuɣrib azarug-nnes zi Fransa. Amseksi x leḥkam i d-yusin awerni i uzarug ixelq-d lferz kuntra Arrif min iɛernen iɣewwaɣen Irifiyen ad ilin kunṭra i tgelda. Iwerda ugellid Muḥemmed wis semmus ḥma ad adfen di jjihet. Ittwassxdem ugaz n Napalm ḥuma ad skemḍen ddcurat d yewdan i yufin x ubrid-nnsen. ḥebbsen iwdan i yella ttuɣa kuntra-nnsen. Ttenɛeddan x xirebbi n temɣarin d iḥenjiren.

Ula d ijjen ma issawal x umezruy-a. Merra min ufiɣ di Arrif zegga ruḥeɣ ɣer Nnaḍur, d ca n tmeslayin d titnugrafiyin dag-sent lferz. Wer din bu idlisen x net i yessawalen x umenɣi-ya wa. Wer ssiwilen ca di temzgidawin n tɣuri x ddenf d tuɛeffna i yemsaren di 1958 d 1959 di ca n udlis. Kṭer zi manaya, ɛemmer-s ma tus-d lḥukuma ad tetter awadem x min tegga s ifassen-nnes, wami dayi-ttuɣa di Lḥusima, sseqsiɣ aṭṭas n midden ma tteḥsaben ixef-nnsen d irifiyen niɣ d imeɣrabiyen. Ijjen temɣart i mmelqiɣ deg ijjen temyawast tesgeɛɛed iɣallen-nnes uca tenna-d : « Nec d Tarifit. Mamec ɣa ggeɣ ad iliɣ d tameɣarabit awerni marra min ggin ? ».

Zegga negga ijjen ddura ɣer RODPAL, tamurgant i ixeddmen aked ca n tmesmunin di Lḥusima, ttuɣa nxes a neffurej deg udukumuntir n Rif 5859 : tareẓẓit n useɣdi. I yegga CNDH aked tamunt tawruppawit i yella issufeɣ-it-id Tarik El Idrissi, adukumuntir ittemsawal aked inni iẓrin, ɛicen ddegg-a n tmejra di Arrif deg useggʷas n 1958-1959. Manaya ibedda, ittsala aked ijjen wergaz iqqim deg uxxam-nnes di Amesterdam. Twacunt-nnes, am tinniḍen, qelɛen-d x-asen zi ledcur. Issawal x mamec qelɛen iẓuran-nnes. Uca immal ca n ifuṭuten wami i tuɣa yella di Lmuɣrib i tarwa-nnes. Yenna « ɣezzu ameqqran i daneɣ-ggin maci umi daneɣ-nḍaren di leḥbusat, maca wami daneɣ-qelɛen zeg iẓuran-nneɣ ».

Tura-tt: Anashua Dutta

Timaynutin

Fser-itt