28.1 C
Nador
Jjemɛa 26 Yulyu 2024

Farisi yura: Asɣiwes n tutlayt n usuɣel

Mohammed FARISI

Muḥemmed Farisi

Mammec mma tegga tutlayt, addad usniles-nnes ihwa niɣ igeɛɛed, xminni ittili usuɣel aked uɣezdis-nnes, amawal n tutlayt irenni ittegma, ula deg weswir n yilem[1] aseklan d umassan ittlul-dd, itteyma, d tizemmar n uwenni rennint. Asuɣel netta wer illi mɣer d takessit n weḍris zeg yijt n tutlayt ɣer tenni nneɣni, anict illa d takessit n yijj n uyda d amassan d aɣerman, s yijj n unamek nneɣni, d takessit n yidles s umata, tasekla, tutlayt, tamassant

Xma asuɣel ad igg tawuri-nnes mammec texs ad tili, ixess ad as-ittwagg ijj n wesɣiwes d usniles iṭṭef ixef-nnes, ad yarr tayynit i xmi ɣer-neɣ tilin snat n tutlayin, minzi, mecḥal mma ittwagg usuɣel zi tutlayin n midden ɣer tutlayt Tamaziɣt, ixess ad ittwagg usuɣel zi tutlayt Tamaziɣt ɣer tutlayin n midden ula d netta, xma ad nessers tutlayt nneɣ xef tidet-nnes, ad nexzer ma tzemmar ad temmutti ɣer yijt n tutlayt n tussna, ma ɣer-s iles imten, inneḍleq.

Deg yijt n tidet, ixes ad nekkes tayyut xef usuɣel d min iɛna, minzi netta wer illi d asemzeɣ n tutlayt, xma wer nweṭṭi di min di iwḍa usuɣel n Teɛrabt. Tuɣa marra min umi ittettwagg usuɣel ɣer Taɛrabt qqaren-as « asɛerreb », manaya, di tidet-nnes, d asuɣel, mɣer rezzun ad ssemɣeren zi tutlayt-nnsen. Deg weswir d ijj, ixess ad nebḍa jer xmi nrezzu ad negg asuɣel i cra n yilem wer ntif uma-s di Tmaziɣt, nettraḥ nessemzaɣ-it.

S umata, mala nexs asuɣel ad ɣer-s tili taggalt, ixes ad ɣer-neɣ ilin ca n yimmasen:

  • Aɣerbel n yimawalen n snat n tutlayin, ad nexzar day-sen tiguriwin d yirman, ad nexzar min das-ineqsen.
  • Asmutteg n yimessuɣlen.
  • Asrusi n yilugen d tebridin n usuɣel, amenni ula i yilugen n twafuɣt[2] d usnulfu[3], xma ad ɣer-neɣ tili ijt n tmetta n yirem.

Marra min idd‑nenna zzat, tutlayt Tamaziɣt ad ten-ttaf d amxumbel deg webrid-nnes, rni xafes, iḍrisen-nnes udrusen amenni uma i tsedlist-nnes wer telli d tameqqrant, ɛad trezzu ad temmuti ɣer yijt n tutlayt n tira xma ad zzay-s nessɣer, awarn-as ad tennurẓem xef yiyyaren nneɣni n tussna.

D tidet, beddu wer ihwin, mala ɛad aselmed amenzu n Tmaziɣt wer yuyur ɣer zzat, xma ad yaweḍ ad yili di marra deg yeswiren n uselmed. S uya abrid xma ad t-tessuref tutlayt-nneɣ imxumbal a marra, ixess-as ijj n wesɣiwes i tutlayt-nnes deg wemcan-nnes.

 Asɣiwes n tutlayt mala irezzu ad igg tawuri-nnes d tidet, ixess ad yuyur aked tutlayt s mammec tella, wer illi ad iksi asɣiwes i ggin i tutlayt n (X) ad t-issers xef tutlayt tamaziɣt, s umata ixess ad ilint tmeslayin-a :

  • Aqewwar i umawal n tutlayt.
  • Asemɣer n tcuni n yiwenniten.
  • Asemɣer n tisi i xef temmers tutlayt.
  • Wenni ɣa itteslen i tutlayt-a, ad as-irmes.
  • Anurẓem xef yiwenniten imaynuten d useqdec-nnsen.
  • Asemɣer n yiwenniten iquḍaḍen.

Asɣiwes n tutlayt zi tmegga timezwura i ixessen ad yilin, mammec mma tegga tutlayt ixess ad tekk tibridin-a. Suya aked uɣezdis n tneqqiḍin-a, ixess ad ilin ca n tneqqiḍin nneɣni:

  • Tussna n mani teddar tutlayt, d tilalt-nnes di tyumi.
  • Tarezzut deg umezruy, ayda, tutlayt.
  • Amutti zeg yiyyar-nnes ɣer yiyyaren nneɣni.
  • Asefses n wemsawaḍ zzay-s jar yewdan.

Amen tella tutlayt Tamaziɣt d ijt n tutlayt n wawal, amawal nnes d ameẓẓyan, trezzu ad temmuti ɣer yiyyar n tira, ad tessemɣer amawal-nnes aked min ittbezzaz wakud n yiḍ a, wer ɣer-s ɣa ad teḍfar ijj n wesɣiwes n tutlayin i day-s irewsen.

            Deg weswir d ijj, asɣiwes xma ad ɣer-s yili ijj n umures d asebḥan, ixess ad ittwagg zeg yijt n tmerselt, minzi aṭṭas n tmegga deg weswir a zi mkul araq, ittejja tutlayt temxetway di tecli-nnes ɣer zzat, wer ttif wi ɣa teḍfar, minzi asɣiwes-a iqqen ɣer : tinmel, tasedawit, timersal n uwanek, tudart marra.

Mayemmi nrezzu ad negg asuɣel?

Tutlayt, mammec mma tegga, lebda trezzu ad tesseyma ixef nnes, ad tessemɣer amawal nnes, suya asuɣel, deg weswir a, d ijt n tassut, s yijj n unamek nneɣni, d ijt n tussna teggur aked wakud, am ijj n weqduḥ tettayem d zzayes tutlayt min d as ixessen.

Asuɣel zi tutlayt Tamaziɣt ɣer tutlayin nneɣni

Min iḥtaj usuɣel  ɣer tmaziɣt iqqen, d amezwaru, ɣer yidles amatu, d uḥsi-nni i di tlul tutlayt d uyda-nnes. Suya nttaf, belli, iḍrisen i di iffeɣ usuɣel d :

  • Izlan, tiqessisin, asefru s umatu
  • Inzan, tinẓaẓ
  • Tinfas
  • Tiwafitin
  • Iḍrisen isegdan

Iḍrisen-a, iseklanen d isegdanen, d ijt n tewwurt xma ad nessen amawal ittettwaqedcen, d tussna-nneɣ i yecniwen-nnsen di tutlayin nneɣni, manaya, ɛawed, ittejja asuɣel zi tutlayin n midden ɣer Tmaziɣt iyma, iṭṭef ixef-nnes.

Asuɣel zi tutlayin n midden ɣer tutlayt Tamaziɣt

Wer nzemmar ad nemsebḍa deg uxarres i iqqaren belli tamaziɣt teḥtaj iḍrisen n tutlayin nneɣni xma ad tessemɣer iyyar n umawal-nnes niɣ awal-nnes s umata. Maca zzat i manaya, ixess-as asɣiwes, asurif awarn i usurif, s yijj n unamek nneɣni, ixess-as ijj n umetti ihwen, iqseḥ deg wakud d ijj, wer ntettu, ɛawed, ad nugur s tzemmar n tutlayt-nneɣ.

Deg yijj n uɣezdis, asuɣel zi tutlayin n midden ɣer Tmaziɣt, min xafes d ittedwalen imɣer, nrenni nessemɣera tasedlist- nneɣ, axarres n umaḍal ittili ɣer-neɣ s Tmaziɣt. deg yijj n uɣezdis nneɣni, mayemmi ula d idlisen i issawalen xef uxarres n ca n yiger n tussna ad ɣer-neɣ yili, zzay-s, aked wakud irezzuten ad ten-negg s tutlayt Tamaziɣt.

Asuɣel zi tutlayt taɛrabt ɣer tmaziɣt

Amen nessen, tɣuni jar tutlayin : Tamaziɣt d Taɛrabt, ict n tɣuni tewta iẓewran deg umezruy. D tidet, ula d Talatint tejja limart nnes di tedlsa-nneɣ, maca Taɛrabt, tewta tejja limart, ɛad lexxu teddar, trenni tettiriw. S uya mala neksi d, iḍrisen i yuran s Teɛrabt, d tabridt xma ad nerr tutlayt Tamaziɣt sennej i Teɛrabt i illan lexxu sennej i Tmaziɣt.

Asuɣel zi Teɛrabt ɣer Tmaziɣt, ittif ad yili deg weswir n wesged s usuɣel-nnes, manaya, d tawwurt ad ɣer-neɣ yili ijj n wesged d amaziɣ s yiles-nneɣ. Mala nekkar nexzar, ad naf belli, ad ɣer-neɣ yili usged d amaziɣ, ad idwel s min yecnan xef weydud, s yijj n unamek nneɣni ad t-issiggwej xef tallest, danita nessawal xminni asuɣel nrezzu ad igg ijt n tilalt d tayidyulujit.

D ameggar, nzemmar ad nini belli asuɣel, ixess ad yili, u netta, d ict n tmeslayt ibbezz-itt wakud d imukrisen-nnes, s uya neqqar mala ad yili usuɣel ad yili di tmunet, wer illi ad t-igg ijj n utarras, xma ad banent tebridit d tsetratijin n usuɣel z‑ɣer tmaziɣt.


[1] Concept

[2] Dérivation

[3] Néologisme

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt