24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Asijji x min imsaren di Ḍḍhar Ubarran.. Tira n Mesṭafa Werɣi

Awarni ma isteched umɣar Ccrif Muḥemmed Ameẓẓyan ass n 15 Mayyu 1912. Nnureẓment twura n Arif i Spanya, lɛeskar-nnes xsen ad alyen lebḥar lebhar zi Nnaḍur ar Lḥusima, maca msagaren aked imjahden n Ayt Sɛid, qeṭṭɛen-asen, blukan-ten dinni tmeniya isegwasen ɣer wedrar n Mawro.

Ɣar ukumasi n 1920, ihwa-d Xiniral Manuel Fernandez Silvestre zi Sebta ḥuma ad indeh girra x Arif, ixes ad yirẓem tazeyyat n ccampaniya di  Lḥusima aked unebdu n 1921. 

Awarni ma ixelles ijjen zeg icekkamen Uspanyu di Tfarsit, Ɛbeslam Lxeṭṭabi inna belli d lqayed Muḥemmed n Sliman, ḥuma ad ineɣ Ɛbdelkrim Lxeṭṭabi, baba-s n Mulay Muḥend, ass n sebɛa tɣuct 1920, tbeddel cwayt tsetratijit n wadaf ɣer Arif, iqleb abrid ɣar Uɛerwi. Ad ikk x Teẓḍuḍin, Ddriwec senni ɣer Wanwal, ḥuma war d-ittekk x Ayt Sɛid ig yugin ad as-deɛnen.

Iṭṭef Ddriwec ass n 15 mayyu 1920, da ig ibna lqecla-nnes tameqqrant manis ixes ad yarẓem amsawaḍ aked tqebbal i t-yudsen i yeɣzer n cerḍ (Kert) am ibḍalsen, Ayt Tuzin, Ayt Uliccek d Ayt Sɛid, di char n tɣuct 1920 ad yadef Tafarsit d Leɛzib n Miḍar, ispunya siɣin tḥewwasen timura ar man iwḍen ad ṭṭfen Ben Ṭiyyeb d udrar n mawru deg uyur n dujembar zeg useggas n 1920, zzay-s ad ṭṭfen Anwal di 15/01/1921

Axiniral Silvestre tuɣa issen illa adaf ɣar Temsaman d Ayt Tuzin ad yili iqqseḥ x min igga ar dini, tuɣa ixes ad issexdem pulitik ad igg leɣrur i Irifiyen ig ixsen ad xedmen i Spanya, zeg uyur n Yennayer ar umeggaru n Mayyu, war iffiɣ ca zeg Wanwal, tuɣa itteḥsab lebɛaḍ iraqqen deg ufus-nnes waxxa ɛad war ten-iṭṭif s rɛesakar, am Ḍḍhar ubaran, di char n Abril igeɛɛed ɣer Spanaya imsagar ag ujellid Alfonso XIII i das-d-yarnin di zzɛamet ḥuma ad isiɣi di tmegga-nnes

Zi jjihet Irifiyen, Mulay Mohand (Mohamed Abdelkarim El khattabi) iyru tiqebbal deg Imzuren ass n 21/02/1921, ucin lɛahed, jjullen x lmesḥef i ma ad xanen, ḥuma ggin girra kuntra Uspanyu ar ɣa rebḥen niɣ ad mmten, kksen ad ssekken imjahden ɣar udrar n Lqamet, di Tlugut ḥuma ad ḥdan adaf Ispunya ɣar Temsaman.

Abdelkarim El khattabi iffeɣ ɣa tqebbal ḥuma ad isejjeɛ iwdan akid-s munen ad jahden kuntra i wspanyu

Di char 5/1921, issekk-d Silvestre areqqas ɣar Mḥamed El Khattabi, uma-s n Molay Mohand, day-s Antonio Got d Dris Bensɛid Slawi, maḥend ad steɛmaren Cabo Quilates (sidi Cɛayeb) mara ixes ad siɣin deg wawal, maca Mḥamed yugi.

Yerra X-as Mulay Muḥand aked wareqqas, Got, iḥeddar illa mala iẓwa-d iɣzar ameqran n Temsaman, maca Silvestre yarr-d x-as illa war itɛeṭṭar ad isu atay s neɛneɛ di taddart-nnes deg Wejdir.

Ass n 01/06/1921, zzat ma ad yuffu lḥal, ffɣen (5000) (Maria Rosa de Madariaga tenna 1461) ipulisiyen mxeltin jar Ispunya d regulares i tuɣa di llan waxxa d irifiyen ig ippulsen ɣar uspanyu, zeg Wanwal ḥuma ad geɛden ɣa Ḍḍhar ubaran, ɣa 5H30 n tuffut tuɣa xeccen, ɣar 6 kumasan lebni n leḥyuḍ n uḥeṭṭu s txuncay n ijdi d slukat icukkḍan.

Dharubaranigwej x Anwal s 5km waha, maca abrid ɣar-s iwɛar, itxessa 17km n wunnuḍ ḥuma ad xeccen x iḍaren, Ḍḍhar ubaran aqa-t ajemmaḍ i yeɣzar ameqqran, Silvestre yixḍar Ḍḍhar ubaran ḥuma a zzay-s iḥḍan anhezzi Iriffiyen ig illan deg udrar n Lqamet, maca war izemmar a t-isarbar mara yuqeɛ x-as ca n usugi, maɣar iqseḥ ɣar-s walay, war day-s bu waman, ɣir weẓru d tfuct

Ɣar uɛecci, Ipsunia ad dewlen ɣer Wenwal, ad jjen awarn-asen (400) 250 (ɛla ḥsab Maria Rosa de Madariaga) zi lɛeskar d-iggeɛden ɣa dharubarran huma ad hdan, tuɣa ɣar-sen 6 n remdafeɛ n 65mm d  mitrayusat, tuɣa day-sen kapitan Ramon Huelva d Juan Salafranka,

War tewwiḍ tfuct a teɣli ar ami tuɣa hejmen x-asen ktar zi 500 n imjahden ag rqayed Ɛmar Ufqir Utemsaman, nɣin zay-sen150, ɣenmen marra lesnaḥ d uqerṭṭas i tuɣa ɣar-sen dini, Silvestre zeg Wenwal war izemmar ad issekk lɛeskar-nneɣni maɣar abrid iqseḥ, ismeḥ di lɛeskar-nnes ijji-ten ad mmten, dhar ubarran iwḍa, Silvestre ixsar amenɣi-nnes amezwaru

Ittɛawad Mulay Muḥend di ‘twengimt n la réunion’ ig yura umi tuɣa-t di Maser :

« Issekk-d Silvestre tnayen n terfiqin n lɛeskar d ispunya akid-sen d ijn terfiqt i tubajkiyen d ijn rharken zi tqebbar ideɛnen i wḥuwwas, iḥewwes Ḍḍhar ubaran s llilet, zeg raq-a itteḍhar-d Sidi Cɛayeb d adrar n rqamt mani nyarwen imjahden, maca imjahden war jjin reɛdu qaɛ ad dini ines, hejmen x-as ṭṭfen-t s marra min days n resnah d remdafeɛ, nec d uma ɛad aqa-neɣ di taddart, awarn-as inneyru-d ijn ljayc d ameqran zi marra tiqebbal n Arif»

Lqayed n imjahden, Ɛmar Ufqir, zi dcar n Hebqus di Tlugut, ixreq deg 1851, ttɣennajent x-as tiniba :

Ɛmar Utemsaman, Amjahed Ahami

Ittjahad s rkabus, itɛawad s uxedmi

Umi d yaweḍ uneɣmis ila Ɛmar Ufqir d mmi-s mmuten di Ḍḍhar ubaran, nnant x-as tiniba :

Aya Ḍḍhar ubaran imsebḍan x rebɛa

Min idduqzen zi lebraqi am acnaw ḥarraqa

Min idduqzen zeg uxfif amacnaw icarra

Cix Ɛmar ufqir, x srek ig iwḍa

Aɣennij-a iticc-anɣ aneɣmis n raxaret n rqayed Ɛmar Ufqir illa iwḍa x srukat iccukḍen i zi tuɣa feryen ispunya x ixfnsen di Ḍḍhar ubaran

Ḍḍhar ubaran iqqim di twengint n marra Irifiyen, ɛad ar assa tɣennajent tebriɣin aɣennij n Ḍḍhar ubaran, iɣenjent ra d waṭṭas n tseḍmiwin, zay-sent, Lwalid Mimun, itran, Ayyawen :

Qqaren day-s :

Aya Ḍḍhar ubaran, ay ssus n yexsan

Wi zzay-k iɣarren, a zzay-s iɣar zzman

Amen iɣar zeg urumi, rami yudef Temsaman

Tamsaman ma thewn-ac, ma ttɣir-ac d benneɛman

Wella huma yuqeɛ i baba-c am uyeɛdan

Timaynutin

Fser-itt