13.1 C
Nador
Letnayen 22 Dujembir 2025

Tira n tmaziɣt n Arif  –Tazelɣa n wurmir d wurmir ussid ad

Yura-t: Khalid Bouyaala

  1. Min teɛna tzelɣa ad ? 

Tazelɣa adtettas-dd lebda qbel i wemyagg xmi yettili yessefta deg urmir ( amaknaw di : ad cceɣ, ad sweɣ, ad irareɣ) niɣ deg urmir ussid (amaknaw di : ad ttetteɣ, ad sesseɣ, ad ttirareɣ). Tazelɣa-ya d wurmir, nesxeddam-iten xmi i nxes a nessiwel x yijj n lḥajjet ɛad wer tebdi, tzemmer ad tili, mamec wer tzemmer ad tili ; tezmar ad tili d asitem, d asefhem n mamec i nexs a negg ca n laḥajet……

Imaknawen :

Maḥend ad teswejded seksu :Ad tfetled seksu, a s-tegged xizzu d …… ;

Ruḥeɣ ad sessweɣ iḍennaḍ ufiɣ tarya tuzeɣ ;

Ad raḥeɣ ɣer ssuq n Temsaman tiwecca

  • Cḥal i ɣer-s n wudemawen ? melmi i yettili wa ? melmi d wenneɣni ?

Ɣer-s tlata n wudemawen : ad, a d ɣa.

  • ad 

Tettili d ad xmi wer ittili walu jer-as-dd d wemyagg, kkes ɣer udem amezwaru umagut i yellan ittili d (uca a nzer mayemmi).

Imedyaten :

  ad + urmirad + Urmir ussid
AmyijjenUdem 1Udem 2Udem 3 awtemUdem 3 tawtemt ad awḍeɣad tawḍedad yaweḍad taweḍad ttawḍeɣad tettawḍedad ittaweḍad tettaweḍ
AmagutUdem 1Udem 2 awtemUdem 2 tawtemtUdem 3 awtem Udem 3 tawtemta naweḍad tawḍemad tawḍemtad awḍenad awḍenta nettaweḍad tettawḍemad tettawḍemtad awḍenad awḍent

Xmi i yettemsagar ad akked tettili tawayt : d+t = [tt] t tdeḥḥa tessed) deg udmawen usefti : 

  • 2 n wemyijjen,  am di : ad tawḍed →[attawḍeḍ]
  • 3 n tewtemt n wemyijjen, am di : ad taweḍ →[attawed];
  •  2 n wewtem umagut, am di : ad tawḍem →[attawḍem] ;
  • 2 n tewtemt umagut, am di : ad tawḍemt →[attawḍent].

 Di tira, nettari ad ikmel d t n wudemawen usefti.

ad, tettili d a waha (bla d) di:

  1. Xmi i dd-tettas qbel i wemyagg deg udem-nnes usefti umezwaru umagut.

Amaknaw di : 

      a necc 

      a nbeddel

      a nettafes

      a nteqqen

 Di tira, a tt-nejj mamec i tella, d a waha bla d.

Mayemmi? 

  1. Wer ɣer-neɣ min daneɣ-ɣa-yejjen a tt-nari d ad, minzi di tmaziɣin merra (mani i nesxeddam ad ) d a waha ! 
  2. Wer ɣer-neɣ bu min daneɣ-ɣa-yejjen a nefhem illa d tawayt ! (n yettɣima d n wer yessid ca, wer ideḥḥi d nn).
  3. Mala nura-t d ad (s d), a daneɣ-yegg imxumbal di teɣri ; minzi di lqaleb n ad+amyagg i ibeddan s n  (ad+n…. ), yettwanṭaq.

Amaknaw di :

     Ad nɣeɣ [adnɣeɣ]

     Ad nedheɣ [adnedheɣ]

     ad nyeɣ [adnyeɣ]

  • Xmi i dd-tettas tzelɣa usides dd jer ad d wemyagg :

Amaknaw di :

a dd-yas 

a dd-nawey

a dd-smunen

 Di tira, a tt-nejj mamec i tella, d a waha bla d.

Amaknaw di :

a ɣer-s raḥeɣ

a x-as kkeɣ

 Di tira, a tt-nejj mamec i tella, d a waha bla d.

  • Xmi i dd-ittas wezramyagg jer ad d wemyagg:

Amaknaw di :

a din iliɣ

a ssin kkeɣ

 Di tira, a tt-nejj mamec i tella, d a waha bla d.

  • Xmi i dd-ittas wusliɣ udmawan n wemyag jer ad d wemyagg:

Amaknaw di :

  • a t-awyeɣ 
  • a das-tinid

Di  (1) wa mala nura-t s ad yekmel, wer nesferriz jer wewtem d tewtemt minzi tettili tawayt jer d d  (d+t = [tt]) 

Ad t-awyeɣ [attawyeɣ]

a tt-awyeɣ    [attawyeɣ]

Di (2), ɛawed xmi i ttemselqan d+d= [dd]

 Di tira, a tt-nejj mamec i tella, d a waha bla d.

  • ɣa

ad, tdeḥḥa d ɣa:

  • Xmi i dd-tettas qbel i umaɣun 

Amaknaw di :

d netta i ɣa yeccen

Tlayetmas d Tmimunt i ɣa yettɣiman

Amaknaw di :

Melmi ɣa traḥed Miḍar ?

Manis ɣa tekked ?

  • Xmi i dd-tettas zzat i tesɣunt:

Amaknaw di :

xmi i dd ɣa yas 

mli dd ɣa ttawyen ….

ɣa,tneffeɛ, tettegged zeg-s a smessi (focalisation).

 Di tira, nettari-tt mamec i tettwanṭaq ɣa

Wer din min daneɣ ɣa yejjen a tt-nari d ɣar minzi :

1 – S tfunitikt, wer nreẓẓem ca aqemmum xmi i tt-neneṭṭeq amaknaw di tenzeɣt ɣer (= [ɣaa]);

2- Tella ɣer imaziɣen-nneɣni, mani wer ttetten ca r, tettwanṭaq am di tmaziɣt irifiyen (ɣer yayt Mẓab, lebɛeḍ n yeqbayliyen…).

Timaynutin

Fser-itt