25.1 C
Nador
Ssebt 7 Cutembir 2024

Tidesliwin n tsaɣult ɣar Umussu Adelsan Amaziɣ d tefraz timeqqranin n yinaw ig ittbenna

Amara: Xalid Lmensuri.

Asuɣel: Sufyan Lhani.

Amagrad-a, i nessuɣel ɣar Trifit, izgur ifesr-it umeɣnas Xalid Lmensuri g uɣmis ayliketruni n "Amsawal Ameddan" (uṭṭun 1921, 20/05/2007). Amagrad-a ila illa d tamrarut n umeɣnas Xalid Lmensuri x useqsi n « Min ԑnant tdesliwin n tsaɣult ɣar Umussu Adelsan Amaziɣ, d min ԑnant tefraz timeqqranin n yinaw ig ittbenna Umussu-ya? » i das-iwca uneɣmas Musṭafa Ɛanṭara g umsawal ittwafesren g uɣmis ayliketruni n "Amsawal Ameddan" (uṭṭun 715, 16/01/2004), amsawal-a s yixef-ines ittwaԑawed-as ufsar g udlis n "Tamaziɣt d yiseqsan n Lmeɣrib n lux" (issufɣ-it-id Musṭafa Ԑanṭara g useggʷas n 2006, adu tefsarin n Wammas n Ṭariq bnu Ziyyad).

Aḍris i nessuɣel:

———————

Awal x tdesliwin n tsaɣult taxerrast ɣar Umussu Adelsan Amaziɣ, netta d ijj n wawal x tmefrezt n yinaw, d mecḥal ig ittmefraz yinaw-nneɣ x yinawen nneɣni ig ittnuquren g usarag amesdaw, tidesliwin-a d netnint i das-itticcen amsasa d umruḍuf i yinaw, tticcent-as tazmart d teẓḍart d teḍrawt, ad nini qa tasaɣult nettat d asati amatay n usersi n twalit-nneɣ i umaḍal s uxezzer niɣ s uremmus i das-issers Lusyan Guldman i yirem-a, s uya uɣil ma ad nesken min teεna tsaɣult, g uxezzer-nneɣ, ḥuma ur daneɣ-ttiwin kid-sen kra n yiremmusen imawjaden ig ittreẓẓan amsawaḍ asebḥan.

Kra n yinawen ig ittennḍen g usarag asertan tteqqnen tasaɣult ɣar yidamumen d ifuẓaren, niɣ ɣar ci n uḍris i dd-tticcen maknaw d amedya ur iqebblen amsawal, qa manaya zi tefraz n uxerres amagdaz ig ittamnen s usmil n: « necc, d usfay tikermin-ay », niɣ ig iqqaren qa ɣur-s i tella tidett tamagdazt d uremmes ameddad, ma ci nneɣni ittɣima ɣur-s maknaw d tinfas n yimezgura d tawalin n tqubbanit. S uya ig ittxessa ḥeṭṭu zeg uweṭṭi gi tsefrezt n yesnayen imawjaden d yemniden ig ittḥewwasen iremmusen n yewdan ig ittnejbaden lebda ɣar ubeddel d umerni. Qa tasaɣult ur tettwaqqar qqaε i ci n uḍris niɣ i ci n uxerris d amagdaz iwjed, anect i tettwaqqar i yict tmegrawt n tdesliwin d yimenzayen d yixezziren d yiremmusen ig isrusan tawalit tasetratijit d tebridin i tent-issemrusan gi tilawt deg yict tekli takudraqt teggur tettbeddal, niɣ s tawalt nneɣni nettat d tizemmar tinefganin nnurẓement xsent ad awḍent ɣar usefreḥ i ugdud, ad as-ssegment tizemmar, ad as-ssugrent timeslayin, ad xaf-s shewnent tibridin n umwaddar, [ḥuma] ad imsawaḍ x ubenni n yict tdesla n ugdud issuruf, d yict tɣerma d tamefrazt g uxeddem n tiffugna qqaε, tasaɣult nettat εawed d ict tala tedder i usersi n tannayin d ukessi n teɣtasin d usemmel n uxezzer amatay ɣar tmukrisin d tɣawsiwin i dd-immersen x ugdud d tmersal ig issegguren timeslayin n yineɣramen gi marra igran n tudert.

S usenti zeg uremmus a, qa Amussu Adelsan Amaziɣ issers ict tmegrawt n yiferdisen d yimenzayen ig issegguren tawalit nneɣ i tilawt d tefraz n tudert tamatayt. S uya, qa necnin, g Umussu Adelsan Amaziɣ, ɣur-neɣ tasaɣult d tadinamit, nettat d tagrayt n tɣensa i tga tnefgant x tilit n yijj ugdud d asebḥan, d nettat mix neqqar: taẓmayt n uxerres anefgan amifaw, ad nini qa nkessi zi teẓmayt-a g uɣezdis anermus – anebrid – axerras ḥuma ad neṭṭef allalen n mux xeddmen yinagrawen ixerrasen imzarayen, uxa ad nessexdem agla-ya anefgan ḥuma ad nessers ict twalit d tamefrazt teggur ag umezruy-nneɣ d tilawt-nneɣ n Lmeɣrib. S unamek nneɣni, nkessi zeg yitigen umnigen n tetrara ig iswizan x usili i ugdud-nneɣ anefgan ɣar min illan d asebḥan, nettamen s tnellant, d unelli [leԑqel] maknaw d allal n uferrez i yegriwen imzarayen, d usefsi d teɣri i tilawt ḥuma ad naweḍ ad newc ifsayen i kid-s dd-ittasen s tiggʷji x yiɣeṭṭilen imsazzalen n yinagrawen ixerrasen imawjaden. S uya, nessexdam allalen imassanen d tebridin timeḍrawin ḥuma ad dd-nesban ijj n yinaw immers x wumlan d imassanen banen, ad nwekked tilawin, ad nferrez tameddadt-nsent niɣ tizgal-nsent. D manaya i daneɣ ijjin ad nerr, ad neɣḍel inawen idimagujiyen s yict tehwen, ad nԑerra tidyulujiyin timesmatayin ig issexdamen asberwi d umezleg d userɣi n takayin ḥuma ad qeddcen igduden. Uxa ḥuma ad dd-nessers tasaɣult-nneɣ tamefrazt, qa nessexdem aṭṭas n tmassanin tinefganin tinegdudin tizerfanin tisertanin d bezzaf n yegran n tmussni (Tasnemdant, Tasnilest, Taselgent, Tasenmezruyt, Tasefrezt, Tasusyulujit, Tarekyulujit, Axerres Afelsaf…atg.).

S manaya, qa Amussu Adelsan Amaziɣ ur ittimen bu s tfuẓart n yixerrisen n yewdan d yinagrawen ifelsafen, maca ittamen s tdinamit n uxerres, d unhezzi n umezruy, d umyanaw n wudmawen n tidett, qa ur telli bu ci n tidett tanefgant d tamagdazt, ad nini qa necnin ɣur-neɣ tamassaɣt g uxerres, nettamen s umyanaw n tzemmar d twaliyin d yixezziren, s uya neddafaε lebda x tesɣart n umzaray d umyanaw axerras, anetlay, adelsan, asertan, i netteḥsab maknaw d asadef ɣar ufesser n tdelsa n yizerfan n ufgan, d ureẓẓem n tewwura n umsawal x marra tigrawin n ugdud ḥuma ad naweḍ ɣar yijj umtawi d asebḥan. Ɛawed neqqar qa tadimuqraṭit, maknaw d allal d yitigen, nettat d tanebzazt i tmewca n tmersal d twilatin d tmaddasin i ɣa yilin d timasayin ag yewdan d tdesliwin tinegdudin, ad ilint g ufus n ḥeṭṭu d taynit d umḥasab, ḥuma ad naweḍ ɣar udmeqreṭ n ugdud d udmeqreṭ n udabu asertan d marra igrawen d tegrawin timaddarin n ugdud. G usati-ya, qa Amussu Adelsan Amaziɣ iɣennes ḥuma ad tili tdimuqraṭit s yitigen d tusnist ɣar dixel d berra n ugdal amesdaw, iṭṭef g unebzez n uweqqer i tmexsa n yegduden g ukessi d tigi n tesɣtasin, d wuḍuf gi tzarugt n tmaddast tanmalant “AMNIMEM” (Amuni anamur n Yimeḥḍaren n Lmeɣrib) x uwanek d marra tigrawin tisertanin ḥuma ad tessuger timeslayin-ines s tlelli d tdimuqraṭit, ɣar laggʷaj n marra tiwilatin n tḍefra d uwessi.

G uɣezdis nneɣni, Amussu iga aɣettes i umenzay n ubeddi ag marra igduden ig ittwasiḥqaren g umaḍal, s usenti zi tmust tanefgant n tɣawsiwin-a. G usati-ya, nettegg azɣan i tegrawin nneɣni n yimeḥḍaren ig ittsemɣuren s tɣawsiwin n Ugmuḍ Anammas, maca tteqqnent tiṭawin x tɣawsiwin n yegduden nneɣni ig ittwasiḥqaren, wenn zeg-sen yudsen ɣur-neɣ d agdud n Twareg amaziɣ ig ittmenɣan x tesɣart-ines gi tudert mgal inagrawen iserdasen ittutalitariyen deg yeffus n temnaḍt n Tmazɣa. D amya i ɣa tafed tinemmalin-nneɣ ttzemmament abeddi-nneɣ ag marra igduden ig ijebbden ɣar tlelli d tderfi, zeg-sen (Itargiyen, Ikurdiyen, Falasṭin, Ccican, Afɣanistan…atg.).

Zeg uɣezdis nneɣni, netteḥsab tamussni n texfawt maknaw d asadef ɣar uremmes n qqaԑ imenɣan ig imessaren ɣar dixel n ugdud, minzi afgan ig itteddren takufḍa taxerrast taɣermant ur izemmer ad iẓer timeslayin x tidett-nsent, anect ɣa ikk leεqel-ines g Ugmuḍ Anammas niɣ gi ci n uraq nneɣni, maca taxfawt-ines aqa-tt gi tmurt n Lmeɣrib. S uya nettwala belli tamagit tamaziɣt n ugdud ameɣrabi ittxessa-as ad tban x ugdud d qqaԑ timersal n uwanek, s udester i tutlayt tamaziɣt maknaw d tutlayt tanamurt tunsibt, ad tettwasidef ɣar marra timehliwin d tmersal d yegran n tudert tamatayt d tenn tawesligt.. ittxessa ad as-ittwawc umquddi n taynit ag tutlayt taεrabt, εawed ittxessa ad as-ttwaεawdent teɣri d tira i umezruy ameɣrabi amedluj, s usenti zi twalit tanamurt d tebridin timassanin, d usexdem i yitigen imaziɣen d wayda ameɣrabi amifaw asifaw, ḥuma ad tessuref tekli n umerni d tgumi.

Timhal-a d tinneɣni zemmrent ad ḥḍant taxfawt tameɣrabit, ad tt-ssiggʷjen zi tekli tikermin i usaywal aεurubi ig ittsiḥqaren taxfawt-a, ig ittsemɣuren s marra min dd ikkin zeg Ugmuḍ Anammas. Ad nini qa aneɣram ameɣrabi ittxessa-as ad yaka s tnamurt-ines, ad ɣur-s tili tneɣramt-ines d tseqqar-ines tuzrifin. Manaya isbezzaz abenni i yict tdelsa tanamurt d tadeɣrit d tameɣnast ag tɣawsiwin n ufgan, εawed tettxessa twuri x usgumi i tussna n umsawal d umwadam d unurẓem, ag uɣezdis n tagayt i marra tiwilatin n tmixfiwt d teqsuḥi, d tefraz n umenɣi ig ittɣeẓẓan gi tfekka n ugdud ameɣrabi, minzi necnin nettwala belli taxwayt taxerrast d tnellit tasaggʷajt ig issexdamen asɣan ameslem asebḥan ḥuma ad awḍen ɣar twettasin d tenfawin tisertanin tikukkuḥin, umlan-a d netnin i dd-iwcin, ig isnekkren, tamixfiwt taderɣalt ig izellεen buḥbel n Yimeɣrabiyen d yiberraniyen gi temsarin tinebkaḍin tisegzamin ig ihezzen tamdint n Kaẓa gi 16 may 2003, timsarin i xef nugi g Umussu Adelsan Amaziɣ s tnemmalt tanamurt i dd-nessufeɣ s tmesnagrawt tanamurt, nugi dag-s x tebridt-a niɣ x tigawt-a taεeffant mix ugint marra tigrawin timaddarin n ugdud ameɣrabi.

S uya, necnin g Umussu Adelsan Amaziɣ netteḥsab asɣan ameslem, ig illan d asɣan n uzgen ameqqran n ugdud ameɣrabi, maknaw d asɣan ig ittlaɣan ɣar umsawal d umwadam urid ɣar tenɣi d usiggʷej, nettwekkad x unebzez n uweqqer i takayt tamasɣant n Yimeɣrabiyen, nettamen s tlelli n taɣalt tamasɣant, d tesɣart n Yimeɣrabiyen, ig iḍeffren isɣanen nneɣni n ujenna, ad gen insayen-nsen imasɣanen s tlelli tekmel.

S uya, ula d ijj ma ɣur-s tasɣart ad isbezzez awessi x usɣan ameslem niɣ ad t-iḥewwes, niɣ ad t-issexdem deg yeswan isertanen niɣ gi tenfawin tinemdanin. Qa iger asertan ɣur-s annar-ines d tnebzazin-ines d wallalen-ines d yizerfan-ines, i ssegguren yinawayen imesɣura ttemsefhamen xaf-sen yayt tsertit ḥuma ad zeg-sen seggden tawuri, ad xedmen zeg-sen agdud d yewdan.

Maca asɣan netta d iger afuẓar ur das-ittxessi ci ad ixxiccu s tmegga tisertawin mindeg ttwasexdamen marra imrigen, uzrifen d yiruzrifen, ḥuma ad awint amsaras d yemḥizwaren imastayen, ad ksint iraqen d yesɣimen ileqqaɣen, minzi asɣan netta d umli amecruk jar yineɣramen Imeɣrabiyen, maca ahil asertan ittemsebḍa zeg ukabar ɣar wenneɣni, qa asiwel x tillit n tuzrift tanakuct gi tusnist n udabu isskan ɣar tikkest i tmexsa n ugdud, d teyti i testayin-ines, netta d tasentayt n useɣzi i udabu amednak s yisem n usɣan. Qa tirmitin n yiger-a, mlant-aneɣ belli amnid-a atyuqrati yuwi-asen-dd i yegduden inefganen tawaɣit d umutten d tmariwin d usiḥqar ur ɣur-sen illi ukniw g umezruy, s uya ur daneɣ-ittxessi ci ad nejj ad ttwaεawdent termitin timerẓutin i war daneɣ-itticcen ɣir tamerniwt n treẓẓit d ureddel ameqqran i marra tawayin d tmegga i tqewwer tnefgant tikermin i tɣensa-ines tameqqrant mgal tadenka d umdabu.

D amya, uxa tasaɣult n Umussu Adelsan Amaziɣ tettwassen s unurẓem d tnellant d tdinamit d umwadam d tmassaɣt d tdimuqraṭit, inaw-nneɣ d inaw amassan ig immersen x yict tmegrawt n wumlan d temsarin, s uya i das-itticc amsasa d tezmart d teḍrawt.

Timaynutin

Fser-itt