Fruntira n Mlilet d tenni ibeṭṭan tnayen n yimaḍlanen, ttexsen imhajaren a tt-ẓwan s minzi mma. Waxxa sizzlen idammen amen yuqen amenɛad di Nnaḍur.
Deg wass n jjemɛa 24 yunyu, mmuten 23 n imetlaɛ zi 2000 i yellan aẓwar-nnsen zi wadday n sseḥra, zegga ila xsen ad negzen fruntira n Mlilet i yellan d ijjen ugmir ibeṭṭan Lmuɣrib x Spaniya.
Aṭṭas n tmesmunin nnant belli izemmer nnumru-ya ad yili kṭer, ttrent bac ad yili ijjen unkiṭ bac ad issreɣ tifawin x min imsaren s tidett.
Spaniya tesskana s ufus ɣer mafyat n ttrafik s yiwdan i yeggin ddegg-a n tmeslayt, awzir-nnes amezwaru Pedro Sanchez, yessiwel-d x uhimun-a n imetlaɛ belli d « ijjen ttaɛeddu dag-s ddenf » kuntra i « tamunt ucal » n tmurt.
Lmuɣrib, zi letnayen i yeɛdan ttuɣa issujad ad inta imettinen. Aya kritikant bezzaf n tmesmunin nnant x-as belli manaya yus-d imarr, wer iweqqer ca timeggit (mesure) mamec i das-ixess ad tili.
Imetlaɛ ayenni wwḍen tteggen tizemmar bac ad awḍen Sebta d Mlilet i yellan d tnayen n tneddam d Tirifiyin adu leḥkam n Spaniya.
Maca twalat-a tameggarut, tejj-d abarru n imettinen, ifuṭuten ittwafsren mmalen-d imenneɛraq ttwajemɛen, ca zzag-sen ẓẓlen x tmurt wer zemmren ad nhezzen, ttɛeddamen-d s idammen, aya isnekker ijjen twaggit d tamaḍlant.
Mamec ggin mmuten imetlaɛ?
Alaḥsab tasnurayt (xinsya) n ineɣmisen Taspanyut EFE, ca n jjiran i fruntira nnan-d belli imenneɛraq usin-d jjemɛa zik ɣer fruntira, kkin-d x tendint n Nnaḍur i wer yeggʷwijen s walu x Mlilet.
Alaḥsab ca n cchud, aṭṭas zzag-sen ksin-d akid-sen iquba, ixedmiyen, iẓra d ca n yimassen-nniḍen i zi ɣa qessen ickuḍen n fruntira.
Rachid Nejjarim illan d aqamariru deg ijjen lqehwa ṭṭerf i fruntira inna i AFP “Manaya ɛemmer-s wer das-ɛqlieɣ, ɛemmers wer ẓriɣ ddegg-a n ddenf.”
“Ẓriɣ imenneɛraq ksin-d iquba n wuzzal… Ggʷdeɣ ad ayi-ggen ca n ḥajet.” Irni inna Nejjarim.
Nzemmer a nini ila ca n 2000 n imetlaɛ ila xsen ad adfen Mlilet.
500 zzag-sen wwḍen ad adsen ɣer igmiren maḥend ad nnyen x yickuḍen. Da, mani kwansan deg ijjen teɣmert n pustu n fruntira mani yemsar umseḥsar-nni, ddewla n Lmuɣrib teqqar belli imettinen wwḍen 23.
Mala nekker nbedd x ca n ineqqisen d imadduden (des rapports officiels), aṭṭas n imenneɛraq wḍan-d zi sennej n wefrag-nni n wuzzal, ca zzag-sen nniḍen, ɛejnen x-asen deg umseḥsar-nni.
Maca ca n cchud d ca n ividyuten-nniḍen ttwafsren nnan belli ca n tmessedwas (des forces) Timeɣrabiyin ttɛeddant x imenneɛraq, ila ttexsent ad ten-sbedden s uqabu, s ugaz n krimujin d uqerṭas n plastik.
“Wtin-aneɣ ipulisen Imeɣrabiyen, nɣin imeddukal-nneɣ, wer fhimeɣ mayemmi”. Aya yenna Amir, ijjen uḥudri d Asudani i iwwḍen Mlilet, alaḥsab raq n Eldiario.es
“Imeɣrabiyen wtin-ayi bezzaf. Ddenf ila yella d aɛeffan. Ɛemmers ma yuqeɛ manaya”, d aya yenna Karin, ijjen usudani-nniḍen.
Tamesmunt n Caminado Fronteras tenna belli ca n 37 n midden i yemmuten, nnumru-ya izemmer ad yili yerni. Aṭtas zzag-sen nnyezmen.
Spaniya teḥseb 133 n umenneɛruq i yewwḍen ad adfen fruntira.

Tamesmunt Tameɣrabit n tseqqar n wemdan (AMDH) taseṭṭa n Nnaḍur, tenna-d belli min yemsaren i immennɛraq wer yelli d anefgan.
Et Moussa Faki Mahamat, aselway n tyemmunt n wamun afrikan, yenna “qqimeɣ reɛbeɣ s umsurruf aɛeffan i yeggin i immenneɛraq”.
AMDH tefser ijjen uvidyu x traccwin tinamunin mmalent abarru n imenneɛraq settfen-ten d taffiwin x tma n fruntira.
Ca n lexcabi ttuɣa ẓẓlen x wayawya, nzemmer a nẓer izumal n ddem d iḥettawen-nnsen. Aṭṭas n imenneɛraq ttbanen-d nnyezmen, ca zzag-sen wer ttenhezzin qqaɛ.
Ttsawer-nneɣni tefser-iten-d tamesmunt-a mamlen-d ca n lemxazniya ccaten ca zeg imenneɛraq i wer ittenhezzin qqaɛ.
Tiḥuja x ddenf n ipulisen Imeɣrabiyen, ɛawed mamec igga Lmuɣrib ar ami yuzzel deɣya ad inti imettinen-nni, manaya merra iwwi ca n 50 n tmesmunin ittbeddant aked tseqqar n wemdan ad ttrent ijjen urezzu zi lpulis.
Di lḥedd i yeɛdan, tenna-d AMDH belli ddewla n Lmuɣrib “ɣer-s taynit ad tesnuffer twaɣit i nedder” mamec tesḥissef umi “wer din ula d ijjen utupsi i imettinen i temḍel”.

Wi yellan d amasay?
Aseqsi n tmasayt (responsabilité) temmers x-as aṭṭas n tayyut awerni i twaɣit-a.
Pedro Sanchez, awzir amezwaru Aspanyu, issken s uḍaḍ ɣer mafyat n ttrafik s yiwdan.
“Nesḥissif aṭṭas umi temsar lmewt, iwdan iqeḍɛen layas, rezzun ijjen tudert tiff, salen deg ifassen n mafyat ikriminalen i itteggen acnaw ddegg-a n ddenf x tma n fruntira-nneɣ”. Wa d awal i yenna Sanchez i La Vanguardia.
Timesmunin ameknaw Caminando Fronteras tenna-d belli manaya yefcel minzi tasertit n uzwag tbedd x laman waha.
Teqqar ila manaya itteɛqab ɛawed umi ihejmen x imukan mani ttkunen imenneɛraq di Gurgu.

“Dinni ijjen temɛawant di min iqqnen ɣer tsertit n utlaɛ jar Lmuɣrib d Spaniya di Mars 2022.” i tenna Caminado Fronteras.
Saɛid Tebbal; amezday n temmennɛraqin di tmesmunt Tameɣrabit n tseqqar n wemdan yenna i xinsya n EFE, belli mafyat “zi lebda aqqa-tent da”, ittban-d belli min imsaren amenni, yus-d amenni waha, zegga I x-asen d-hejmen ipulisen.
Lḥedd d letnayen, aṭṭas n midden di Spanya, ffɣen ɣer berra bac ad ttren timrarutin la zi Spaniya la zi Lmuɣrib, aṭṭas zzag-sen ttwaḥsaben axmi d “tamɣarsut”.

Tala: BBC