24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Lwalid Mimun : Amedyaz n ddcar isfurrujen*


* Amagrad-a cerceɣ zzay-s deg wedlis n Muḥemmed Inɛisa, Lwalid mimun, zi ddcar ɣar umaḍal, pp. 30-33

Wer ssineɣ minzi ɣa ssetiɣ ula mamec ɣa ssentiɣ tira x yijj umedyaz[1] d ameqqran s lmusiqa-nnes d tqessisin-nnes, d marra min iwca i tmaziɣt deg yijj n wakud ttuɣa awal xaf-s d ṭṭabu, awal xaf-s issadaf ɣer texjunt… Lwalid Mimun ismun jar tarezzut di txabit n tmaziɣt, tira n tqessisin ula d tinfas tiquḍaḍin, d tarezzut xef llɣa d-ɣa-yasen aked iɣennijen-nnes. Manaya idrus ɣer yewdan nniḍen ittɣennajen. Ammu, nezmer ad nini belli Lwalid d anaẓur s tidet, tamaziɣt tettazel-as deg idammen, maci ɣar issawal-itt niɣ ittɣennaj zay-s waha.

Fuṭu n Lwalid Mimun.

Lwalid Mimun niɣ “Bob Dylan” n Arif amec t-ttsemman lebɛaḍ, ssneɣ-t zeggwami ɣar-i setta n iseggusa. Ttuɣa ɣar-neɣ tasfift tamezwarut Ajjaj. ‘‘Ddcar-inu’’ d wenni d aɣennij amaziɣ amezwar i selleɣ, iqqim lebda iɣza di twangimt-inu. Ajjaj d taɣuyyit n Lwalid Mimun, minzi imken wer yufi iwdan d as-ɣa-islen di tidet, uca ittetter zeg wajjaj ad yirar[2] s yiles-nnes, ḥuma ad as-tsell marra ddunit. Aɣennij-a am yenniḍen ksin aṭṭas n lemɛani d aneɣ-ittejjan ad neḍleq i yeswingimen wer ittenfiriren :

Tanewwact teqḍu, ɛejnen x-as,

Tqubuḥt wer tesḍew, ḥewwsen-as

Min ɣar-s d asḍew.

Min ixes ad yini s tnewwact ? Wi tti-iqeḍwen ? Mayemmi tqubeḥt wer tesḍew ? Wi d as-iḥewwsen asḍawen ? Deg uɣennij-a day-s iwalen nniḍen hewnen, ttwassnen ɣer marra yewdan, maca amedyaz iwca-asen lemɛani nniḍen ḥuma ad yini mamec nniḍen belli Imaziɣen ɛemmars ad ttwasefḍen zi tmurt-a, ad qqimen d taɣennant i iḥewwasen.[3]

Ruḥen ussan usin-d, rami d-teffeɣ tesfift wis tnayen “Ametluɛ”, mazal ɛeqleɣ wami tt-it-yiwi baba ɣer taddart deg useggwas n 1987. Iɣennijen-nni ula d nitni ttuɣa tteɛjiben-aneɣ, nettaf day-sen ixfawen-nneɣ. Tifraz n tnuyam di ddcar ‘‘aqbuc x weɛrur, truḥ ad tayem’’, tifraz n Arif s llɣa icnan ismunen jar tiyita n wallun d usexdem n giṭara, larmunika… manaya ijja tasfift-a wer terwis min tt-izwaren. Zeg iɣennijen-nnes dayi ittiɛjiben aṭṭas neccin ssa :

Abrid waxxa iẓẓu, iẓẓu s lḥarrac

A neggur, a neggur, ar ɣa-naf nnewwac.

Ttuɣa wer ssineɣ umi qqaren lḥarrac, wami ɣa seqsiɣ di ddcar, sseknen-ayi mamec iga, d ijj n ddeg n arbiɛ day-s asennan. Aseggwas-nni iɣmiy s waṭṭas deg yigran n Tejdect.[4] ‘‘Neccin ssa’’ wer iqqim ɣar di Arif, iḍwa ura ɣer imucan nniḍen am Leqbayel, Tafilalt, Sus. Aṭṭas n tawmat ssenni ɣar ad ssnen necc d Arifi ttidaren-ayi aɣennij-a. Dinni ula ca n iḥudriyen wami ssentan almad n giṭara, ttuɣa itteɛjib-asen ad t-iraren, lemden zzay-s ula tamaziɣt n Arif.

Lwalid Mimun ittagem-d zi tala n tmaziɣt, zeg yiwalen n zic, uca ittic-as tifras nniḍen. Mara wer terrid taynit mliḥ, imken wer t-ttifhimed min ixes ad yini, ad ak-ittɣil d awal waha ; amm uɣennij “Bu ydunan”, arbiɛ nettaf-it deg yegran, amen d ayi-tɛawed ḥenna, ttuɣa ssawlen akid-s qqaren-as : « Bu ydunan, a bu ydunan, la baba-c, la yemma-c, la wi d-ɣa-ikken awaren-ac », ɣir ad isell i wawal-a ittxeyyaq am bnadem, itteqwis uca iweṭṭa-as wafar. Deg uɣennij-a, Bu ydunan d azamul[5] n Umaziɣ umi ttwakksent tseqqar, idwel d lberrani di tmurt-nnes, xsen ad t-qelɛen zeg yiẓuran ḥuma ad ittu ixef-nnes min iɛna d manis d-ikka.[6]

Di mkul tasfift, Lwalid Mimun ittawi-d aswingem d llɣa d amaynu. Mala neksi Ddhar ubarran (1999), nezmer ad nini belli tasfift-a d awardi i yenni iwardan buḥber-nnsen i tlelli. Taqessist-a ineqcen di twangimt n yirifiyen d trifiyin, zi zic ar yiḍa, i ttuɣa nettaf-it x yilsawen n imedyazen, iwca-as Lwalid ijj n wudem nniḍen s llɣa d as-igga. Zeg iɣennijen icnan Rbaz atwargi. Xmi d as-ttesriɣ, ttafeɣ ixef-inu ṭṭaweɣ di tniri[7], iwalen yullɣen d ayi-ittawyen ad swinegmeɣ di min ixes ad yini. Aɣennij-a isskan ula tawmat jar Irifiyen d Imuhaɣ, d taɣuyyit n tlelli i Imaziɣen mani ma llan :

Lbaz atwargi wer da tezyem tiṭṭawin,

Ittwala Tamazɣa d tilelli n wulawen.

Lbaz yexs ad yini Amaziɣ n tidet, wenni wer iɣeṭṭren zeg yiles-nnes, d Amaziɣ s yiri-nnes d azegrar. Aṭṭas n iɣennijen n umedyaz issawal day-sen s yiles n jjmaɛt, isawal s neccin, maci s necc. D iseqsan niɣ tibratin i yenni issuguran tamurt-a, i yenni iccin tiseqqar n yimezdaɣ, ukren-asen ula d igerwan-nneɣ waxxa ‘’neccin’’ wer d asen-neggi ɣar lxir :

Nejji-kenniw tenɣim-aneɣ,

Neksi-kenniw tenḍarem-aneɣ,

Neẓẓu-kenniw temjarem-aneɣ.

Waxxa aṭṭas n twalatin nettaca s uxeyyeq deg iɣennijen n Lwalid Mimun, maca deg uneggar nettaf asitem. Amedyaz wer iqeṭṭeɛ layas i yijj n yimal icnan, ‘‘tafuct-nneɣ ad d-taley’’ amec iqqar. Ssitimeɣ s tidet tafuct-nneɣ ad d-tali, Imaziɣen ad kkren ad bedden x iḍaren-nnsen, ad ilin d lebyuz waği d ifiğusen, amec issitim umedyaz n ddcar, amedyaz n Tmazɣa, amedyaz n umaḍal.

Tira: Ɛebdlmuṭṭalib Zizawi


[1]  Amedyaz ikk-d zeg weẓwar “dyz” ixsen ad yini “ɣennej”. Awal-a nettaf-it di tmaziɣt n Arif ula n imucan nniḍen. Manaya immal belli awal amaziɣ d ijjen zi Siwa ar Kanri, maca lebɛaḍ n yewdan wcin ijjen lmeɛna wer icni i umedyaz.

« deyyez “parler à tort et à travers ; parler en mal des autres ; parler bien.” Amedyaz “chanteur, compositeur, aède, barde, troubadour, poète public, musician”.» Kamal Naït Zerrad, Dictionnaire des racines berbères : (formes attestées), Vol. 2, Paris-Louvain : Peeters Publishers, 1999, p. 462.   

[2] Iɣennej

[3] Neccin d rejruf iya ma ad tneqcem,

  Neccin d ruruf iya ma ad treqḍem.

[4]  Isem n ddcar-inu

[5] Symbole.

[6] Mustapha El-Adak, « Oralité et amplification rhétorico-discursive dans la poésie de Mimoun El-Walid : cas de Bu-ydunan », Actes du 2e colloque international La langue amazighe, de la tradition orale au champ de la production écrite, (parcours et défis), Mohand Djellaoui (Dir), Université Akli Mohand Oulhadj, Bouira, pp : 149-160. 

[7] ṣṣeḥra.

Timaynutin

Fser-itt