26.1 C
Nador
Letnayen 16 Cutembir 2024

Dzayer: Umi “tiɛɛurba” txes ad tekkes timmuzɣa n tmurt

Yura-tt: Bernard Lugan

Deg wakud n uzarug, umi ttuɣa ifukk ad tili ijjen tmunit jer iferdas i yemsebḍan i yellan di Dzayer taḥudrit, maca tamunit-a tettwagg x webrid n ijjen unasyunalizem d “aɛrabu-meslem” i inekren timmuzɣa n tmurt. Iwa, xenni i iqessen iẓuran n tcejjert tadzayrit.

Deg useggʷas n 1962, awzir adzayri n uselmed anamur Ɛebderreḥman Ben Ḥmida, yenna aqqa “Imaziɣen saqaren-ten-d ibabaten icemlalen“. Zeɛma ixes ad yini, ḥuma ad tilid d Amaziɣ maci tili txelqed-d amenni, maca tiweḍed ɣer-s waha…

Min yenna aterras-nni ittecca day-s waha, minzi akulunyalizem afransis yewca nnfeɛ i teɛrabt s waṭṭas, manaya ɣer-s ssabab d ameẓẓyan: awerni i uɣewweɣ n useggʷas n 1871, ttuɣa tteḥsaben leqbayel wer dag-s bu laman, d amkan n uɣewweɣ, maci am jjwayeh-nneḍni n “waɛraben” n lɣerb, i iruḥen akked Fransa. Deg wakud n Fransa, tsugg x tmurt n Imaziɣen x tnayen n wudmawen, d amezwaru s “temzgida n arripublik”, mani aselmed ittili ḥa s tefransist waha, d usexdem n teɛrabt di tmessugurt. Atlaɛ ɣer Fransa, yexdem ɛawed ddegg-a n tukksa i usemzeɣ.

Amxumbel-a yettraḥ ittemxumbul mala nessen illa inni i yellan aked tsertit n tɛurba ttuɣa-ten di tidett d Imaziɣen ttwaɛerrben, ad zzag-sen neydar arrusayt am Houari Boumédiène, Chadli Bendjedid ou Liamine Zeroual. Da nettḥada ul n wemxumbel, wenni n usɛerreb n Imaziɣen. Ɛawed, ca zi tqebbal n Wawras, i ttuɣa d timaziɣin, maca ass-a ttwaɛerrbent ameknaw Ayt Bouazid, Ulad ssi Ḥmed Benɛamer, Ulad Derradj, d Beni tazaɣt.

Deg useggʷas n 1962, ḥa yewweḍ-d uzarug, tekkes lḥukuma tadzayrit lkursi n teqbaylit zi tesdawit n Dzayer. Ddegg-a n tukksa i tegga temmal-d mani txes ad traḥ zi tmurt, tuzrift ɣer usistim-a tbedd x unkar-nnes i umezruy n Imaziɣen. Ɣer imɣaren idzayriyen aɛrabfunen, malla dinni tutriwin timaziɣin manaya ittas-d kuntra i Lislam d teɛrabt.

Ɛlaḥsab imɣaren idzayriyen i yewwḍen ɣer udabu deg useggʷas n 1962, bnadem malla d ameslem ixess-as ad iqqen ɣer “l’umma”, ɣer tɣerma taɛrabt. Mala timmuzɣa temmal-d tnayen n wudmawen n tmurt, udem amaziɣ d waɛrab, maca amulli n FLN yessawal x ijjen tferɣi “titnikt”, d “tagzinufubt” i yetthuddan ad terdel ddewla, s uya qqimen xezzren ɣer Tmaziɣt am ijjen lxaṭar x tmunt tanamurt.

Iqbayliyen d icawiyen, i yeggin ijjen girra kuntra i Fransa, dewlen luxa d inamuren n ijjen Dzayer d taɛrabu-meslemt, tnekker tmagit-nnsen. Umi ttuɣa Fransa tegga bezzez x idzayriyen Imaziɣen ḥuma ad jjen tutriwin-nnsen tidelsanin ɣer ṭṭerf, ar ameggaru i ikker ad fehmen belli jjin azzreg yexwa i waɛrabfunen.

Iwa, di girra n Dzayer, waxxa imɣaren-nni aɛrabfunen n FLN ttuɣa iẓuran-nnsen d iqbayliyen, maca nettaf ggin tizemmar-nnsen merra maḥend ad ssinfen imɣaren Iqbayliyen-nniḍen, ar mani i yenɣin inni i ten-ittmunistyaren ameknaw Ɛebban Remḍan, Ɛmiruc Ayt Ḥemmuda, ẓlin inniḍen ameknaw Krim Belqasem d Ḥusin Ayt Ḥmed.

Mɣar menɛen azarug, zzat i uɛebbeẓ ameqqran i tegga FLN, zegga feclen deg uɣewweɣ n Leqbayel deg useggʷas n 1963, dewlen Imaziɣen ɣer deffer. Zi senni, wer iqqim Ḥusin Ayt Ḥmed issawal ɛad x Timmuzɣa, maca x tsusyalist d tdimukratit. Maca ttuɣa ittawi-d ɣer-s ɣer umulli-nnes ḥa Imaziɣen, nessawal da x FFS i yegga deg useggʷas n 1963. Zegga yerwel Ayt Ḥmed zi leḥbes deg useggʷas n 1966, irwel ɣer berra, maca wer iqqim ittegg ca n yiḍis.

Aked ukulunil Hewwari Bumedyen, tedwel tasertit n usɛerreb d tasistimatikt, i ibedden ɣer mani iwweḍ wegraw n usɛerreb deg useggʷas n 1975, i yerrin tamurt d taɛrabt inker merra mayen yellan d Amaziɣ.

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt