24.1 C
Nador
Ssebt 27 Yulyu 2024

Adwal ɣer tudert n Qusmit Aḥbib s ijjen wemsawal ittwagg akid-s gi 2004.

Amsawal-a yegg-it Munɛim Lazraq d Jamal Lmeḥdali i jjurnal n Tifraz i d-iffɣen asegg°as n 2004 (uṭṭun wis 17), umi yeḍra x uyis n tudert unaẓur-nneɣ ameqqran Qasem Lweryaci ittwassnen s "Qusmit Aḥbib" nxes ad nedwel ad nerr amsawal-a ɣer Tmaziɣt, minzi g-s ijjen lhimmet d tameqqrant i yessadasen imeɣra ḥma ad ssnen zi ladas tudert n Qusmit, imezran-ines, afekker-ines, d tmuɣliwin-ines. 

Tifraz: Nettreḥḥab zzag-k awma Qusmit di jjurnal n Tifraz Nessitim amelqi-ya ad yili d abrid i zi cek ɣa ssnen inni i cek-ittexsen… aseqsi-nneɣ deg umezwaru, mani d melmi i tluled?

Qusmit: Luleɣ di baryu Briru gi Lḥusima aseggʷas n 1957, baba ila d acifur n ukamyu n lexdayem timatutin (Traveaux publics), lejdud-inu zi ddcar n Iqedjucen i yellan ṭṭerf i temzgida n Lqern di Temsaman.

T: nessen-icek, lami cek ttuɣa d ameẓẓran ila wer teqqimed ttraḥed ɣer tmezgida, tudfed aked Ihippiyen i yellan kunṭra i tmersal, cek ma d aɣewwaɣ x leɛwayed?

Q: Nican, ttuɣa wer zemmreɣ di temẓi ad kemmleɣ tɣuri, ffɣeɣ zi tɣuri awerni tlata n iseggusa zegga udfeɣ ad ɣreɣ gi Ɛli Ben Ḥessun, xedmeɣ d abeḥri nec ɣer-i yellah ɛecra n iseggusa, xedmeɣ gi lexdayem timatutin qbel ma ad d-dewleɣ ɣer lebḥer, lxedmet-inu tamezgarut. Wami ttwafsaren Ihippiyen g Wamarikan d Uruppa, ɛejben-ayi lami zeg-sen dd-usin aṭṭas ɣer Lḥusima deg unebdu d lexrif, dewleɣ d Ahippi.

Aya yus-d zegga tettwagg tseḍma n “Berber Experience“, di beddu n iseggusa n sebɛin, ttuɣa teṭṭef amkan-nni imdewwer isebḥen i dd-yusin di lwesṭ n parki n teglizt.

tala: http://tifraznarif.net/

Lɛahed n useppanyu

T: Min ixes ad yini parki n teglizt umi qqaren lux parki n 03 Mars?

Q: Din i ila nettmun di temẓi-nneɣ, nelmed, nesselmed iɣennijen icerḍen tiggezt deg wektay-nneɣ amusik. Mseḍfrent din aṭṭas n tsatalin, din i d-tban tseḍma n Berber Experience.

T: Qbel ma a nessiwel x ttejriba n tseḍma-ya, mala texsed, ma tzemmred ad aneɣ-tessiwled x uɣennej di Lḥusima deg ussan n uḥewwes d beddu n uzarug?

Q: Ttuɣa din imeɣnaj d artistat ittɣennjen flamenco, ila ssneɣ ijjen zzag-sen ɛad idder ar lux, sliɣ-as, iɛejb-ayi min ittegg amenni d iɣennijen-nnes iknan i zi yettwassen deg iseggusa n rebɛin. Min dayi-ɛawden Ispunya ila ttawin-d imeɣnaj d Ispunya ḥma ad kid-s ɣennjen. Ma lux, yeṭṭef arritiru, ittɛic iggʷej x tfawin.. Zegga uguren Ispunya deg iseggusa n settin ad d-iban agellin Lɛersi Mimun ittwassnen s Tcibula, i d-isɣin ca n imassen n musika, yegga ijjen tseḍma n uɣennej dag-s Ɛli Q, Jamal Mekki Lbaca, zi senni ad tban tseḍma n Uzeggʷaɣ Ḥussein d Baba Dris .. Deg yiger-a i di tɛic tseḍma n “Berber Experience”, azgen ameqqran-nnsen ila sxeddamen tagiṭart, x-asen i dd-ɣa-teffeɣ tseḍma n Tidrin i di ggiɣ fus di twaggit-nnes.

Mux ɣa tegged ad tlemded tamusikt s 20 duru?

T: Yesbeḥ mala terrid-aneɣ ɣer ussan n temẓi-inek, d mamec temmelqid aked imassen i dak ɣa yeggen abrid di tẓuri…

Q: Nec lemdeɣ giṭata s tnuffra, ila ttawyeɣ-tt-id x wajjar-inu Musṭafa Buzeyyan i dayi-iɛawnen ḥma ad tt-lemdeɣ… Mala azgen ameqqran n artsitat Irifiyen min ked msurrufeɣ lemden attukar x ca n iqedwaḥ i ggin s ifassen-nnsen, ma nec lemdeɣ attukar dirikt x tgiṭart, imken umi wer ɣriɣ ci wer ssineɣ mamec ɣa ggeɣ ad ɣreɣ musika nican, maca lemdeɣ-tt s tmesliwt d uɛawed n min tteggen inniḍen.

T: Wi ked tlemded atukar?

Q: Zeg 1975, wer teqqim Berber Experience tettɣima gi Parki n tcita, ila kerran ayt bab-ines ijjen taddart g uzabuq n Ṭariq Ben Ziyad n lux… Ɣer daxel-nnes ad issɣer Mimun Tamusikt. Ila din ca n tseḍmiwin d timeẓẓyanin ttasent-id ḥma ad lemdent, zzag-sent: Taseḍma n Rezzaq, Les pantoums, Muḥemmed X d Nureddin Ɛmru Musa, ina ggin taseḍma n “Tuli tehwa” ila din taseḍma n Tidrin, Jamal Paco… ina merra ila ttasen-d ɣer taddart-nni ḥma ad lemden tamusikt s 10 n yedrimen gi char. Kul ijjen zeg ina ila xsen ad zemmemn iɣennijen-nnsen, wer xsen ad ɛawden i musika waha. Ila mezri-nnsen ad ggen tiseḍmiwin d timeqqranin… Aseggʷas n 1977 ruḥeɣ ɣer Ṭanja, ɣriɣ tlata n wayyuren tamusikt deg usinag aspanyu. Dewleɣ ssneɣ umi qqaren nnuṭat n musika, ca n ilugen n musika uca nnurẓment-ayi tebridin-nneḍni.

ṭṭya n Arrif d beddu n tseḍma n Tidrin

T: Nxes akid-k nessiwel x inni ittbeqqcen di tmezwura n tseḍmiwin n uɣennej amaynu gi Arif.. nxes ad kid-k d-nejbed awal x min cek-ismunan aked Tidrin? Mamec tettwalid abrid i tiwi qbel ma ad ggajen ayet bab-nnes ɣer Wuruppa?

Ixess labudda ad ɛeqbeɣ ɣer useggʷas n 1976, ila tusa-dd tseḍma n Berber Experience ad ɣennjen g uɣarrabu n Sat n imsebriden jer Ṭanja d Fransa, uca msebḍan x “Tcibula” min ked ttuɣa llan. Ila nniɣ-as deg wakud-nni a negg ca n gruppu n musika ad aneɣ-iwwec imassen-nni nnes. Uca s tidett, laɣiɣ-as i Ḥasan Lfarsi zi senni Rezzaq d Jamal Paco.

Nraḥ ɣer taddart n Iḥudriyen, xenni negga ijjen tseḍma i yetteggen am iɣennijen n Irumiyen, ila wer ɣer-neɣ bu ca n yisem. Da a nessen Juan Roman i ttuɣa d-ittasen aked tseḍma n Les Pantoums. Ict twalat inna-neɣ a negg taseḍma-nneɣ a naggʷej i Tcibula i ttuɣa deg-neɣ ittprufitan, d manayenni i yemsaren.

Din ad ssneɣ Farid Lfaṭmi, neqqim ammu ar mani dd-yusa Ɛellac (ijjen zeg inni iccaten tagiṭart) uca inna-ayi ma wer nettegg bu ca n tseḍma, nniɣ-asent i iḥramen iɛejb-asen lḥal…

Negga ijjen umelqi di Kimaḍu, uca negga ijjen ssiniyet nejmeɛ-d dag-s tiwizawin ḥma ad nseɣ imassen n musika, minzi imassen-nni i zi nxeddem di taddart n iḥudriyen ila ijemɛ-iten Tcibula.

Awerni i ujemmuɛ, nebda njemmeɛ tiwizawin, nekk-d zabuq n Muḥemmed wis xemsa, nudef leqhawi d tḥuna nrezzu zzag-sent ad ɛawnent, nekka tḥanut n Jamal Lmekki, neẓra din ca n iḥudriyen i yeɣrin, nnan-aneɣ a negg ca n tmesmunt ad dag-s nexdem, x manaya teffeɣ-d tamesmunt n “ṭṭya n Arrif” zegga i negga ijjen wegraw d ameqqran di taddart n iḥudriyen ḥeḍren dag-s aṭṭas n yewdan d isebbaben di temdint.

Zeg iwdan illan deg usira-ines Lidrisi Muḥemmed, Jamal Mekki Lbaca, Musṭafa Amɣar Utemsaman d inniḍen wer ɛqileɣ isem-nnsen. Di Nnaḍur, ila din isem n tmesmunt n Lintiqala Ttaqafiya i yetteggen afurmasyu i imeɣnaj n Arrif…

Zi senni, nebda nxeddem di taddart n iḥudriyen ar mani s-negga araq-nnes, maca ayt n tmesmunt ad weḍḍren cwayt cwayt ar mani i yeqqim ḥa aselway-nnes Ɛebdesslam Lweɛzizi.

T: Di lweqt-a ila Ḥasan Lfarsi izwar-ikenniw ḥma ad isaqar ca n imaknawen n iɣennijen n Arrif, mala nekkes x-aneɣ ameknaw iɣennijen iɣiwanen ittwassnen..

Q: Nican, ttfekkreɣ-dd zzag-sen iɣennijen am “jj-ayi ad ruɣ, imcumen-a n Irifiyen” ila nettemḥizwar ḥma a nelmed a ten-nirar, nec ila ɛad wer uriɣ bu ca n uɣennij. Wami bdiɣ ttɣennajeɣ di tmesmunt, gruppu isemma ixef-nnes Tidrin, ad msebḍiɣ zi gruppu uca ad ggeɣ ijjen tyuya aked Farid Lfaṭmi.

T: Awal-inek a wma Qasem x ubeṭṭu wer ibin ca mliḥ, min cek yejjin ad temsebḍid x Tidrin? Ma ttuɣa tzemmred ad kid-sen tsiɣid?

Q: Ad awem-iniɣ nican, wer ufiɣ ca ixef-inu akid-sen, nitni ila usin-d aked wayawa, nec ggiɣ am lhawa, wer dayi-ikessi wemkan. Tiwwura-inu reẓment i merra agdud, ila wer ɣer-i bu ci n webrid, raḥeɣ aked tseḍma n Nureddin Ɛemru Musa, Farid Lfaṭmi d Les pantoums i ttuɣa yeqqnen aked “Juan Roman” ttuɣa ɣer-i ḍar da ḍar dih. Aked tmesmunt d aked Tidrin, ḍeffreɣ lxedmet-inu akid-sen.

T: Xenni wami kid-sen temsebḍid, din i d-usin iɣennijen-inek ittwassnen marra… Min ɛnan iɣennijen-inek? Mamec i ten-turid?

Q: Ewc-ayi-d fus-inem, rezzuɣ x lxedmet, tamurt-nneɣ merra d idurar, maca maca, ussan ig iɛeddan… Sserseɣ iɣennijen merra deg ijjen usegg°as, aṭṭas iḥudriyen n Lḥusima i dayi-iɛawnen di tira n iɣennijen-a, wenni ittarin ci n tqessisin ittic-ayi-tent, ar mani dewleɣ wer zemmreɣ ad ɣennjeɣ merra min ɣer-i d awalen.

Tamennawt i umari deg iɣennijen

T: Min teqqared ammu yexsen ad yini belli iɣennijen-inek ttuɣa-ten d aḍuqqeẓ, s tidett imezran n iḥudriyen, ijja iwdan ad slen i min xsen, aɣennij-inek “taḥenjirt tabujadit” izwar i imeɣnas i yettettren tiseqqar n temɣarin, mani ila tamɣart tarifit ila wer tzemmer ad teffeɣ zi taddart-ines ad tsewweq, ad tyirḍ ssrawal n djin mani ɛad ad tecrek aked tmesmunin… Aɣennij-inek iɣewweɣ x usinef n temɣart zeg uselmed d tussna d tudert… Nxes ad zzag-k nessen man wa i yurin aɣennij-a d tqessisin-nneḍni umi i tessersed llɣa?

Q: (Izmummug, tiṭṭawin-ines tterqriqent.) Cḥal uya, aṭṭas n yewdan wer ttexsen ad sbanen ismawen-nnsen, maci am yiḍ-a llan izerfan imariten, di min iqqnen ɣer mamek ttemsurrufeɣ aked wawalen n iɣennijen i ɣennjeɣ, ttafeɣ ila drus n iɣennijen waha, i zemmern ad tili tqessisit tekmel d aɣennij mani tettafed taqessist tekmel n ijjen uterras. Amek nniɣ ila ferrneɣ iwalen i dayi-tticen imeddukal.

Kessiɣ ijjen umursu zi tqessist-a, mursu-nneḍni zi tenneɣni, uca ssufuɣeɣ-d ijjen tqessist i yesmunen jar waṭṭas n imursuten. Ameknaw Wc-ayi-d Fus-nnem iwca-ayi ijjen umursu zzag-s Ḥusayen Lyusfi (beddu n tqessist) irni-ayi tawmat Ɛli Cafiɛ ijjen umursu-nneḍni (cem d taḥenjirt d tabujadit..) ksiɣ-d ijen umursu-nneɣi zeg ijjen wezlawi-nneɣni.

Ma aɣennij n “ussan ig iɛeddan” iksi-d Juan Romain iwalen-nnes zeg udlis n David Hart x Ayt Weryaɣel, din aɣennij n “mala yewta wenẓar” yura-t Ḥusayen Lyusfi, ma taqessist n “ttariɣ isem-nnem” d ijjen tqessist d tazegrart yewc-ayi-tt Ḥasan Ljermuni.. Ammu i ttuɣa xeddmeɣ…

T: Taqessist-a wer ssinen aṭṭas n yewdan ila d asturjem i tqessist wezlawi Afransis Paul Eluard  “la liberté” mani ittmɛawad izli n “J’écris ton nom” i yessawalen x tilelli … Mala nessiwel x iwalen, i mux-as i llɣa?

Q: Llɣa ittas-d awerni aṭṭas n utukar, awarn-i ussan d llyali, ttukariɣ ttukariɣ ar ɣa afeɣ ci n llɣa i d ɣa asen aked twakitin-inu, zzag-s i benniɣ ḥma ad saqareɣ ijjen uɣennij d amaynu.

Qusmit: Aselmad amezwaru n tsatalt n uɣennij amaynu

T: Nessen x-ak ila cek tesslemded i waṭṭas n iḥudriyen atukar x tgiṭart, d neccin aqqa-aneɣ deg ijjen temdint wer g-s ci asinag n tmusikt.

Q: Zeg iseggusa n tmanin d nnec ila ttexseɣ ad slemdeɣ iḥudriyen tamusikt, ila wer snuffureɣ x ḥedd s min ssneɣ. Wer dayi-iqqis bu lḥal, maca ttwaliɣ ixef-inu ggiɣ min xafi illan, sserseɣ talajurt di taddart n uɣennij Arifi manaya ikfa-yi.

Xelli amenni, ila wer dayi-itteɛjib ad ssuffeɣ deg imeḥḍaren-inu, ila qqareɣ-asen “ɛad inqes-ikenniw aṭṭas”, maca waxxa amenni ila wer ttexseɣ bu ad deg-sen nɣeɣ tamusikt ad ten-skerheɣ dag-s, ila walli slemmadeɣ ca n yewdan s ixef-nnsen, maca di mkul ddcar slemmadeɣ ijjen gruppu..

D aya i yejjin ad ttuɣ tudert-inu ad wceɣ ixef-inu amen yekmel i tmuzikt tarifit, xenni aṭṭas n iḥudriyen ad bdan ccaten x tgiṭart di temdint n Lḥusima. Ittsemma; mani ma tesqarqbed ad yeffeɣ ca n ijjen iksi-d akid-s tagiṭart-nnes, mani tedwel ɛlaḥal as teṭṭef amkan i wallun, waxxa tagiṭart maci d ca n yimis ila illan d aqdim di Arif, maci amknaw tamja d wallun.

T: Mamec ttuɣa i ɣer-wem d-xezzren yewdan ?

Q: Iwdan ila ttɛawanen-aneɣ dunnit ḥma ad yeksi uɣennij Arifi amkan-ines i yestahell. Ula kṭer, azgen ameqqran n imukan ila ɣer-sen tamuzikt-nnsen, maci am necnin ila ɣer-neɣ “geɛgeɛ a Zubida” waha (iḍeḥḥek s tefras qqsent) s uya amnus ila kksiɣ a negg ca uɣennij ad zzag-s nɛeffer zzat i midden. Aṭṭas ttuɣa cerrken akid-i mezri-ya, inni iɣrin ula kter, uca ggiɣ x yiri-inu ad asen-kseɣ leɣben-ya.

Azemmem n walbum amezwar: Asenti n uɣennij Arifi amaynu

T: Zi tmeslayin tisebḥanin umi tzemmed album-inek amezwaru di Studyu Busifun aseggʷas n 1979, mamec dac-d-yusa uxarres min xef kksen aṭṭas n inaẓuren, zzag-sen Tidrin d Twattun?

Q: Ttuɣa izwar-ayi ɣennjeɣ di Arradyu n Medi1 zegga i tennurẓem s uɣennij n “wc-ayi-d fus-nnem” i d-yusin aked cher n remḍan, aṭṭas n imesḥessa slin i yij n uɣennij d amaynu, manaya yejja ijjen later d ameqqran ɣer imesḥessa, d aya i yejjin ad sejjleɣ sinta-inu.
Xenni, min dayi-icejjɛen zegga dayi-snewjen ḥma ad zemmemɣ iɣennijen-inu nec d Farid aked arradyu n Tmaziɣt…
Di tidett, tarwa n Lḥusima ila izeddɣen gi Arbat cejjɛen-ayi aṭṭas zzag-sen Najib Lwezzani d Ḥafiḍ Sambu..
Xenni negga nec d Farid a nraḥ a nzemmem album bla ma ad tt-nini i ḥedd, nenna-sen nraḥ a necrek aked uɣawas n “Mawahib” waxxa neccin ma ɛemmer-s necrek akid-sen.
Xenni, wami niweḍ ɣer Studyu n Busifun, yalleh newca-as ijjen sinta, nzemmem g-s merra iɣennijen-nneɣ, neccin ila wer ɣer-neɣ bu amnus n ttmenyat, minzi ila necnin nxes iɣennijen-nneɣ ad asen-slen iwdan waha.

Xseɣ ad iniɣ ila azgen ameqqran n iɣennijen n Arrif ttwazemmemn deg ustudyu-ya. Sinta tis tnayen i zi ɣa isgeɛɛden s uɣennij Arifi nettat d sinta n Lwalid Mimun ittwazemmemn deg ustudyu-ya.

Lwalid Mimun ɛawnen-t aṭṭas iselmaden ila yellan di tmesmunt n Lintalaqa Ttaqafiya di Nnaḍur, zzag-sen amerzu Merzuq Lweryaci.. Ammu i innurẓem webrid amaynu deg uɣennij Arifi.

T: Mamec ufin iwdan album-inek ?

Q: Ttuɣa ixess-ayi ad zemmeɣ album, igga-ayi ca n imxumbal aked ci n imeddukal, ma agdud imun aked walbum-a, nec ttwaliɣ ixef-inu ila ggiɣ ci n ḥajet uca safi.

T: Nesla ila album-inek kritikan-t, nnan x-as zeɛma axmi wer iɣennej bu aɣennij Arifi, wer issexdem imassen n musika irifiyen, min teqqared?

Q: Wer nkireɣ ca musika-nneɣ tarifit. Nec zeg umezgaru ila lliɣ aked uɣezdis n uɣewweɣ. Nec wer ttwiliɣ ca ila ixess-ayi ad ṭṭfeɣ ikfer ad as-ɣerseɣ, uca a zeg-s ggeɣ tagiṭart uca ad semmiɣ ixef-inu xeddmeɣ llɣa Arifi, min ittsemman afulklur netta ila ittceyyan musika-nneɣ.

Nec ila ttɣennjeɣ min xsen iwdan, ina illa ittwaɛebbeẓ x-asen, ḥegnen, wer din bu ci n uɣennij d Arifi isgeɛɛad iri, xenni ad d-iban ijjen uɣennij d Arifi ixes ad yexdem agdud, d manaya waha.

T: I xenni, ila sɛeddan-d iɣennijen-nnwem di arraḍyu n Tmaziɣt?

Q: Wah, ggin-ten di Arradyu n Tmaziɣt, maca neccin di Arrif ila wer netteṭṭef bu arradyu n Tmaziɣt, ibeḥriyen ila ixeddmen di lmuyyi n Ugadir ttɛawaden-ayi ila tteslan-as, nnan-ayi ɛawed ila iɣennijen-inu ɛejben i midden.

T: Mamec tettmsurrufed aked wegdud, ma ila din ca n ifistivalen ca n imelqiten mani ɣa tɣennjed?

Q: Nec ila ttɣennjeɣ mani mma, wenni xaf-i ɣa yerzun ttɣennjeɣ-as, deg wuraren, di ssekwila, di leɛyud, deg yebriden, di parkit. Lmuhim, ila nec ttɣennajeɣ mani zemmreɣ ad ɣennjeɣ.

Aɛqab ɣer Lḥusima: Sinta tis tnayen

T: Awerni umi tettwazemmem sinta-nnek tamezwarut qbel ma ad traḥed ɣer Spanya aseggas n 1987, ma teggid ca n iɣennijen d imayna?

Q: Wah, ila uriɣ ci n iɣennijen maca maci amek ɣennjeɣ iɣennijen n walbum-inu amezwaru, zzag-sen: “ttariɣ isem-inem”, “yak nnan-tt lejdud”, “nec ugureɣ”, “baba nec gi ddenya mayemmi?” … Ittsemma merra iɣennijen i izemmem Mustafa Aqenduc d nnec i ten-iɣennjen, din ca n iɣennijen-nneḍni uriɣ-ten, ttuɣ-ten, ixess-ayi ad asen-sleɣ ḥma a ten-dd-fekkreɣ (izmummug uca ittesqar.)

T: I wetlaɛ ɣer Spanya, mux-as?

Q: Kkiɣ gi Spanya tmenya n iseggusa, uriɣ g-s ijjen uɣennij waha: “ayyaw i manaya”.

T: I zegga dd-tdewled ɣer Biyya?

Q: Zeg 1997 ad reẓmeɣ ijjen tḥanut, ad ɣennjeɣ ci n iɣennijen, iwalen wcin-ayi-ten Ḥusayen Lyusfi d Ḥasan Lfarsi.. zzag-sen: “ɣar-i ad ak-t-iniɣ”, “zeg ufilu ɣer ufilu”, “tafsuyt teggam”, “nec ugureɣ”…

T: Hi melmi tzemmemd sinta-inek wis tnayen?

Q: Man sinta? Zgi 1997 ar 1999 xedmeɣ gi tḥanut-nni, uca sbeddeɣ lxedmet. Zi ssin, xedmeɣ aked ca n fictat n musika x playat n temdint am Tala Yusef, Iẓḍi, ila nessadaf-d cwit, uca kriɣ ijjen tḥanut-nneḍni g Imzuren, xenni ila ttzemmameɣ ci n iɣennijen ila tteggeɣ …

Xenni, sextuttlen ijjen sinta ila zemmemɣ gi taddart ɣer ijjen studyu uca issufeɣ-itt, ẓṛiɣ-tt gi ssuq. Inna-ayi ijjen umeddukel ila stahlleɣ ad ayi-akren minzi wer zemmemɣ min ɣennjeɣ, wer msiwiḍeɣ aked wegdud-inu s uzemmem gi studyu.

Zi tmusikt d leɣnuj ɣer yemrabḍen

T: Ma s tidett min nesla ila wer teqqimed tɣennajed?

Q: Maci amenni nican, wer qqimeɣ ci ttariɣ taynit bezzaf i leɣnuj waha, xseɣ ad ssneɣ Arrif, tteffɣeɣ ɣer lkampawat n Ibeqquyen, Ayt Weryaɣel, Temsaman d Ijbeliyen…

Lebda ttfeɣeɣ ad ssneɣ ci n tmeslayin d timaynutin, ila itteɛjib-ayi mayen yellan d antrupuluiji, s tmeslayin i wer yeqqiment: imrabḍen, imassen iqdimen, inurar, ituma, tudrin tiqdimin, maca ufiɣ imxumbal kṭer zeg inni ufiɣ gi musika, s uyenni i sbeddeɣ kulci luxa, waxxa aqqa-ayi ttfekkreɣ ad ssufɣeɣ ijjen sinta d tamaynut ad taweḍ ɣer mayen xseɣ s min zeg-i ttrajan midden, d wa d amnus-inu ameqqran.

T: Umi ila tettsarid di lkampu n Arif, ma tufid ci iqqen ɣer uɣennij n Arif?

Q: Di lkampawat n Arrif illan g idurar, ẓriɣ g tmeɣriwin tibliɣin ceṭṭḥent ijjen ccḍiḥ wer iqqin ca ɣer ccḍiḥ n Arrif i nessen, ceṭṭḥent rrigi (nḍeḥḥek merra.)

T: Mamek ixezzer Qusmit ɣer imeɣnaj Irifiyen? Min ɣer-k ɛnan ismawen yini Lwalid Mimun, Xalid Izri, taseḍma n Itri, Farida Lḥusaymiya?

Q: Lwalid Mimun igga ijjen uɣennij d amaynu, tabridt-nni i zi iɣennej di sinta-nnes tamezwarut irẓem ijjen yiger d ameqqran i uɣennij Arifi n yiḍa. Aya di llɣa-nnes, arritem-nnem, tniɣt-nnes… Aqqa Lwalid Mimun d ijjen yisem d ameqqran deg uɣennij Arifi, nec ttwaliɣ-t d amezwaru, zi senni awern-as Xalid Izli.

Nitni weḥḥed-sen i yestahllen ad wcen wuddur i uɣennij Arifi Amaziɣ deg uswir amaḍlan… Xalid d ijjen unaẓur d ameqqran, iɣennijen-nnes s ijjen uqasu yekna.

Amxumbel-ines ila aswir-nni yuɛlan i zi ittɣennej ijja aydud ad yaf amxumbel ḥma ad iqas iɣennijen-ines, minzi iɣennijen n “mariwari” tteggen tiɛenkraf ḥma ad igeɛɛed uɣennij Arifi.

Itri ula d nitni ɣennjen mliḥ, xsen ad smunen jer aɣennij Akaṭlan d Uspanyu aked uɣennij Arifi, maca abrid akaṭlan i x-as iṭɣan.

T: I farida Lḥusima?

Q: D asḥissef tesbedd aɣennij zik, nec wer ssineɣ ci iɣennijen-ines, maca ssneɣ-tt deg wudem, d tajjart-inu aqqa-ayi akid-s mliḥ, deg wakud mani wer ɣer-neɣ ttuɣi ula d ijjen tmeɣnujt ila ɣer-neɣ Farida, a beɛda ḥsen zi walu, d nettat i d-isbanen tameɣnujt Miluda, ila tettawi-tt akid-s ɣer tmeɣriwin, wami tesbedd aɣennij, teṭṭef-as amkan.

T: Walli yiri-nnec ad temɛawaned aked ddab-a n uɣennij i yegguren ɣer unqaḍi? Inni i t-tettwalid zeg imeggura n Imedyazen?

Q: Timeslayin wer ttriḥent am tettɣilem, zi tnaẓurin ixeddment nettaf : Saɛida Taquḍaḍt, tettɣennej aked tseḍma n Ben Ṭiyyeb zi twacunt n Sellam Arifi, tegma-d aked Miluda. Din anaẓur Muḥemmed Lḥusaymi i yegman aked Sellam Arifi, netta zi Temsaman.
Wami imdukkel aked Sellam Arifi iẓẓu deg-s timexsa n tẓuri ilmed zzag-s aneqqeṭ d uɣennej, lux netta i das-iṭṭfen amkan i Sellam.
Nec xseɣ ad xedmeɣ aked inaẓuren-a. Ila lliɣ aked Ḥasan Lfarsi nxes ad nexdem aked Sellam Arifi, i zzag-neɣ ittren a ten-nɛawen, maca tɣefl-it lmewt. Ila ixes ad iɣennej iɣennijen-nneɣ, yetter zzag-neɣ tiqessisin d llɣawat ḥma ad iffeɣ zi sstil-nnes.

Arrupurṭaj n ttlibizyu n udissa aspaynu x Lḥusima

T: Din, awma Qasem, nxes ad nejbed akid-k deg wemsawal-a, taynit-nnek ɣer sini… Min ittwannan zeg uɣawas-nni i teswejdem i ttlibizyu n udissa aspaynu, ila ittceyyan tamdint n Biya, wer ixes ad immel wudem-nnes asebḥan, issreɣ tfawt x wudem-ines aɛeffan waha.

Q: Ad ak-iniɣ ijjen ḥajet, wer din bu ca n iɣawasen i yettwaggen x temdint n Biya, aɣawas-nni min xef tessawaled d talajurt deg yiger-a, ẓriɣ aṭṭas n twacunin ɣer-sen aɣawas-a.
Nec ssujdeɣ aɣawas-a, zegga dayi-d-laɣan ayet bab n uɣawas, ɛawden-ayi min xsen ad ggen, zeg umezgaru ila din iwdan xsen ad t-sfeclen, sekken-aneɣ-d pulisiyya d icekkamen, maca neccin ila ɣer-neɣ arruxsa-nneɣ zgi Arbaṭ.

Iwdan-a ila xsen ad ggen fus deg uɣawas-a maca xsen ad ttxalsen, maca wer wwiḍen ɣer min xsen, maca zegga i t-negga, ittwafsar gi ttlibizyu, hwan-d x-aneɣ. Inni iqqaren qa aɣawas ittceyyan tamdint n Biya? S minzi iḥenjiren temmewc-asen lfursa ad ssiwlen ḥuma ad ssufɣen s minzi sḥissan?

T: Qqaren qa zeɛma aɣawas wer iksi ca mara lxezrat n midden?

Q: Iwdan qa tteggʷden, ila negga aked waṭṭas n midden ad cerken deg uɣawas, maca aṭṭas zeg yenni ixsen ad cerken rewlen zegga i kid-sen nemsawaḍ. Ca zzag-sen nsewwer akid-sen, ɣer umeggaru dewlen-d ɣer-neɣ ttzawagen dag-neɣ ad nekkes asewwer-nneɣ akid-sen.
Iḥenjiren d inni weḥḥed-sen i i yeṭṭfen deg wawal-nnsen, sewwren akid-neɣ, nnan s minzi sḥissan, wer sxarrqen, wer nnin ḥa min ẓerren.

Nnan ila xsen ad raḥen ɣer Uruppa, manaya maci d tnuffra, merra iɣennijen n Arrif d wawal n yewdan qqaren ila ttexsen ad hajaren. Zi mayen yellan d asebḥan deg uɣawas, iwca i temɣart n Biyya ḥuma ad tessiwel, x tilawt-nnes s yiles-ines.
Ggiɣ aṭṭas n tzemmar ḥma ad sqenɛeɣ timɣarin ḥma ad cerkent, maca zegga ikumasa uɣawas xsen ad t-ceyynen, maca min illan iceyyen d tilawt s ixef-ines.

Sini d lirart deg ufilem n Capsula

T: Nessen a wma Qasem deg yiger n usewwer n sini, ma tzemmred ad aneɣ-tɛawded x min teggid deg yiger-a?

Q: Nican, wami ila lliɣ gi Spanya ila xseɣ ad sewwreɣ ci, zegga i mlussuneɣ aked ijjen temɣart d taspanyut tettxes aṭṭas tẓuri-ya, zegga mmelqiɣ aked uma Farid ila ixsen ad idwel ula d netta d anaẓur n sini, iwc-ayi ijjen tilalt deg ufilem qqaren-as Capsula, wer ssineɣ mux das-qqaren i umssufeɣ-ines, zegga i das-kemmleɣ ruḥeɣ ɣer Hulanda wer ksiɣ ci min stahlleɣ deg ufilem-a…

Aya yemsar deg useggas n 1992, afilem ila yessawal x girra n Spanya deg wakud n Franku, yessawal x ijjen tesirt n zzitun di baryu n baykas, mani ila beṭṭan di lesnaḥ i midden illan kuntra i Franku deg ikumya n zzit x leswaq.

Nec ggiɣ ila nec illan d amessugur n tsirt-nni, minzi ila rewseɣ gi utarras-nni nican… Tḥajit-a temsar nican, afilem-a nsewwer-it gi tsirt-nni ila ihedmen, afilem ittsala zegga dayi-inɣin pulisiyya, lux din ijjen ufilem x utubyugrafiya-inu gi Spanya.

T: Ijjen useqsi d ameggaru awma Qasem, zegga txedmed ḥma ad tili gi kul twacunt ijjen tgiṭart, ma tnedmed x min yeɛdan?

Q: Wer ndimeɣ x walu, kulci ixess-as ad ittwabeddel, Lḥusima ula d nettat ixess-as ad tbeddel, wer ttwiliɣ ca ixess a neqqim nemneɛ deg wallun waha, a neqqim wer nessemɣiri aɣennij-nneɣ s imassen d imaynuten, d ta d twacit-inu x kulci.

Lḥusima deg ijjen wakud ila dag-s ijjen unhezzi d ameqqran, ma lux kulci ibeddel, aqa-neɣ deg ijjen kultura d tamaynut, kultura n berra.

T: Awal d ameggaru i imeɣra n Tefraz.

Q:Ad tqada-awem.   

Timaynutin

C.Andic
C.Andic
Chahid Andich

Fser-itt